Asaph

Asaph
Ganwyd	6 g  Yr Hen Ogledd
Bu farw	1 Mai 601  Llanelwy
Dinasyddiaeth	Cymru
Galwedigaeth	offeiriad
Blodeuodd	600
Swydd	esgob
Dydd gŵyl	1 Mai
Tad	Sawyl Ben Uchel

Roedd Sant Asaph (neu Asa) (fl. ail hanner y 6g) yn sant a fu ail esgob Llanelwy, yn ôl traddodiad, gan ddilyn Sant Cyndeyrn (Mungo) fel pennaeth yr eglwys gynnar yn yr esgobaeth honno.

Traddodiadau

Nid oes buchedd Gymreig amdano wedi goroesi, ond mae traddodiadau lleol yn ardal Llanelwy yn cofnodi coeden gysegredig iddo (Onnen Asa), Ffynnon Asa, Llanasa, a Pantasaph. Lleolir y llefydd hyn yn hen dalaith Tegeingl (Sir y Fflint), sy'n awgrymu y bu gan y sant gell feudwy yn yr ardal. Yn ôl Bonedd y Saint roedd yn fab i Sawyl Penuchel o'r Hen Ogledd.

Sant Aspah. Ffenestr liw yn Eglwys Gadeiriol Tyddewi.

Buchedd

Ceir manylion pellach ym Muchedd Sant Cyndeyrn, a ysgrifennwyd ar gyfer Jocelin o Furness, esgob Glasgow, yn yr Oesoedd Canol. Pan alltudiwyd Cyndeyrn o ardal Ystrad Clud (tua 545) ffoes i ogledd-ddwyrain Cymru lle sefydlodd clas yn Llanelwy. Dywedir mai adeilad pren oedd y clas. Yno bu gan y sant 965 o ddisgyblion, ac yn eu plith Asaph. Fe'u rhanwyd yn dri grwp: 300 o fynachod heb fedru darllen i weithio ar y tir, 300 i weithio o gwmpas y clas, a 365 i ofalu am wasanaethau crefyddol (un am bob dydd o'r flwyddyn). Rhanwyd y grwp olaf yn dri chôr a ganai'r naill ar ôl y llall yn ddibaid.

Roedd Cyndeyrn yn arfer gwneud penyd trwy sefyll mewn afon rhewllyd. Ar un achlysur bu hynny'n ormod iddo, ac anfonodd ei was, yr Asaph ifanc, i nôl darn o bren i'w losgi er mwyn ei gynhesu. Daeth Asaph â llwyth o lo llosg yn ei ffedog, a datgelodd y wyrth hon sancteiddrwydd Asa i Cyndeyrn. Felly pan ddychwelodd yr hen sant i Ystrad Clud, ar ôl Brwydr Arfderydd, yn 573, cysegrwyd Asaph yn esgob i'w olynu. Dywedir iddo farw ar Galan Mai, 601.

1 Mai yw gwylmabsant Asaph, ar ôl dyddiad traddodiadol ei farwolaeth.

Gweler hefyd

• Llyfr Coch Asaph