Adem Demaçi

Adem Demaçi
Ganwyd26 Chwefror 1936 Edit this on Wikidata
Podujeva Edit this on Wikidata
Bu farw26 Gorffennaf 2018 Edit this on Wikidata
Prishtina Edit this on Wikidata
DinasyddiaethBaner Albania Albania
Alma mater
  • Prifysgol Pristina Edit this on Wikidata
Galwedigaethgwleidydd, llenor, amddiffynnwr hawliau dynol Edit this on Wikidata
Gwobr/auGwobr Sakharov, Order of the National Flag Edit this on Wikidata
llofnod
En-us-Adem Demaci from Albania pronunciation (Voice of America)

Roedd Adem Demaçi (26 Chwefror 1936 - 26 Gorffennaf 2018) yn wleidydd, llenor ac ymgyrchydd gwleidyddol dros hawliau iaith a chenedlaethol Albaniaid Cosofo.

Bywyd Cynnar

[golygu | golygu cod]

Astudiodd Demaçi lenyddiaeth, cyfraith ac addysg ym Mhrifysgol Prishtina, Belgrâd, a Skopje yn y drefn honno yn yr hen Iwgoslafia. Yn y 1950au, cyhoeddodd nifer o straeon byrion gyda sylwebaeth gymdeithasol nodedig yn y cylchgrawn Albaneg, Jeta e re ('Bywyd Newydd'), yn ogystal â nofel 1958 o'r enw Gjarpijt e gjakut ('Nadroedd Gwaed') yn archwilio vendettas gwaed yn Cosofo ac Albania. Daeth yr ail waith ag enwogrwydd llenyddol iddo.

Arestiwyd Demaçi gyntaf am ei wrthwynebiad i lywodraeth awdurdodol rheolwr comiwnyddol Iwgoslafia, Josip Broz Tito ym 1958, gan dreilio tair blynedd yn y carchar. Carcharwyd ef eto rhwng 1964-1974 a 1975-1990. Fe'i rhyddhawyd o'r carchar gan lywydd newydd Serbia, Slobodan Milošević.[1]

Yn 2010 derbyniodd anrhydedd Arwr Cosofo.[2]

Gyrfa wleidyddol

[golygu | golygu cod]
Gwladwriaeth Balkania fel cynnigiwyd gan Demaçi am gyfnod yn ei oes

Ar ôl ei ryddhau o'r carchar, bu'n Gadeirydd y Cyngor dros Amddiffyn Hawliau Dynol a Rhyddidau Pobl Cosofo rhwng 1991 a 1995. Yn ystod y cyfnod hyn, er bod Slofenia, Corasia a Bosnia Herzogovina, a Macedonia wedi torri'n rhydd o Iwgoslafia, roedd Cosofo dal yn dalaith o fewn i Serbia ac hawliau'r Albaniaid brodorol wedi eu cwtogi. Bu hefyd yn bennaeth olygydd Zëri, cylchgrawn yn Prishtina, rhwng 1991 a 1993.[1][3] Yn 1991, dyfarnwyd Gwobr Sakharov Senedd Ewrop ar gyfer Rhyddid Meddwl iddo.[1]

Ym 1996, symudodd Demaçi i wleidyddiaeth, gan ddisodli Bajram Kosumi fel llywydd Plaid Seneddol Kosovo;[1] Daeth Kosumi yn is-lywydd iddo. Yn ystod yr amser hwn, cynigiodd gydffederasiwn o wladwriaethau yn cynnwys Kosovo, Montenegro, a Serbia a elwir yn "Balkania". Rhoddodd ei gofnod carchar iddo gredadwyedd ymhlith Kosovars, ond roedd ei ddaliadaeth mewn arweinyddiaeth y blaid wedi'i farcio gan ffactorau a diffyg gweithredu.[3]

Ddwy flynedd yn ddiweddarach, ymunodd â Byddin Rhyddid Cosofo (KLA yn Saesneg, UÇK yn Albaneg), gan wasanaethu fel pennaeth ei adain wleidyddol.[1] Mewn cyfweliad yn 1998 gyda'r New York Times, gwrthododd gondemnio defnydd trais yr UÇK, gan ddweud "dydy'r llwybr di-drais heb ennill dim i ni. Mae gan bobl sy'n byw o dan y math hwn o orthrwm yr hawl i wrthsefyll."[4] Ym 1999, ymddiswyddodd o'r UÇK ar ôl iddo fynychu sgyrsiau heddwch yn Ffrainc, gan feirniadu'r fargen arfaethedig am beidio â gwarantu annibyniaeth Kosovo. Nododd y ffynonellau fod Demaçi wedi ymddieithrio oddi ar arweinyddiaeth iau UÇK, mwy pragmatig, gan ei adael "yn wynebu penderfyniad i neidio neu aros i gael ei gwthio".[5]

Er i wraig Demaçi adael Kosovo cyn y rhyfel, fe arhosodd ef yn ninas Pristina gyda'i chwaer 70 oed yn ystod holl gyfnod Rhyfel Annibyniaeth Cosofo.[1][6] Roedd yn feirniadol o Ibrahim Rugova ac arweinwyr Albaniaidd eraill a oedd yn ffoi o'r gwrthdaro, gan ddweud eu bod yn colli digwyddiad hanesyddol pwysig.[7] Arestiwyd Demaçi ddwywaith gan filwyr Iwgoslafaidd ond fe'i driniwyd â dyngarwch ganddynt.[6]

Yn dilyn y rhyfel, bu Demaçi yn gyfarwyddwr Radio a Theledu Cosofo tan fis Ionawr 2004. Bu'n parhau i fod yn weithgar mewn gwleidyddiaeth, yn gysylltiedig â Albin Kurti, pennaeth mudiad cenedlaetholaidd asgell chwith, Vetëvendosje!.[1]

Marwolaeth

[golygu | golygu cod]

Yn 82 oed, bu farw Demaçi ar 26 Gorffennaf 2018 yn Prishtina, Cosofo.

Dolenni

[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 Elsie, Robert (2010). Historical Dictionary of Kosovo. Scarecrow Press. tt. 73–4. ISBN 0810872315. Cyrchwyd 21 July 2012.
  2. ↑ "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2018-07-28. Cyrchwyd 2018-07-27.
  3. ↑ 3.0 3.1 "ICG Kosovo Spring Report". International Crisis Group. 1 March 1998. Cyrchwyd 21 July 2012.
  4. ↑ Hedges, Chris (13 March 1998). "Kosovo Leader Urges Resistance, but to Violence". The New York Times. Cyrchwyd 21 January 2010.
  5. ↑ "Kosovo rebel leader quits". BBC News. 2 March 1999. Cyrchwyd 21 July 2012.
  6. ↑ 6.0 6.1 Erlanger, Steven (10 August 1999). "Champion of Free Kosova Now Urges Moderation". The New York Times. Cyrchwyd 21 January 2010.
  7. ↑ Jacky Rowland (27 May 1999). "Kosovo leader calls for Nato troops". BBC News. Cyrchwyd 21 July 2012.