Dracaena cinnabari

Mae Dracaena cinnabari, coeden ddraig Socotra neu goeden gwaed y ddraig, yn goeden ddraig sy'n frodorol i ynysforoedd Socotra, rhan o Yemen, sydd wedi'i leoli ym Môr Arabia . Fe'i gelwir felly oherwydd y sudd coch y mae'r coed yn ei gynhyrchu. [1]

Disgrifiad

[golygu | golygu cod]
Enghraifft ifanc o Dracaena cinnabari yng Ngardd Fotaneg Koko Crater, Honolulu, Hawaii, yr Unol Daleithiau

Mae gan goeden waed y ddraig ymddangosiad unigryw a rhyfedd, gyda "choron wedi'i throi i fyny, wedi'i phacio'n drwchus â siâp ymbarél wedi'i dal yn unionsyth". Enwir y rhywogaeth fythwyrdd hon ar ôl ei resin coch tywyll, a elwir yn "waed y ddraig". Yn wahanol i'r mwyafrif o blanhigion monocot, mae Dracaena yn arddangos tyfiant eilaidd, mae gan D. cinnabari hyd yn oed barthau twf sy'n debyg i gylchoedd coed a geir mewn rhywogaethau coed dicot . Ynghyd â rhywogaethau arbcaidd eraill Dracaena mae ganddo arfer twf nodedig o'r enw "dracoid habitus ". Dim ond ar ddiwedd ei ganghennau ieuengaf y ceir ei ddail; mae ei ddail i gyd yn cael eu gollwng bob 3 neu 4 blynedd cyn i'r dail newydd aeddfedu ar yr un pryd. Mae canghennu'n tueddu i ddigwydd pan fydd tyfiant y blaguryn yn cael ei stopio, naill ai oherwydd digwyddiadau blodeuo neu drawmatig (ee llysysol ). [2]

Mae ei ffrwythau yn aeron cigog bach sy'n cynnwys rhwng 1 a 4 o hadau. Wrth iddyn nhw ddatblygu maen nhw'n troi o wyrdd i ddu, ac yna'n dod yn oren wrth aeddfedu. Mae'r aeron yn cael eu bwyta gan adar (ee Rhywogaeth Onychognatus ) a thrwy hynny caent eu gwasgaru . Mae'r hadau yn 4-5 mm mewn diamedr ac yn pwyso 68mg ar gyfartaledd. [2][3] Mae'r aeron yn arddangos resin goch ddwfn, a elwir yn waed y ddraig. [4]

Fel monocotyledonau eraill, megis palmwydd, mae coeden gwaed y ddraig yn tyfu o flaen y coesyn, gyda'r dail hir, stiff yn cael eu cludo mewn rhosedau trwchus ar y diwedd (4, 5, 7). Mae'n canghennu ar aeddfedrwydd i gynhyrchu coron siâp ymbarél, gyda dail sy'n mesur hyd at 60 cm o hyd a 3 cm o led. Mae'r gefnffordd a changhennau gwaed y ddraig yn drwchus ac yn gadarn ac yn arddangos canghennau deuocsid, lle mae pob un o'r canghennau'n rhannu'n ddwy ran dro ar ôl tro.

Bioleg

[golygu | golygu cod]

Mae coeden gwaed y ddraig fel arfer yn cynhyrchu ei blodau tua mis Mawrth, er bod blodeuo yn amrywio yn ôl lleoliad. Mae'r blodau'n tueddu i dyfu ar ddiwedd y canghennau. Mae i'r planhigyn flodau sy'n dwyn ffurf o glystyrau bach persawrus, gwyn neu wyrdd. Mae'r ffrwythau'n cymryd pum mis i aeddfedu'n llwyr. Disgrifir y ffrwythau fel aeron cigog, sy'n newid o wyrdd i ddu wrth iddo aildyfu'n raddol. Mae'r ffrwythau aeron cigog yn dod i ben fel lliw oren-goch sy'n cynnwys un i dri o hadau. Mae'r aeron fel arfer yn cael eu bwyta a'u gwasgaru gan adar ac anifeiliaid eraill.

Mae ffurf anarferol coeden gwaed y ddraig yn addasiad ar gyfer goroesi mewn amodau cras gyda mymryn isel o bridd, fel mewn mynydd-dir. Mae'r goron fawr, wedi'i phacio yn darparu cysgod ac yn lleihau anweddiad. Mae'r cysgod hwn hefyd yn cynorthwyo i oroesi eginblanhigion sy'n tyfu o dan y coed aeddfed, gan esbonio pam mae'r coed yn tueddu i dyfu'n agosach at ei gilydd.

Tacsonomeg

[golygu | golygu cod]

Gwnaed y disgrifiad cyntaf o D. cinnabari yn ystod arolwg o Socotra dan arweiniad yr Is-gapten Wellsted o Gwmni Dwyrain India ym 1835. Cafodd ei enwi gyntaf yn Pterocarpus draco, ond yn 1880, gwnaeth y botanegydd Albanaidd Isaac Bayley Balfour ddisgrifiad ffurfiol o'r rhywogaeth a'i ailenwi'n Dracaena cinnabari . [5] O'r rhwng 60 a 100 o rywogaethau Dracaena, mae D. cinnabari yn un o ddim ond chwe rhywogaeth sy'n tyfu fel coeden. [2]Adolt, R.; Pavlis, J. (2004). "Age structure and growth of Dracaena cinnabari populations on Socotra". Trees - Structure and Function. 18: 43–53. doi:10.1007/s00468-003-0279-6. S2CID 11360224.</ref>

Esblygiad

[golygu | golygu cod]

Ynghyd â phlanhigion eraill ar Socotra, credir bod D. cinnabari wedi deillio o fflora Tethyan . Fe'i hystyrir yn weddill o'r coedwigoedd isdrofannol Laurasiaidd Mio - Pliocene sydd bellach bron â diflannu oherwydd anialwch helaeth Gogledd Affrica. [6]

Cadwraeth

[golygu | golygu cod]

Bygythiadau

[golygu | golygu cod]
Map o archipelago Socotra (Soqotra)

Er bod y rhan fwyaf o'i gynefinoedd ecolegol yn dal i fod yn gyfan, mae yna boblogaeth gynyddol gyda datblygiad diwydiannol a thwristiaeth. Mae hyn yn rhoi mwy o bwysau ar y llystyfiant trwy'r broses o logio, gorbori, torri coed ac isadeiledd cynlluniau datblygu. Er bod tyfiant coeden gwaed y ddraig yn eang iawn ar yr ynysforoedd, mae wedi mynd yn dameidiog oherwydd y datblygiad sydd wedi digwydd yn ei chynefinoedd. Mae llawer o'i phoblogaethau'n dioddef oherwydd adfywio gwael. Mae gweithgareddau dynol wedi lleihau poblogaeth gwaed y ddraig yn fawr trwy orbori, a bwydo'r blodau a'r ffrwythau i dda byw yr ynys. Un o fygythiadau mwyaf y rhywogaeth yr sychu allan graddol o Ynysforoedd Socotra, sydd wedi bod yn broses barhaus am yr ychydig gannoedd o flynyddoedd diwethaf. Mae hyn wedi arwain at goed nad ydyw'n ffynnu, ac mae'n ymddangos bod arhosiad y niwl a'r cwmwl o amgylch yr ardal hefyd yn lleihau. Rhagwelir y bydd amgylcheddau cras cynyddol yn achosi gostyngiad o 45 y cant yn y cynefin sydd ar gael ar gyfer D. cinnabari erbyn y flwyddyn 2080. [7]

Mae bygythiadau ychwanegol i goeden gwaed y ddraig yn cynnwys cynaeafu ei resin a defnyddio'r dail i wneud rhaff. Ar hyn o bryd mae rhai o goed gwaed y ddraig wedi cael eu defnyddio i wneud cychod gwenyn. Gwaharddwyd hyn yn gyffredinol; mae hyn yn dangos sut y gall y rhywogaeth gael ei bygwth gan chwalfa mewn arferion traddodiadol yr ynys. 

Mae'r esiampl orau o D. cinnabari sydd wedi'i gadw i'w weld ar y lwyfandir calchfaen o'r enw Rokeb di Firmihin. Mae gan y goedwig hon sydd yn oddeutu 540 hecter (1,300 acer) nifer o rywogaethau prin ac endemig. Mae ymchwil yn dangos y bydd nifer y coed yn y goedwig hon yn gostwng yn y degawdau nesaf oherwydd diffyg adfywio naturiol. [8]

Rheoli

[golygu | golygu cod]

Mae i fflora a ffawna unigryw Ynysforoedd Socotra Safle Treftadaeth y Byd ac fe'i ddynodwyd yn ecoardal Global 200 gan y WWF . Mae'n Ganolfan Amrywiaeth Planhigion ac yn Ardal Adar Endemig . Mae hefyd o fewn man bioamrywiaeth Corn Affrica . Mae sawl ymdrech yn cael eu datblygu i helpu i greu a chefnogi cynefin cynaliadwy a rhaglenni rheoli bioamrywiaeth ar Socotra. Mae coeden gwaed y ddraig yn cael ei hystyried yn rhywogaeth bwysig ar gyfer nwyddau ac ar gyfer ymdrechion cadwraeth ar yr ynys. Mae gwaed y ddraig yn dod o dan rywogaeth ymbarél . Mae hon yn rhywogaeth a ddewiswyd ar gyfer gwneud penderfyniadau sy'n ymwneud â chadwraeth, yn nodweddiadol oherwydd bod amddiffyn y rhywogaethau hyn yn anuniongyrchol yn amddiffyn y nifer o rywogaethau eraill sy'n rhan o gymuned ecolegol ei chynefin. Gall cadwraeth rhywogaethau fod yn oddrychol oherwydd ei bod yn anodd pennu statws llawer o rywogaethau. Felly, byddai ymdrechion amddiffyn gwaed y dreigiau hefyd o fudd i lawer o blanhigion ac anifeiliaid eraill yn yr ardal. 

Mae coeden gwaed y ddraig yn cael rhywfaint o amddiffyniad rhag masnach fasnachol ryngwladol o dan restr yr holl rywogaethau Dracaena yn Atodiad II o CITES (3), ond os yw ei phoblogaethau i gael eu cadw'n effeithiol, bydd angen cymryd amryw o fesurau. Mae'r rhain yn cynnwys monitro adfywiad naturiol y rhywogaeth ar frys ac ehangu Noddfa Natur Skund i gwmpasu rhannau pwysig o'r cynefinoedd. Hefyd, mae angen tynnu sylw ymdrechion i osgoi adeiladu ffyrdd yng nghynefin gwaed y ddraig, a chyfyngu ar bori. Mae ymdrechion cadwraeth ychwanegol ar gyfer y goeden yn cynnwys ffensio yn erbyn da byw, dyfrio eginblanhigion mewn ardaloedd agored, a chynnwys cymunedau lleol wrth blannu eginblanhigion. 

Defnyddiau

[golygu | golygu cod]

Defnyddir gwaed y ddraig fel symbylydd ac erthylbair . [9] Mae'r gwreiddyn yn cynhyrchu resin gwm, a ddefnyddir mewn dŵr i'w gegolchi fel symbylydd, moddion rhwymo ac mewn past dannedd. Defnyddir y gwreiddyn i drin cryd cymalau gwynegol, mae'r dail yn wyntyrrol . [10]

Gellir cynaeafu'r coed ar gyfer eu resin goch rhuddgoch, o'r enw gwaed draig, a oedd yn werthfawr iawn yn yr hen fyd ac sy'n dal i gael ei ddefnyddio heddiw. O amgylch basn Môr y Canoldir fe'i defnyddir fel llifyn ac fel meddyginiaeth, mae Socotrannwyr yn ei ddefnyddio'n addurnol yn ogystal âg i liwio gwlân, ac i ludo crochenwaith, ffresnydd anadl, a minlliw . Oherwydd y gred mai gwaed y ddraig ydyw, fe'i defnyddir hefyd mewn hud defodol ac alcemi . [11] Ym 1883, nododd y botanegydd Albanaidd Isaac Bayley Balfour dair gradd o resin: roedd y rhai mwyaf gwerthfawr yn debyg i ddeigryn, yna cymysgedd o asglodion bach a darnau, gyda chymysgedd o ddarnau a malurion y rhataf. [5]Gupta, D.; Bleakley, B.; Gupta, R. (2008). "Dragon's blood: botany, chemistry and therapeutic uses". Journal of Ethnopharmacology. 115 (3): 361–380. doi:10.1016/j.jep.2007.10.018. PMID 18060708.</ref> Credir mai resin D. cinnabari oedd ffynhonnell wreiddiol gwaed y ddraig tan yn ystod y cyfnodau canoloesol a dadeni pan ddefnyddiwyd planhigion eraill yn eu lle. [12]

Mae trigolion lleol y ddinas ar Ynys Socotra yn defnyddio resin gwaed y ddraig fel iachâd i gyd . Mae Groegiaid, Rhufeiniaid, ac Arabiaid yn ei ddefnyddio wrth wella clwyfau yn gyffredinol, fel ceulydd, iachâd ar gyfer dolur rhydd, ar gyfer afiechydon dysentri, ar gyfer gostwng twymynau. Fe'i cymerir hefyd ar gyfer briwiau yn y geg, y gwddf, y coluddion a'r stumog. [13]

Defnyddiwyd gwaed y ddraig o D. cinnabari fel ffynhonnell farnais ar gyfer gwneuthurwyr ffidil Eidalaidd o'r 18fed ganrif. Fe'i defnyddiwyd hefyd fel past dannedd yn y 18fed ganrif. Mae'n dal i gael ei ddefnyddio fel farnais ar gyfer ffidil ac ar gyfer tynnu lluniau . Rhestrwyd gwaed y ddraig hefyd mewn testun o'r 16eg ganrif, Stahel und Eyssen, fel cynhwysyn mewn diffodd bath ar gyfer tymheru dur. [14] Fodd bynnag, mae'r testun hwn yn amwys ac yn cael ei ystyried yn wael fel naill ai disgrifiad cywir o arfer gof, neu fel rysáit hyfyw. [15]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ Becky Chung (2009-11-04). "World's Most Unique Places To Visit". Forbes. https://www.forbes.com/2009/11/04/unique-vacations-travel-lifestyle-travel-adventure-tourism.html.
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 Adolt, R.; Pavlis, J. (2004). "Age structure and growth of Dracaena cinnabari populations on Socotra". Trees - Structure and Function 18: 43–53. doi:10.1007/s00468-003-0279-6.
  3. ↑ {{cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFAdoltPavlis2004">Adolt, R.; Pavlis, J. (2004). "Age structure and growth of Dracaena cinnabari populations on Socotra". Trees - Structure and Function. 18: 43–53. doi:10.1007/s00468-003-0279-6. S2CID 11360224.
  4. ↑ Edward, H. (2001). "Raman spectroscopy of coloured resins used in antiquity: dragon's blood and related substances". Spectrochimica Acta Part A: Molecular and Biomolecular Spectroscopy 57 (14): 2831–2842. Bibcode 2001AcSpA..57.2831E. doi:10.1016/S1386-1425(01)00602-3. PMID 11789884.
  5. ↑ 5.0 5.1 Gupta, D.; Bleakley, B.; Gupta, R. (2008). "Dragon's blood: botany, chemistry and therapeutic uses". Journal of Ethnopharmacology 115 (3): 361–380. doi:10.1016/j.jep.2007.10.018. PMID 18060708.
  6. ↑ Attorre, F.; Francesconi, F.; Taleb, N.; Scholte, P.; Saed, A.; Alfo, M.; Bruno, F. (2007). "Will dragonblood survive the next period of climate change? Current and future potential distribution of Dracaena cinnabari (Socotra, Yemen)". Biological Conservation 138 (3–4): 430–439. doi:10.1016/j.biocon.2007.05.009.
  7. ↑ Platt, John (9 April 2020). "Blood Is Life — The Amazing Dragon's Blood Tree". The Revelator. Cyrchwyd 28 January 2021.
  8. ↑ Hubalkova, I. (2011). "Prediction of Dragon's Blood Tree (Dracaena Cinnabari Balf.) Stand Sample Density on Soqotra Island.". Journal of Landscape Ecology 4 (2). doi:10.2478/v10285-012-0035-y. http://mendelu.vedeckecasopisy.cz/publicFiles/00139.pdf.
  9. ↑ James A. Duke (27 June 2002). Handbook of Medicinal Herbs. CRC Press. tt. 256–. ISBN 978-1-4200-4046-3.
  10. ↑ Khare, C. P. (22 April 2008). Indian Medicinal Plants: An Illustrated Dictionary. Springer Science & Business Media. ISBN 9780387706375.
  11. ↑ "Dragon's Blood Resin from Alchemy Works". Cyrchwyd 12 May 2014.
  12. ↑ Edwards, H. G. M.; De Oliveira, L. F. C.; Prendergast, H. D. V. (2004). "Raman spectroscopic analysis of dragon's blood resins?basis for distinguishing between Dracaena (Convallariaceae), Daemonorops (Palmae) and Croton (Euphorbiaceae)". The Analyst 129 (2): 134–8. Bibcode 2004Ana...129..134E. doi:10.1039/b311072a. PMID 14752556. https://archive.org/details/sim_analyst_2004-02_129_2/page/134.
  13. ↑ "Dragon's blood: Botany, chemistry and therapeutic uses (PDF Download Available)". ResearchGate (yn Saesneg). Cyrchwyd 2017-04-20.
  14. ↑ Peter Jordan (1534). Stahel und Eyssen [Steel and Iron]. Mainz.
  15. ↑ Helmut Föll. "Myths and Bullshit Around Quenching".

Ffynonellau

[golygu | golygu cod]

Dolenni allanol

[golygu | golygu cod]