Edward Balliol

Edward Balliol
Ganwyd1283 Edit this on Wikidata
Bu farwIonawr 1364 Edit this on Wikidata
Doncaster Edit this on Wikidata
DinasyddiaethTeyrnas yr Alban Edit this on Wikidata
Galwedigaethgwleidydd Edit this on Wikidata
Swyddteyrn yr Alban Edit this on Wikidata
TadJohn Balliol Edit this on Wikidata
MamIsabella de Warenne Edit this on Wikidata
PriodMargaret of Taranto Edit this on Wikidata
LlinachHouse of Balliol Edit this on Wikidata

Hawliwr i orsedd yr Alban oedd Edward Balliol (Gaeleg yr Alban: Èideard Balliol; tua 1283–1367). Roedd yn fab hynaf i John Balliol, brenin yr Alban 1292–6, ac Isabella de Warenne. Gyda chymorth o Loegr, rheolodd rannau o'r deyrnas rhwng 1332 a 1356.

Daeth Dafydd II i'r orsedd ym 1329 ar ôl marwolaeth ei dad, Robert I. Dim ond pum mlwydd oed oedd Dafydd, a llywodraethwyd yr Alban gan raglywiaid am gyfnod. Manteisiodd Balliol, gyda chefnogaeth Edward III, brenin Lloegr, ar y sefyllfa, gan drechu lluoedd Dafydd ym Mrwydr Dupplin Moor (10–11 Awst 1332). Fe'i coronwyd yn Scone ar 24 Medi 1332, ond ar ôl Brwydr Annan (16 Rhagfyr 1332), gorfodwyd ef i ffoi i Loegr. Ymunodd Edward III ag ef mewn gwarchae ar Gaerferwig (yn nwylo'r Albanwyr ar y pryd). Ar ôl Brwydr Halidon Hill (19 Gorffennaf 1333) dychwelwyd Balliol i rym gan y Saeson. Yn ei dro rhoddodd Balliol ran fawr o dde'r Alban i Edward a thalu gwrogaeth iddo.

Yn raddol enillodd lluoedd a oedd yn deyrngar i Dafydd II reolaeth ar y wlad, a rhyfeloedd rhwng Lloegr a Ffrainc yn cymryd sylw Edward III fwyfwy, daeth sefyllfa Balliol yn yr Alban yn anghynaladwy. Roedd Brwydr Culbean (30 Tachwedd 1335) yn anffawd arbennig. Ar ôl 1338 treuliodd y rhan fwyaf o'i amser yn Lloegr. Erbyn 1341 dychwelodd Dafydd II o'i alltudiaeth yn Ffrainc i adennill ei orsedd. Ildiodd Balliol ei hawliad i goron yr Alban i Edward III o'r diwedd ar 20 Ionawr 1356; yn gyfnewid derbyniodd bensiwn. Bu farw yn Wheatley, Doncaster, Swydd Efrog, ym 1367.