Camógaíocht

Camógaíocht
Enghraifft o:math o chwaraeon Edit this on Wikidata
Mathchwaraeon tîm Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mae camógaíocht (ynghaniad Gwyddeleg: [kəˈmˠoːɡiːxt̪ˠ]); a elwir yn camogie (kəˈmoʊɡi/ kə-MOH-ghee) yn Saesneg) yn gamp tîm ffon a phêl Gwyddelig a chwaraeir gan fenywod. Chwaraeir camógaíocht gan 100,000 o ferched yn Iwerddon a ledled y byd, yn bennaf ymhlith cymunedau Gwyddelig.[1][2]

Mae amrywiad o'r gêm "hurling" (sy'n cael ei chwarae gan ddynion yn unig), ac yn cael ei threfnu gan y Gymdeithas Camogie o Ddulyn neu An Cumann Camógaíochta.[3][4] Gwelwyd y dorf fwyaf i'r gêm ym Mhencampwriaeth Camogie flynyddol Iwerddon Oll sef 33,154 o bobl,[5] tra bod presenoldeb cyfartalog yn y blynyddoedd diwethaf rhwng 15,000 a 18,000. Darlledir y rownd derfynol yn fyw, gyda chynulleidfa deledu o gynifer â dros 300,000.[6]

Mae UNESCO yn rhestru Camogie fel elfen o Dreftadaeth Ddiwylliannol Anniriaethol.[7] Cyfeirir at y gêm yn Wrth aros Godot gan y dramodydd Gwyddelig Samuel Beckett.

Nodweddion

[golygu | golygu cod]
System sgorio a siâp y pyst

Yn wahanol i hyrli, mae gan dîm mewn camogie 12 chwaraewr yn lle 15 i'r dynion, ac mae’r ffyn hefyd ychydig yn llai.

Mae chwaraewyr camógaíocht yn defnyddio ffon o'r enw hurley i yrru pêl o'r enw sliotar i mewn i gôl y gwrthwynebydd neu i gyd-chwaraewr. Gall chwaraewyr ddal y bêl a rhedeg gyda hi am hyd at bum cam cyn y bydd yn rhaid ei phasio. Mae'r gôl yn edrych fel cyfuniad o gôl pêl-droed ac un rygbi. Mae gôl sy'n rhwydo o dan y traws siâp 'H' yn werth tri phwynt, ac mae gôl (dros y traws) yn werth un pwynt. Mae gemau camogie yn cael eu chwarae ar gae rhwng 130 a 145 metr o hyd a 80 i 90 metr o led (ychydig yn fwy na chae pêl-droed).

Mae pob gêm yn para 60 munud. Cynhelir y rowndiau terfynol yn flynyddol ym Mharc Croke ym mis Medi, fel arfer rhwng wythnos y rownd derfynol hyrli a rownd derfynol pêl-droed Gwydddelig. Mae dwy brif gystadleuaeth, sef y Gynghrair Genedlaethol a gynhelir yn ystod y gaeaf a’r gwanwyn ac a ddefnyddir fel cynhesu ar gyfer Pencampwriaeth Iwerddon a gynhelir yn ystod yr haf .

Bydd timau'n cystadlu i ennill Cwpan O'Duffy, sef y wobr i enillydd Pencampwriaeth Camógaíocht Hŷn Iwerddon. Swydd Dulyn sydd wedi ennill y nifer fwyaf o deitlau gyda 26, yr olaf yn 1984. Kilkenny sydd â'r record am y nifer fwyaf o deitlau yn olynol gyda saith, rhwng 1985 a 1991. Mae Camogie wedi bodoli ers 1904 ac yn cael ei chwarae gan dros 100,000 o chwaraewyr mewn 550 o glybiau, yn bennaf yn Iwerddon ond hefyd yn Ewrop, Gogledd America, Asia ac Ynysoedd y De. Mae timau o 32 sir Iwerddon a rhai timau tramor yn cystadlu ym Mhencampwriaeth Camógaíocht Iwerddon Gyfan flynyddol. Mae'r bencampwriaeth yn denu hyd at 35,000 o wylwyr ac yn cael ei darlledu ar deledu Gwyddelig.[8][9]

Hanes

[golygu | golygu cod]
Llun o dîm camogie yn Waterford ym mis Hydref 1915
Gêm camogie yn 1934

Dyfeisiwyd yr enw gan Tadhg Ua Donnchadha (Tórna) mewn cyfarfodydd yn 1903 cyn y gemau cyntaf yn 1904.[10] Mae'r term camógaíocht yn deillio o enw'r ffon a ddefnyddir yn y gêm. Mae dynion yn chwarae hyrddio gan ddefnyddio ffon grwm o'r enw camán yn y Wyddeleg. Defnyddiodd merched yn y gemau cynnar ffon fyrrach a ddisgrifiwyd gan y ffurf fach camóg. Ychwanegwyd yr ôl-ddodiad -aíocht ("uidheacht" yn wreiddiol) at y ddau air i roi enwau ar y mabolgampau: camánaíocht a chamógaíocht. Pan sefydlwyd y GAA ym 1884 rhoddwyd yr enw tarddiad Saesneg "hurling" i gêm y dynion. Pan sefydlwyd mudiad i ferched yn 1904, penderfynwyd Seisnigo'r enw Gwyddeleg camógaíocht i camogie.[1]

Blynyddoedd pwysig Camógaíocht

[golygu | golygu cod]
  • 1904: Sefydlu Camógaíocht yn swyddogol fel gêm ar wahân yn Swydd Meath ym mis Gorffennaf 1904.
  • 1905: Ethol Máire Ní Chinnéide yn Llywydd cyntaf y Gaelic Camoggue Association.
  • 1912: Chwarae'r gêm ryng-sirol gyntaf rhwng Swydd Dulyn a Swydd Louth.
  • 1913: Sefydlwyd Clwb y Coleg yng Ngholeg Prifysgol Dulyn.
  • 1915: Dechreuodd y gystadleuaeth rhyng-brifysgol pan chwaraewyd am Gwpan Ashbourne.
  • 1930: Dechrau cymdeithas camógaíocht yn America.
  • 1932: Chwaraewyd Pencampwriaeth Iwerddon Oll am y tro cyntaf, gyda Swydd Dulyn yn fuddugol.
  • 1934: Chwaraewyd pencampwriaeth Iwerddon Oll yn Mharc Croke am y tro cyntaf.
  • 1956: Cychwyn cystadleuaeth rhyng-daleithiol Gael Linn.
  • 1964: Dathlu pen-blwydd y gamp yn drigain oed.
  • 1966: Dechreuwyd rhaglen hyfforddi hyfforddwyr.
  • 1968: Dechreuodd cystadleuaeth iau Iwerddon Oll ac enillodd Swydd Down.
  • 1974: Cymerodd y gymdeithas ran yn Féile na n'Gael.
  • 1977: Sefydlwyd Comhairle na Buncoileanna, gyda Sighle Nic an Ultaigh yn Llywydd.
  • 1979: Dathlodd y gymdeithas ei phen-blwydd yn 75 oed.
  • 1980: Agorwyd swyddfa ym Mharc Croke.
  • 1986: Sicrhawyd bod rhaglen hyfforddi ar gael.
  • 1992: Dechreuwyd ac enillwyd y Bencampwriaeth Ganolradd gan Ddulyn.
  • 1995: Noddodd Bord na Gaeilge (neu Foras na Gaeilge fel y'i gelwir bellach) gêm.
  • 1999: Chwaraewyd y gêm gyda 15 o chwaraewyr bob ochr ar gae llawn.
  • 2000: Dechreuodd Pencampwriaeth Mân B ac enillodd Laois.
  • 2004: Dathlu 100 mlynedd ers sefydlu Camógaíocht.

Gweler hefyd

[golygu | golygu cod]

Dolenni allanol

[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ 1.0 1.1 Moran, Mary (2011). A Game of Our Own: The History of Camogie. Dublin, Ireland: Cumann Camógaíochta. t. 460.
  2. ↑ Arlott, John (1977). Oxford Companion to Sports and Games. London, England: Flamingo. t. 1024.
  3. ↑ Vuepoint.ie. "The Camogie Association : About Camogie". Camogie.ie (yn Saesneg). Cyrchwyd 2017-05-05.
  4. ↑ "GAA.ie". Gaa.ie (yn Saesneg). 9 December 2015. Cyrchwyd 2017-05-05.
  5. ↑ 2007 All Ireland final reports in Irish Examiner, Irish Independent, Irish Times Archifwyd 2012-10-20 yn y Peiriant Wayback and Gorey Guardian Archifwyd 19 Chwefror 2012 yn y Peiriant Wayback
  6. ↑ Corry, Eoghan (2005). Illustrated History of the GAA. Dublin, Ireland: Gill & MacMillan. t. 250.
  7. ↑ "Hurling - intangible heritage - Culture Sector - UNESCO". ich.unesco.org (yn Saesneg). Cyrchwyd 2018-11-29.
  8. ↑ Mary Moran: A Game of Our Own: The History of Camogie. Cumann Camógaíochta, Dublin 2011
  9. ↑ John Arlott: Oxford Companion to Sports and Games. Flamingo, London 1977
  10. ↑ Puirséil, Pádraig (1984). Scéal na Camógaíochta. Dublin, Ireland: Cumann Camógaíochta na nGael. t. 64.
Eginyn erthygl sydd uchod am chwaraeon. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.