Eugenio Espejo

Eugenio Espejo
Ganwyd21 Chwefror 1747 Edit this on Wikidata
Real Audiencia de Quito Edit this on Wikidata
Bu farw27 Rhagfyr 1795 Edit this on Wikidata
Quito Edit this on Wikidata
DinasyddiaethQuito Edit this on Wikidata
Galwedigaethllenor, cyfreithiwr, meddyg, gwyddonydd, llyfrgellydd, gwleidydd Edit this on Wikidata
MudiadYr Oleuedigaeth Edit this on Wikidata

Llenor, meddyg, a chyfreithiwr o Ecwador oedd Francisco Javier Eugenio de Santa Cruz y Espejo (21 Chwefror 174727 Rhagfyr 1795) a oedd yn brif ddeallusyn ei wlad yn y cyfnod trefedigaethol ac yn ymgyrchydd brwd dros annibyniaeth.

Ganed yn Quito, Rhaglawiaeth Granada Newydd, yn fab i ŵr Quechua a mam fylato. Dysgodd ei hunan am feddygaeth drwy arsylwi ar y gwaith mewn ysbyty i ferched, ac yng Ngorffennaf 1767 derbyniodd ei ddoethuriaeth feddygol o Goleg San Fernando. Yn ddiweddarach, astudiodd am raddau yn y gyfraith sifil a'r gyfraith ganonaidd.[1]

Ysgrifennodd Espejo ar nifer fawr o bynciau, gan gynnwys economeg, meddygaeth, addysgeg, gwleidyddiaeth, cymdeithaseg, a diwinyddiaeth. Roedd sawl gwaith ganddo yn ddychanol neu yn bolemig, ac yn cyfleu gwrth-glerigiaeth a beirniadaeth o'r awdurdodau trefedigaethol yn Ecwador. Ymhlith ei weithiau nodedig mae El nuevo Luciano o despertador de ingenios (1779) a Reflexiones … acerca de un método seguro para preservar a los pueblos de las viruelas (1785).

Ym 1788 cafodd Espejo ei erlyn yn Bogotá am iddo wawdio'r Brenin Siarl III a José de Gálvez, gweinidog yr Indes, yn ei waith El retrato de Golilla. Llwyddodd i amddiffyn ei hun yn y llys yn erbyn y cyhuddiadau. Yn Bogotá, cyfarfu â dau benboethyn arall a oedd o blaid annibyniaeth i Granada Newydd: Antonio Nariño a Francisco Antonio Zea. Bu Nariño yn cynnal cyfarfodydd o chwyldroadwyr a newyddiadurwyr ifainc, gan gynnwys Zea, a chawsant ddylanwad ar daliadau radicalaidd Espejo. Pan ddychwelodd i Quito, cyd-sefydlodd Espejo y Sociedad Patriótica de Amigos del País de Quito ar 30 Tachwedd 1791, ac efe oedd golygydd papur newydd y gymdeithas, a'r papur newydd cyntaf yn Ecwador, Primicias de la Cultura de Quito (1792). Yn y cyfnod hwn hefyd fe'i penodwyd yn gyfarwyddwr y llyfrgell gyhoeddus gyntaf yn Ecwador, ac Espejo oedd un o sefydlwyr llyfrgell genedlaethol Ecwador, a enwir ar ei ôl.[1]

Yn Ionawr 1795 cafwyd Espejo yn euog o annog gwrthryfel yn erbyn Coron Sbaen. Cafodd salwch yn y carchar, a bu farw ychydig wedi iddo gael ei ryddhau.[1]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. 1.0 1.1 1.2 (Saesneg) Philippe L. Seiler, "Santa Cruz Y Espejo, Francisco Javier Eugenio De (1747–1795)" yn Encyclopedia of Latin American History and Culture. Adalwyd ar Encyclopedia.com ar 4 Tachwedd 2020.

Darllen pellach

[golygu | golygu cod]