Jeżëna fałdowanô

jeżëna fałdowanô

Jeżëna fałdowanô (Rubus plicatus W. et N.) – gatënk roscënë wielolatny z rodëznë różowatëch (Rosaceae). Pòchòdzy z Eùropë[1]. W Pòlsce roscëna pòtikanô na całi niżawie i w niższich partiach górsczich. Czerz nën wyëstãpùje w lasach jiglastëch ë lëscastëchch, na pòrãbach, przë stegnach całi Eùropë. Nôwicy gatënków jeżën pòtkac mòżna w Nordowi Americe.

Mòrfòlogiô

[edicëjô | editëjë zdrój]
Pòkrój
Kòlczasti Czerz. Mô lécczi do 1,5 m wësoczé, jesénią mòckò łukòwato wëgiãté. Lécczi płonné so kańcësté, le ni bruzdowôné. Kòlce strzédnio wiôldżé, nôgle zaòstrzoné, kąsk zakrzëwioné.
Lëste
Nieparzësto-piérzastozłożoné. Lëstczi (zwëczajno 5) òd spòdkù miãtkò włosaté, òstro nierówno piłkòwôné, zwëczajno za młodu wzdłuż nerwów sfałdowôné. Lëstek szczitowi nôczãscyj sercowati, dôlna para lëstków je sedząca, abò prawie sedząca.
Kwiatë
Parmienisté, ò płôtkach białëch abò jasnoróżowëch zebrônech w dosc krótczé grono. Òb czas kwitnieniô prãcëk o długòscë równy słupkòwi.
Brzôd
Czôrny, jadalny, baro smaczny. Czielich na brzadze òdchilony[2]. Brzôd òkrôm cëkru zawierô kwasë òrganiczné, slëża, witaminã C, witaminë z grëpë B i prowitaminã A, flawònoidë, garbniczi, sole mineralné (nôwicy związków pòtasu i magnezu). Lëste zawiérają wiôldżi jiloscë garbników.
Pãd, kòlce i przëlistczi
Lëst
Kwiatë
Brzôd

Biologiô i ekòlogiô

[edicëjô | editëjë zdrój]

Nanofanerofit. Wëstãpùje w lasach, chaszczach, na miedzach i przëstegnach. Kwitnie òd czerwińca do lipińca. W klasyfikacjë zbiorowiszczach roscënowëch gatënk charakteristiczny dlô All. Pruno-Rubion fruticosi i Ass. Frangulo-Rubetum plicati[3].

Zmiénnosc

[edicëjô | editëjë zdrój]

Twòrzy miészańce z Rubus caesius, R. sulcatus, R. hirtus a téż na gwës z R. fictus i R. subeructus.

Doczëzna leczniczô

[edicëjô | editëjë zdrój]

Brzôd ë lëste.

Dzejanié ë włôscëwòsce leczniczé jëżenë

[edicëjô | editëjë zdrój]
  • scygającé
  • procëmbiegùnkowé
  • procëmzapôlné
  • mòczopãdné
  • pòprawiôjącé przemianã materië

Zastosowônié

[edicëjô | editëjë zdrój]
  • Lëste jëżenów òd czasów starożëtnëch bëłë wëkòrzòstiwôné jakno lék w biôtcë z chòroscama skòrë, taczima jak liszaje, wëprisczi, ni gòjącé sã, ropiejącé ranë. Dzys pòlecany są w chòrobie przeznobieniowé, grëpie ë chòrobie reùmaticzny.

W chòrobach żôłądka ë jelitów, w przewlekłëch zapôleniach błony slëżowi, czej w przewòdze pòkarmòwim za baro rozwijô sã, flora bakterijnô i pòjôwiô sã skłonnosc do biegùnek i wzdãc brzëcha - pòmòcné mdą lëste jeżën. Ekstrakt z lësti mòże bëc ùżiwôny jakno strzódk wëkaszlowny i ùspòkajający.

  • Brzôd jëżenów je bëlnô doczëzną na zaprawë - kònfiturë, soczi, marmòladë a téż kómpòtë ë nalewczi, są bëlnym strzodkã regùlującym robòtã przewòdu pòkarmòwégò: niedozdrziniałé dzejają zapiérająco, a przëzdrziniałé przeczëszczająco. Brzôd jeżën mòże bëc bédowóné lëdzom òb czas rekonwalescencjë np. pò drądżich chòroscach zariwnëch.

Kòrzëstny są w lekarzeniô anemië, mają bòwiém mikroelementë pòtrzébné do twòrzeniô krwinek czerwionëch, m.in. żelazo i miedz. Dziãki zawartoscë prowitaminë A brzd jeżën mòże bëc bédowôny lëdzom z òbjawama niedowidzeniô zmierzchòwégò i przedłużoną adaptacją wzroku do cemnoscë a téż lëdzom z chòrobama skòrë, jak nadmierné rogòwacenié naskòrka.

Zbieranié ë sëszenié

[edicëjô | editëjë zdrój]

Lëste zbiéramë młodé, wyrosniãté, w pierwszej pòłowie lata i sëszimë rozkłôdając cyńką wôrstwą w miéjscu przewiewnym, òcymnionym.

Brzôd zbiéramë w kùńcu lata i na zaczątkù jeséni, cziedë dozdrzynieją. Sëszimë na zaczątkù w cëpleznie 4O°C, dosëszimë w cëpleznie 60°C.

Bibliografiô

[edicëjô | editëjë zdrój]


Przypisë

[edicëjô | editëjë zdrój]
  1. ↑ http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxgenform.pl?language=en
  2. ↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński,Rośliny polskie, PWN, Warszawa 1953
  3. ↑ Matuszkiewicz Władysław, Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2006