Ffederasiwn Rhodesia a Gwlad Nyasa
.svg) | |
| Math | gwlad ar un adeg, Dominiwn  |
|---|---|
| Prifddinas | Harare |
| Poblogaeth | 10,411,000 |
| Sefydlwyd |
|
| Anthem | God Save the King |
| Iaith/Ieithoedd swyddogol | Saesneg |
| Daearyddiaeth | |
| Arwynebedd | 1,261,674 km² |
| Cyfesurynnau | 17.863889°S 31.029722°E |
 | |
| Arian | Rhodesia and Nyasaland pound |
Ffederasiwn ymreolaethol dan y Goron Brydeinig yn neheudir Affrica oedd Ffederasiwn Rhodesia a Gwlad Nyasa (Saesneg: Federation of Rhodesia and Nyasaland) neu Ffederasiwn Canolbarth Affrica (Central African Federation) a oedd yn cyfuno gwladfa ymreolaethol De Rhodesia â phrotectoriaethau Gogledd Rhodesia a Gwlad Nyasa. Sefydlwyd y ffederasiwn ar 1 Awst 1953, a chanddi statws yn debyg i ddominiwn yn yr Ymerodraeth Brydeinig, a daeth i ben ar 31 Rhagfyr 1963.
Ers y 1920au, bu setlwyr croenwyn yn Ne Rhodesia ac yng Ngogledd Rhodesia yn galw am uno'r ddwy diriogaeth er mwyn canoli grym y lleiafrifoedd Ewropeaidd. Gwrthwynebwyd yr ymdrechion hyn gan Swyddfa'r Trefedigaethau, wrth i'r awdurdodau geisio ymateb yn dringar i bryderon yr Affricanwyr croenddu. Wedi'r Ail Ryfel Byd, tyfodd yr economi o ganlyniad i ddiwydiannau eilradd yn Ne Rhodesia a'r diwydiant copr yng Ngogledd Rhodesia, a chynyddodd y niferoedd o fewnfudwyr croenwyn yn sylweddol. Dechreuodd gwleidyddion a diwydianwyr croenwyn ymgyrchu o ddifri dros integreiddio Rhodesia gyfan er mwyn elwa ar farchnadoedd mawr a llafurlu o weithwyr croenddu, gan gynnwys Gwlad Nyasa. Llwyddasant ddwyn perswâd ar lywodraeth y Deyrnas Unedig, a oedd yn bwriadu creu gwladwriaeth amlhiliol i wrthsefyll trefn apartheid yn Ne Affrica. Gwrthwynebwyd y ffederasiwn gan bobl dduon yng Ngogledd Rhodesia a Gwlad Nyasa, am iddynt ofni y byddai poblogaeth groenwen De Rhodesia yn rheoli'r llywodraeth.[1]
Yn sgil terfysgoedd gan genedlaetholwyr croenddu yng Ngwlad Nyasa ym 1959, a'r ymateb llawdrwm gan yr awdurdodau, penderfynodd llywodraeth y Deyrnas Unedig ar bolisi o drosglwyddo grym gwleidyddol i'r mwyafrifoedd Affricanaidd. Dadsefydlwyd y ffederasiwn yn niwedd 1963, ac ym 1964 rhoddwyd annibyniaeth i Malawi (Gwlad Nyasa) a Sambia (Gogledd Rhodesia). Ym 1965 datganwyd annibyniaeth gan Dde Rhodesia heb ganiatâd y Deyrnas Unedig, a sefydlwyd Gweriniaeth Rhodesia.
Llywodraeth
[golygu | golygu cod]- Rhestr Llywodraethwyr Cyffredinol
- John Llewellin, Barwn 1af Llewellin (4 Medi 1953 – 24 Ionawr 1957)
- Syr Robert Clarkson Tredgold (dros dro; 24 Ionawr 1957 – Chwefror 1957)
- Syr William Lindsay Murphy (dros dro; Chwefror 1957 – 8 Hydref 1957)
- Simon Ramsay, 16eg Iarll Dalhousie (8 Hydref 1957 – Mai 1963)
- Syr Humphrey Gibbs (dros dro; Mai 1963 – 31 Rhagfyr 1963)
- Rhestr Prif Weinidogion
- Godfrey Huggins (7 Medi 1953 – 2 Tachwedd 1956)
- Syr Roy Welensky (2 Tachwedd 1956 – 31 Rhagfyr 1963)
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ (Saesneg) Federation of Rhodesia and Nyasaland. Encyclopædia Britannica. Adalwyd ar 15 Awst 2020.