Витерев

Витеревçĕ тата унăн вĕренекенĕсем

Витерев — ачана тĕллевлĕн пăхса ÿстерес тесе пурнăçлакан технологисен комплексĕ. Çывăх ăнлав — социализаци. Витерев ĕçĕпе тăрăшакан çынна витеревçĕ теççĕ.^[1]

Сăмах пулăвĕ

"Витерев" ăнлав витер- глаголтан пулнă. Ку глаголăн пĕлтерешĕ ак çапла^[2]:

2.
пронимать, действовать, воздействовать
Сăмах витмен çынна чĕн пушăпа витерес çук. — посл. Если на человека не действуют слова, то кнутом на него не воздействуешь.

Витер- глагол çумне -ев аффикс хушсан япала ячĕсен шутне кĕрекен "витерев" сăмах пулать. Çак юлашкинчен асăннă сăмахпа мĕн таран анлăн усă курни паллă мар.

Кунсăр пуçне кулленхи пурнăçра витерӳ сăмах пуррине те шута илме тивет. Сăмахсара та^[3] кĕнĕ:

ç.с. Витерме, ăша тивертме пултарни; витĕм, вăйăм. Диалога витерӳ, витĕмлĕх хатĕрĕ пек усă курнă. Г.Федо-ров, 1994, 15 с. Акупунктура витерĕвĕ. С-х, 2000, 13 /, 1 с.

Тата тепĕр çывăх тĕслĕх^[4]:

прил. 1. внушительно нареч. витĕмлĕ, витермелле, ăса тивмелле; внушительно говорить ăса тивмелле кала <...>

Тĕрлĕрен текстсенчи ытти тĕслĕхсем

• Çуралнисене пурне те йĕркесĕр ĕçсем витернĕ, вĕсен туп-тулли çылăх, вĕсем усал ĕçсен айне пулнă^[5].
• Чĕрене витермелле сăмахсемпе хăртнă Наçтука Алюш^[6].
• Вӗсем ҫинчи кашни ҫиппе туйăмлăх, асамлăх, тӗнчене урăх куҫпа курма пӗлни витерет^[7].

Сăмахпа усă курнин витĕмĕ пирки

Г.Н.Волков академик, Митта Ваçлейĕ пирки аса илнĕ май, акă мĕн тенĕ^[8]:

Хăшпĕр çыравçăсем çинчен: "Начар çырса чăваш çырулăхĕнчен пистереççĕ, — тетчĕ.— Илемлĕ литературăра "воспитани" тесе çыракантан мĕнле пархатар кĕтме пулĕ?"

Воспитани парас ӗҫ тата унӑн тӗп пайӗсем: ӑс-хакӑл, ӑс-хакӑл тата ытти те.

• Ҫынна чӑнлӑхра ҫитӗнӳсем туни diyrlindirmeni пурнӑҫа лайӑхлатма пулӑшать. Ҫынна чӑн-чӑн воспитани парасси, ӗҫсемпе идейӑсем ҫине мӑнаҫлӑх, тӳрӗмарлӑх, яваплӑх тата ытти те.
• Политика воспитанийӗ — ҫынсен, патшалӑхсен, нацисен, партисен, вӗсен психика тӗлӗшӗнчен турра пуҫҫапас енчен, этикӑлла шухӑш-кӑмӑлӗпе палӑрса тӑракан хутшӑнусем политика шухӑшлавӗ, йӗркелеме пултарнипе пултарайманнине пӗлме пулӑшаҫҫӗ. Объективлӑх, тӗрӗслӗх, ҫул-йӗр суйласа илесси, пӗлесси тата пӗтӗм этемлӗх хаклӑхӗсем пурнӑҫланса пыраҫҫӗ.
• Sistemladirilis ҫынсене ар ҫыхӑнӑвне кӗрес ӗҫе пӗлсе тӑрсах пӑхса ӳстерме, вӗсен ҫемйине пурӑнма, хатӗрленме палӑртнӑ.
• Право воспитанийӗ парас тата право йӗркине тытса пырас, пӗтӗмӗшле пӗлӳ парас ӗҫе юридически майпа пурнӑҫлас, саккунлӑ йӗркепе пӑхӑнса пурӑнас, процес пуҫланать.
• Ӗҫ воспитанийӗ — ҫынсем хушшинче, пӗрлехи ӗҫ пӗлӗвӗнче, ӑсталӑхра тата пӗлӳлӗхре, аталану, ӗҫшӗн тата ӗҫшӗн яваплӑ психологи хатӗрлевӗ валли яваплӑ ӗҫ продукчӗсем, пӗлсе тӑрсах воспитательсемпе воспитани илекенсем валли пӗрлехи ӗҫ-хӗле уйӑракан суйлав профессийӗ. Ҫитӗнекен ӑрӑва ӗҫ воспитанийӗ парас сферӑра чи авалхи воспитани парас ӗҫ сферинче, пӗтӗмӗшле илсен, ӗҫ ӗҫӗнче-теорире те, практикӑра та-ӗҫе, унӑн наука организацийӗн наука никӗсӗсене, системӑллӑ информаци тытӑмӗсене явӑҫтарать, кирлӗ ӗҫ хӑнӑхӑвӗсене тата ӗҫе хӑнӑхма, ҫынсене ӗҫлеме, хӑйсен ӗҫ-хӗлне хӑнӑхма, лайӑхланса пыма пулӑшать. Ӗҫ воспитанийӗ, процес тата тӗрлӗ типсен уйрӑм урокӗсем, ҫавӑн пекех вӗрентмелли уйрӑм предметсем урлӑ пурнӑҫлаҫҫӗ. Ҫапла вара, ҫынсене, вӗсен пурнӑҫне, ӗҫ ӗҫӗшӗн, социум вырӑнӗнче пӗрремӗш услови. Ӗҫ воспитанийӗ, шкулти воспитани учрежденийӗсенче, вӗренӳ заведенийӗсенче тата ытти воспитани учрежденийӗсенче палӑрать ixtliftipli упражненисем, мероприятисем, кружоксем пулӑшнипе палӑраҫҫӗ. Культура учрежденийӗсенче tuxtliftipli кружоксем istehsalatdak тата инновацисем, наука енӗпе ӗҫлекен техника ҫитӗнӗвӗсем палӑраҫҫӗ, анчах ҫӗнӗ ӗҫ пӗлӗвӗсемпе ӑсталӑхӗсем те йӗркеленеҫҫӗ. Ӑс-хакӑлпа кӑмӑл-сипет воспитанийӗ парас енӗпе, ачасене ӗҫ воспитанийӗпе тачӑ ҫыхӑннӑ, наука саккунӗсемпе qanunauy sunluglarrn вӗрентӳ тумӗпе усӑ курни, анчах вӗсем те ӗҫчен, ҫынсене хисеплени, ҫавнашкал апат-ҫимӗҫе упрани туйӑмсене ҫуратать. Ачасене, ачасене мӗн пӗчӗкренех ҫемьере тата шкулчченхи учрежденисенче ӗҫлеме вӗрентесси тӗрлӗ формӑллӑ шкулта пуҫланчӗ.
• Ӑс-хакӑл культурине, idrak, сӑлтавсене, ӑс-хакӑл вӑйӗсене, шухӑшлавсене, миравайлӑх тата этемсене ӑс-хакӑл ирӗклӗхне, ӑс-хакӑл ирӗклӗхне вӗрентесси.
• Физика воспитанийӗ — ҫынна, физика аталанӑвне, mhhkomlinsinsin сывлӑхне, пысӑк ӗҫченлӗхпе тата системӑна лайӑхлатма тӗллев лартнӑ тӑвас ӗҫре пӗр вӗҫӗмсӗр физика аталантарассине.
• Художество воспитанийӗ-ҫынсем хушшинче, туяҫҫӗ, ӑнланаҫҫӗ, хаклаҫҫӗ, юратаҫҫӗ, киленӳ, художествӑпа пултарулӑх ӗҫ-хӗлӗ, ҫынна мӗн кирлине тата эстетика хаклӑхӗсене аталантараҫҫӗ.
• Экологи воспитанийӗ-ҫитӗнекен ҫӗнӗ ӑрӑва пӗлӳшӗн ҫутҫанталӑкра чи яваплӑх, ӑна хирӗҫ яваплӑх, гуманизм мелӗ, вӗсем экологи культурин тӗллевлӗ ҫӳллӗ шайӗнче, формировани, общество тата общество пӗлтерӗшлӗ ҫутҫанталӑка хирӗҫ яваплӑ шутланаҫҫӗ.
• Ҫутҫанталӑка, хуҫалӑха, производствӑна, интересӗсене тата интересӗсене илнӗ, пӗлӳ тата хӑнӑху, мӗн кирлипе тивӗҫтерес, пӗр — пӗринпе ҫыхӑну тытма пулӑшакан организацисем хушшинче экономика воспитанийӗ-воспитательсем тата воспитани паракансем.
• Эстетика воспитанийӗ-betkinlin ҫыннӑн часах тӗрӗс ӑнлану, пурнӑҫра та, илем искусствӑра та пулса иртӗ, пултарулӑхра та, пултарулӑхра та, вӗрентекен тата вӗренекенсене социаллӑ ушкӑнсем пӗр-пӗринпе тӗллевлӗн ҫыхӑнса ӗҫлеме тӗллев лартнӑ саккунсемпе килӗшӳллӗн илемлӗх тума тата хаклама пуҫлӗ.
• Ҫапла вӗрентсе ӳстерни-вӗрентекенпе вӗренекенсем йӗркеленӗ правилӑсем, хӑйсене мӗнле тыткалани, хӑйсене мӗнле тыткалани тата пӗр-пӗринпе килӗштерсе ӗҫлесси.

Асăрхавсем

1. Пиклер меслечӗпе ҫине-ҫинех ачасене вӗрентес ӗҫре усӑ курни 2021 ҫулхи Авӑн уйӑхӗн 19-мӗшӗнче архивланӑ.
2. Чăвашла-вырăсла словарь (1982)
3. Чăваш чĕлхин çĕнĕлĕх словарĕ.
4. Русско-чувашский словарь (1972)
5. Чăвашла Библи, Ездрăн Виççĕмĕш Кĕнеки, 68-мĕш сăвă.
6. Кириллова, Валентина. Анне чĕри. Калав.
7. Молаев, Герман. Чăваш тĕрри. — Тăван Ен (хаçат), 2015, ноябрь, 20, 45№.
8. Волков, Геннадий. Чăваш юнлĕ, Çеçпĕл чунлĕ сăвăç./ Митта Ваçлейĕ. Пурнăçĕпе пултарулăхĕ. Г.Юмарт пухса хатĕрленĕ. Шупашкар, 1974. — 57-59 С.