Edith How-Martyn

Edith How-Martyn
Ganwyd17 Mehefin 1875 Edit this on Wikidata
Llundain Edit this on Wikidata
Bu farw2 Chwefror 1954 Edit this on Wikidata
Sydney Edit this on Wikidata
DinasyddiaethBaner Lloegr Lloegr
Alma mater
  • Eglwys-goleg Gogledd Llundain Edit this on Wikidata
Galwedigaethgwleidydd, swffragét Edit this on Wikidata

Swffragét o Loegr oedd Edith How-Martyn (17 Mehefin 1875 - 2 Chwefror 1954) sy'n cael ei hystyried yn nodigedig am gael ei harestio yn 1906 am geisio areithio yn Nhŷ'r Cyffredin. Roedd yn aelod o Undeb Cymdeithasol a Gwleidyddol y Menywod (WSPU).

Roedd ei harestio hi am geisio areithio yn Nhŷ'r Cyffredin ymhlith protestiadau ac ymgyrchoedd milwriaethus cyntaf, yng ngwledydd Prydain dros hawliau merched.

Cyfarfu â Margaret Sanger yn 1915 ac aeth y ddwy ati i drefnu cynhadledd yn Genefa. Aeth How-Martyn ar daith o amgylch India yn siarad am reoli beichiogrwydd. Nid oedd ganddi unrhyw blant a bu farw yn Awstralia.

Magwraeth a choleg

[golygu | golygu cod]

Fe'i ganed yn Llundain ar 17 Mehefin 1875; bu farw yn Sydney, Awstralia. Groseriaid, Edwin ac Ann How oedd ei rhieni, a daeth ei chwaer Florence Earengey yn gyfreithwraig. Derbyniodd Edith ei haddysg yn y North London Collegiate School ble gwrthryfelodd yn erbyn yr annhegwch fod y bechgyn yn derbyn hawliau nad oedd yn cael eu rhoi i ferched. Oddi yno aeth i Prifysgol Aberystwyth lle astudiodd ffiseg a cherddoriaeth, gan dderbyn ail radd, allanol wedyn o Brifysgol Llundain yn 1903.[1][2][3]

Charlotte Despard, Edith How Martyn (canol) ac Emma Sproson; tua 1914

Priododd George Herbert Martyn yn 1899.[3] Roedd ganddi ei barn ei hun, barn radical o flaen ei hoes. Roedd yn aelod o'r Blaid Lafur Annibynnol ac yna'n aelod o'r WSPU yn 1905. Y flwyddyn ganlynol fe'i penodwyd yn gyd-ysgrifennydd y WSPU gyda Charlotte Despard ac ym mis Hydref 1906 cafodd ei harestio yng nghyntedd Tŷ'r Cyffredin yn ceisio rhoi araith. Hi oedd un o'r aelodau WSPU cyntaf i fynd i'r carchar pan gafodd ddedfryd o ddau fis.[4]

Fodd bynnag, roedd cyfeiriad WSPU o dan arweiniad y Pankhursts yn fater o bryder mawr iddi, fel yr oedd i aelodau eraill ar yr adeg hon. Yn 1907, ynghyd â Charlotte Despard ac eraill, gadawodd y grŵp i ffurfio Cynghrair Rhyddid y Menywod (Women's Freedom League; WFL). Gwrthododd y grŵp newydd hwn dactegau treisgar y grŵp hŷn; roeddent o blaid gweithredoedd anghyfreithlon, di-drais i gyfleu eu neges. Bu'n ysgrifennydd anrhydeddus y grŵp newydd o 1907 i 1911, pan ddaeth yn bennaeth yr adran Wleidyddol a Milwriaethus. Fodd bynnag, ymddiswyddodd ym mis Ebrill 1912, yn siomedig â diffyg cynnydd y WFL, wedi i'r Bil Cymodi gael ei drechu.

Cynghorydd Sir

[golygu | golygu cod]

Gweithred wleidyddol nesaf How-Martyn oedd sefyll fel ymgeisydd annibynnol yn Hendon yn etholiad cyffredinol 1918, ond bu'n aflwyddiannus. Cynhaliodd swydd gyhoeddus am y tro cyntaf Yn 1919, pan ddaeth yn aelod o Gyngor Sir Middlesex, swydd a ddaliodd hyd at 1922.

Atal cenhedlu

[golygu | golygu cod]

O hynny ymlaen, cyfeiriwyd ei diddordebau yn bennaf at atal cenhedlu. Cyfarfu â Margaret Sanger, arweinydd ymgyrch "cynllunio teulu" America yn 1915 ac roedd ei syniadau wedi creu argraff arni, ac aeth ati i drefnu Cynhadledd Poblogaeth y Byd 1927 yn Genefa gyda Sanger a dod yn gyfarwyddwr anrhydeddus yCanolfan Wybodaeth Rhyngwladol Atal cenhedlu yn Llundain yn 1930.[5]

Cofnodi

[golygu | golygu cod]

Wedi taith hir o amgylch India symudodd hi a'i gŵr i Awstralia lle cychwynodd sgwennu am y mudiad hawliau merched, yn bennaf yn y Suffragette Fellowship.[5][6] Bu farw yn dilyn stroc, mewn cartref hen bobl yn Awstralia.[7]

Aelodaeth

[golygu | golygu cod]

Bu'n aelod o Undeb Cymdeithasol a Gwleidyddol y Merched am rai blynyddoedd.

Anrhydeddau

[golygu | golygu cod]


Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ Dyddiad geni: Colin Matthew, ed. (2004) (yn en), Oxford Dictionary of National Biography, Rhydychen: Gwasg Prifysgol Rhydychen, Wikidata Q17565097, https://www.oxforddnb.com/
  2. ↑ Dyddiad marw: Colin Matthew, ed. (2004) (yn en), Oxford Dictionary of National Biography, Rhydychen: Gwasg Prifysgol Rhydychen, Wikidata Q17565097, https://www.oxforddnb.com/
  3. ↑ 3.0 3.1 (yn en) Martyn, Edith How (1875–1954), suffragist and advocate of birth control | Oxford Dictionary of National Biography. doi:10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-56238. http://www.oxforddnb.com/view/10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-56238?rskey=IAIuUG&result=1.
  4. ↑ "Edith How-Martyn". Spartacus Educational (yn Saesneg). Cyrchwyd 2018-02-25.
  5. ↑ 5.0 5.1 ""Margaret Sanger and Edith How-Martyn: An Intimate Correspondence"". Margaret Sanger Project Newsletter #5 (Gwanwyn 1993). Cyrchwyd 25 Chwferor 2018. Check date values in: |access-date= (help)
  6. ↑ Diana Wyndham. "'Norman Haire and the Study of Sex'". Foreword by the Hon. Michael Kirby AC CMG. (Sydney: "Sydney University Press".2012), tt. 308 and 376
  7. ↑ Bywgraffiad. Mrs Edith How-Martyn. Early days of the Suffragettes', The Times, 4 Chwefror 1954, t. 8.