Efenechtyd

Efenechtyd
Mathcymuned, pentrefan Edit this on Wikidata
Poblogaeth655, 585 Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
SirSir Ddinbych Edit this on Wikidata
GwladBaner Cymru Cymru
Arwynebedd1,257.92 ha Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau53.0915°N 3.3285°W Edit this on Wikidata
Cod SYGW04000154 Edit this on Wikidata
Gwleidyddiaeth
AS/au CymruDarren Millar (Ceidwadwyr)
AS/au y DUClaire Hughes (Llafur)
Map
[golygwch ar Wicidata]

Pentref bychan, cymuned, a phlwyf eglwysig yn Sir Ddinbych, Cymru, yw Efenechtyd, weithiau Efenechdyd ("Cymorth – Sain" ynganiad ). Saif ar ffordd gefn ychydig i'r de o dref Rhuthun. Mae yma garreg a elwir 'maen camp', sy'n cael ei chadw yn yr eglwys a pharheir gyda'r hen drawddodiad o'i daflu mewn cystadleuaeth.

Maen camp, yn yr eglwys leol
Eglwys Efenechtyd

Credir fod yr enw'n dod o "mynechdid", yn awgrymu cysylltiad â mynachdy. Y sillafiad yn 1254 oedd Y Fenechtid (Eccla de Wenechdit);[1] roedd adeiadau'n perthyn i fynachty yma hyd at y 16g pan drowyd yr adeilad yn fferm laeth. Mae'n bosib fod cysylltiad agos gydag Abaty Glyn y Groes neu Sant Saeran, Llanynys.

Gerllaw mae Tŷ Brith, cartref y bardd ac athro barddol Simwnt Fychan (c. 1530 - 1606) a pherthyn Bryn-llan i'r 17g.

Treuliodd yr hynafiaethydd a chasglwr llên gwerin Gymreig, Elias Owen (1833-1899) rhan olaf ei oes yn rheithor Efenechtyd.

Eglwys Sant Mihangel

[golygu | golygu cod]

Mae’r fynwent gron a’i choed yw yn nodweddiadol o’i thras Geltaidd ac mae’n bosib i’r eglwys gyntaf ar y safle gael ei sefydlu gan fynachod o gymuned Sant Saeran yn Llanynys: gallai’r enw ‘Efenechtyd’ olygu ‘lle’r mynachod’ (gweler uchod). Mae’r adeilad presennol – sy’n ddim ond ugain troedfedd o led, a’r eglwys ail leiaf yn esgobaeth Llanelwy – yn dyddio o’r 13g mwy na thebyg, ond fe’i adferwyd yn sylweddol ym 1873.

Cysegrir yr eglwys i Sant Mihangel a'r Holl Angylion, ac mae'r bedyddfaen pren oddi mewn iddi'n ddiddorol gan ei bod wedi'i cherfio allan o un darn o dderw ac yn deillio'n ôl i'r 15fed neu’r 16g. Mae’r rheilen furfylchog isel, sydd ger yr allor ac sy’n dyddio o ddiwedd yr oesoedd canol, yn rhan o groglen, ond mae’r ffenestr ddwyreiniol yn hŷn ac efallai’n dyddio o tua 1300.

Cofeb i Catherine Lloyd.

Ymhlith nodweddion eraill o bwys sy’n perthyn i gyfnod diweddarach y mae darnau prin o furlun Cymreig o’r Deg Gorchymyn (o’r cyfnod Elisabethaidd neu Jacobeaidd) a chofeb pren i Catherine Lloyd (1810) sy’n cynnwys ceriwbiaid a phenglog ac esgyrn croes. Mae’r gofeb Sioraidd i Joseph Conway’n cynnwys arfbais deuluol ‘dyn du’: gwelir pennau tebyg ar gatiau ei dy (preifat), Plas-yn-Llan, ychydig gamau o giât yr eglwys. Enw’r garreg gron ger y fedyddfaen yw ‘Maen Camp’, a ddefnyddid gynt mewn ‘campau’ neu chwaraeon lleol ar Ddydd Sant Mihangel, 29ain Medi. Arferai Samsoniaid y pentref ymdrechu i’w thaflu’n ôl dros eu pennau.

Cyfrifiad 2011

[golygu | golygu cod]

Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:[2][3][4]

Cyfrifiad 2011
Poblogaeth cymuned Efenechtyd (pob oed) (655)
  
 100%
Y nifer dros 3 oed sy'n siarad Cymraeg (Efenechtyd) (349)
  
 54.6%
:Y ganran drwy Gymru
  
 19%
Y nifer sydd wedi'u geni yng Nghymru (Efenechtyd) (432)
  
 66%
:Y ganran drwy Gymru
  
 73%
Y nifer dros 16 sydd mewn gwaith (Efenechtyd) (68)
  
 27.4%
:Y ganran drwy Gymru
  
 67.1%

Oriel

[golygu | golygu cod]
  • Plas yn Llan
    Plas yn Llan
  • Yr eglwys cyn ei gwyngalchu
    Yr eglwys cyn ei gwyngalchu
  • Y fedyddfaen a gerfiwyd allan o un darn o bren
    Y fedyddfaen a gerfiwyd allan o un darn o bren
  • Tua'r allor
    Tua'r allor
  • Rhan o'r hen groglen cerfiedig a'r pulpud
    Rhan o'r hen groglen cerfiedig a'r pulpud
  • Trawstiau'r nenfwd
    Trawstiau'r nenfwd
  • Cefn yr eglwys
    Cefn yr eglwys

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ Gwefan CPAT; adalwyd 6 Mai 2014.
  2. ↑ "Ystadegau Allweddol ar gyfer Cymru". Swyddfa Ystadegau Gwladol. Cyrchwyd 2012-12-12.. Poblogaeth: ks101ew. Iaith: ks207wa - noder mae'r canran hwn yn seiliedig ar y nier sy'n siarad Cymraeg allan o'r niferoedd sydd dros 3 oed. Ganwyd yng Nghymru: ks204ew. Diweithdra: ks106ew; adalwyd 16 Mai 2013.
  3. ↑ Canran y diwaith drwy Gymru; Golwg 360; 11 Rhagfyr 2012; adalwyd 16 Mai 2013
  4. ↑ Gwefan Swyddfa Ystadegau Gwladol; Niferoedd Di-waith rhwng 16 a 74 oed; adalwyd 16 Mai 2013.
gw • sg • go
Trefi a phentrefi Sir Ddinbych

Dinas
Llanelwy
Trefi
Corwen  · Dinbych  · Llangollen  · Prestatyn  · Rhuddlan  · Rhuthun  · Y Rhyl
Pentrefi
Aberchwiler  · Betws Gwerful Goch  · Bodelwyddan  · Bodfari  · Bontuchel  · Bryneglwys  · Bryn Saith Marchog  · Carrog  · Cefn Meiriadog  · Clocaenog  · Cwm  · Cyffylliog  · Cynwyd  · Derwen  · Diserth  · Y Ddwyryd  · Efenechtyd  · Eryrys  · Four Crosses  · Gallt Melyd  · Gellifor  · Glyndyfrdwy  · Graeanrhyd  · Graigfechan  · Gwyddelwern  · Henllan  · Loggerheads  · Llanarmon-yn-Iâl  · Llanbedr Dyffryn Clwyd  · Llandegla  · Llandrillo  · Llandyrnog  · Llandysilio-yn-Iâl  · Llanelidan  · Llanfair Dyffryn Clwyd  · Llanferres  · Llanfwrog  · Llangwyfan  · Llangynhafal  · Llanrhaeadr-yng-Nghinmeirch  · Llanynys  · Maeshafn  · Melin y Wig  · Nantglyn  · Pandy'r Capel  · Pentrecelyn  · Pentre Dŵr  · Prion  · Rhewl (1)  · Rhewl (2)  · Rhuallt  · Saron  · Sodom  · Tafarn-y-Gelyn  · Trefnant  · Tremeirchion

Eginyn erthygl sydd uchod am Sir Ddinbych. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato