Амет-Хан Султан

Амет-Хан Султан
Çуралнă вăхăт	20 юпа 1920(19201020)
Вилнĕ вăхăт	1 нарăс 1971
Пăхăнулăх	СССР
Хисеп	Майор
Çапăçусем/вăрçăсем	Иккĕмĕш Тĕнче вăрçи
Чыславсем тата парнесем	«Хастарлă ĕçшĕн (Вăрçăри хастарлăхшăн). Владимир Ильич Ленин 100 çул тултарнин асăну» юбилей медалĕ «Сталинграда хӳтĕленĕшĕн» медаль «Кенигсберга илнĕшĕн» медаль «Берлина илнĕшĕн» медаль «СССР Хĕçпăшаллă Вăйĕсем 50 çулта» медаль
Çыхăнусем	С. Н. Анохин, И. Г. Борисов
Отставкăра	тĕрĕслекен вĕçевçĕ Жуковскири вĕçеве тĕпчекен институт

Амет-Хан Султан — (20 юпа 1920(19201020) – 1 нарăс 1971), гварди майорĕ, икĕ хут Совет Союзĕн Паттăрĕ.^[1][2][3][4] Указсен датисем - 24 çурла 1943(19430824), 29 çĕртме 1945(19450629).

Çентерӳсен ят-йышĕ

Андрей Симоновпа тата Михаил Быков авиаци историкĕсем тунă ят-йышра Амет-Хан 603 хут çапăçма вĕçсе тухса 150 сывлăш хирĕçĕвĕнче пĕччен тăшманăн 30 самолётне тата ушкăнра 19 самол́тне персе антарнă.^[5][6]

Д а т а	Тăшман	Самолет ӳкнĕ е çапăçу иртнĕ вырăн	Хăйĕн самол́ёчĕ
31.05.1942	1  Ю-88  (таран)	Ярославль	"Харрикейн"
06.07.1942	1  Ме-109  (в гр. 1/10)	Большая Слепуха
	1  Ме-109  (в гр. 1/11)	Ивановка
08.07.1942	4  Ме-109  (в гр. 4/12)	Калабино - Долгуша - Архангельское
09.07.1942	1  Ме-109  (в гр. 1/6)	Ольховка
10.07.1942	1  Ме-109  (в гр. 1/8)	Замятино
21.07.1942	1  Ме-109	Большая Верейка
	2  Ме-109  (ушкăнра 2/6)
	1  "Хе-113"  (ушкăнра 1/6)
23.07.1942	1  Ю-87  (в гр. 1/6)	Привалыран çурçĕререх
23.08.1942	1  Ме-109	Заплавное, кăнтăрарах	Як-7
02.09.1942	1  Ме-109	Красноармейск
03.09.1942	1  Ме-109	Демидово
07.09.1942	1  Ме-109	Акатовка
08.09.1942	1  Ме-109  (мăшăрта)	Грачи
09.09.1942	1  Ю-88  (ушкăнра 1/6)	Садовая
11.09.1942	1  Ю-88  (ушкăнра 1/7)	Сталинград
14.09.1942	1  ФВ-189  (в паре)	Акатовка
	1  Ю-88  (ушкăнра 1/9)	Сталинград, çурçĕр хĕрринче
	1  Ме-109  (ушкăнра 1/9)	Сталинград, кăнтăр хĕрринче
15.09.1942	1  Ме-109  (ушкăнра 1/6)	Рыбзавод (Сталинград)
	1  Ме-109	Пасар (Сталинград)
13.12.1942	1  Хе-111	Бузиновка - Петровский	Як-1
21.03.1943	1  Ме-109	Батайск
25.03.1943	1  Ю-87	Койсуг, кăнăтрарах
	1  Ме-109	Батайск аэродромĕнчен кăнăтрарах
22.07.1943	1  Хе-111	Мариновкăран çурçĕрелле
24.07.1943	1  Хе-111	Куйбышево - Дмитриевка
20.08.1943	2  Ю-87	Калиновка	"Аэрокобра"
21.08.1943	1  Ю-88	Успенская
	1  Хе-111	Успенская, çурçĕр-тухăçрах
02.10.1943	1  Ю-88	Ворошиловка
06.10.1943	1  Ме-109	Большой Токмак
10.10.1943	1  Ю-87	Пришиб
08.02.1944	1  Ю-88	Берислав, анăçарах
13.03.1944	1  Ме-109	Очаков, çурçĕр-тухăçарах
22.03.1944	1  Ю-52	Александровка, тухăçарах
24.04.1944	1  ФВ-190	Херсонес сăмсахĕнчен кăнтăрарах
14.01.1945	1  ФВ-190	Гумбиннен, тухăçăрах	Ла-7
16.01.1945	2  ФВ-190	Гумбиннен
18.01.1945	1  ФВ-190
13.04.1945	1  Ме-109	Гросс-Хюбникен
29.04.1945	1  ФВ-190	аэродром Темпельхоф (Берлин)
Пĕтĕмпе персе антарнă - 30 + 19;  çапăçма вĕçнисем - 603;  сывлаш çăпăçусем - 150.

Чыславсем

• Совет Союзĕн Паттăрĕ (2)
• Ленин орденĕ (3)
• Хĕрлĕ Ялав орденĕ (4)
• Александр Невский орденĕ
• Тăван Çĕршывăн Аслă вăрçин 1 степеньлĕ орденĕ
• Хĕрлĕ Çăлтăр орденĕ
• «Хисеп палли» орденĕ
• Тава тивĕçлĕ СССР тĕрĕслекен вĕçевçĕ
• Сталин парни
• Медальсем

Вуламалли

Дважды Герои Советского Союза / В. С. Вуколов. — М.: Воениздат, 1973.

Энциклопедисемпе справочниксем

• Амет-Хан Султан // Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии И. Н. Шкадов. — М.: Воениздат, 1987. — Т. 1 /Абаев — Любичев/. — 100 000 экз. — ISBN отс., Рег. № в РКП 87-95382
• Авиация: Энциклопедия / Главный редактор: Г. П. Свищёв. — М.: Большая Российская энциклопедия, 1994. — С. 55. — 766 с. — ISBN 5-85270-086-X
• Симонов А. А. Заслуженные испытатели СССР. — М.: Авиамир, 2009. — ISBN 978-5-904399-05-4
• Амет-Хан Султан 1920—1971 // Шаблон:Кĕнеке:Испытатели ЛИИ
• Амет-Хан Султан 1920—1971 // Шаблон:Кĕнеке:Испытатели МиГов
• Амет-Хан С. (1920—1971) // Кто был кто в Великой Отечественной войне. Люди События. Факты: краткий справочник / под ред. О. А. Ржешевского. — М.: Республика, 1995. — С. 25.
• Амет-Хан Султан // Шаблон:Кĕнеке:Зачислен навечно
• Сталинградская битва. Июль 1942-февраль 1943: энциклопедия / ред. М. М. Загорулько. — 5-мĕш кăл., тӳрл. тата хуш.. — Волг.: Издатель, 2012.

Тĕпчевсем

• Бутаев Б. Б. Амет-Хан Султан. — М.: Политиздат, 1990. — 237 с. — 100 000 экз.

Очерксем-мемуарсем

• Ковалёв С. Меч Амет-Хана // Шаблон:Кĕнеке:Звёзды немеркнущей славы
• Шаблон:Кĕнеке:Герои и подвиги
• Лавриненков В. Д. Без войны. — К.: Политиздат Украины, 1982. — 272 с.
• Люди бессмертного подвига. 4-е изд., испр. и доп. — Книга 1. — М., 1975. — С. 28-39.
• Путерброт А. Т. Боевая слава Дагестана / предисл. С. Х. Халилова. — Махачкала: Дагестанское кн. изд., 1988. — С. 6-11. — 365 с.

Библиографи

• В полёте, полном дерзновенья: К 80-летию со дня рождения Амет-Хана Султана 2016 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 4-мӗшӗнче архивланӑ. / Сост. Р. И. Ушатая. — Симферополь: ЦГБ им. К. А. Тренева, 2000. — 20 с.

Документаллă фильсем

• Наш друг Амет-хан Султан. Сценарий Я. Аранович, И. Шелест. Лётно-исследовательский институт имени М. М. Громова (1971).
• Герой Советского Союза Амет Хан Султан. Автор сценария Андрей Симонов, режиссёр Алексей Поляков. Студия «Крылья России» (2011). — Документальный фильм из сериала «Дороже золота». Тĕрĕсленĕ 15 Ҫу уйӑхӗн 2015.

Асăрхавсем

1. Амет-Хан Султан. çăлкуçран архивланă 20 Ҫу уйӑхӗн 2012.
2. Амет-Хан Султан. çăлкуçран архивланă 3 Нарӑс уйӑхӗн 2012.
3. Амет-Хан Султан. Наградные листы. Страницы: 1. çăлкуçран архивланă 20 Ҫу уйӑхӗн 2012. и 1. çăлкуçран архивланă 20 Ҫу уйӑхӗн 2012. 2. çăлкуçран архивланă 20 Ҫу уйӑхӗн 2012. 3. çăлкуçран архивланă 20 Ҫу уйӑхӗн 2012.
4. Амет-Хан Султан // Авиационная энциклопедия в лицах / А. Н. Ефимов. — Мускав: Барс, 2007. — ISBN 978-5-85914-075-6
5. Слово об Аметхане Султане | Милли Фирка. Крымские татары. Крым. www.milli-firka.org. Тĕрĕсленĕ 14 Ҫӗртме уйӑхӗн 2016.
6. Амет-Хан Султан - Советские асы. Герои воздушных войн 1936-1953 гг.. soviet-aces-1936-53.ru. Тĕрĕсленĕ 14 Ҫӗртме уйӑхӗн 2016.

Каçăсем

 Амет-Хан Султан «Патшалăх паттăрĕсем» сайтĕнче

• Могила А.Султана
• Фото 9 ГИАП
• Мемориал испытателей
• Улица, названная его именем в Крымском селе Межводное Черноморского района.
• Улица, названная его именем 2016 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 17-мӗшӗнче архивланӑ. в Крымском городе Алупка.
• Сайт «Жизнь, отданная небу»
• Три встречи — Ю. Б. Османов об Аметхане Султане.