Henry Richard

Henry Richard
Ganwyd	3 Ebrill 1812  Tregaron
Bu farw	20 Awst 1888  Treborth
Dinasyddiaeth	Cymru
Alma mater	Ysgol Gynradd Llangeitho Coleg Highbury
Galwedigaeth	gwleidydd, gweinidog yr Efengyl
Swydd	Aelod o 24ain Senedd y Deyrnas Unedig, Aelod o 23ain Senedd y Deyrnas Unedig, Aelod o 22ain Senedd y Deyrnas Unedig, Aelod o 21ain Senedd y Deyrnas Unedig, Aelod o 20fed Senedd y Deyrnas Unedig
Plaid Wleidyddol	Plaid Ryddfrydol
Tad	Ebenezer Richard
Mam	Mary Richard
Priod	Matilda Augusta Farley

Gweinidog yr Efengyl gyda'r Annibynwyr a gwleidydd o Gymru oedd y Parch. Henry Richard AS (3 Ebrill 1812 – 20 Awst 1888), a adwaenid yng Nghymru fel "Yr Apostl Heddwch." Ceisiodd esbonio'r Cymry i'r Saeson.^[1]

Fe'i etholwyd yn AS Merthyr Tudful yn 1868 hyd at 1888.^[2]

Bywgraffiad

Ganed Henry Richard yn Nhregaron, Ceredigion yn 1812, yn fab i'r Parch. Ebenezer Richard (1781-1837), gweinidog gyda'r Methodistiaid Calfinaidd. Cafodd goleg yn Highbury, Llundain, lle graddiodd mewn diwynyddiaeth.

Yn 1835 etholwyd ef yn weinidog ar gapel yr Annibynwyr yng Nghapel Marlborough yn Old Kent Road, Llundain; ef oedd yr ail weinidog ers agor y capel yn 1826, ac aeth ati ar unwaith i ddileu dyledion adeiladu'r capel. Gwnaeth hynny'n llwyddiannus a chododd ddigon o arian i agor ysgol hefyd: y British School, Oakley Place.

Roedd yn ffigwr blaenllaw yn rhengoedd y Rhyddfrydwyr Cymreig ac yn gyfaill i'r diwygiwr radicalaidd Seisnig Richard Cobden. Yn 1868 etholwyd ef yn Aelod Seneddol Merthyr Tudful o 1868 hyd 1888. Cofir Henry Richard yn bennaf fel hyrwyddwr achos heddwch a chyd-ddealltwriaeth ryngwladol ac fel ysgrifennydd y Gymdeithas Heddwch am ddeugain mlynedd (1848-84). Cyfranodd yn fawr at y mudiad yn erbyn caethwasaeth ac achosion eraill hefyd.

Cyhoeddodd nifer o bamffledi a thraethodau, yn Gymraeg a Saesneg, ar bynciau mawr ei gyfnod, yn cynnwys Addysg yng Nghymru, safle'r iaith Gymraeg, Diwygio'r Tir, a Datgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru.

Bu farw ar ei ymweliad ag Arglwydd Raglaw Môn yn Nhreborth, Bangor ar 21 Awst 1888 a cheir dwy gofeb iddo: y naill yn ei dref enedigol, Tregaron, a'r llall yw ei fedd ym Mynwent Abney Park, Llundain, lle ceir darlun ohono mewn carreg.

Oriel

• 
  Y cerflun o Henry Richard yn Nhregaron.
• 
  Henry Richard yn y 1860au.
• 
  Henry Richard, tua 1885
• 
  Dadorchuddio cofeb Henry Richard yn 1885. Ffotograff gan John Thomas.
• 
  Ei fedd ym Mynwent Abney Park, Llundain
• 
  Henry Richard gan Gwyn Griffiths

Llyfryddiaeth

• Henry Richard - Heddychwr a Gwladgarwr gan Gwyn Griffiths (Gwasg Prifysgol Cymru, 2013)

Cyhoeddiadau (detholiad)

• Bywyd y Parch. Ebenezer Richard (1839) bywgraffiad o'i dad. Awdur ar y cyd a'i frawd y Parch Edward W Richard

• Defensive War (1846, 1890),
• The Recent Progress of International Arbitration (1884)
• Memoirs of Joseph Sturge (1864)
• Letters on the Social and Political Condition of Wales (1866, 1884)

Llyfryddiaeth

• Gwyn Griffiths, Henry Richard
• Charles S. Miall, Henry Richard M.P. (1889)
• Eleazar Roberts, Bywyd a Gwaith y diweddar Henry Richards (1902)^[3]

Cyfeiriadau

1. "RICHARD, HENRY (1812 - 1888), gwleidyddwr | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2024-04-23.
2. "Richard, Henry (1812–1888), politician". Oxford Dictionary of National Biography (yn Saesneg). doi:10.1093/ref:odnb/23527. Cyrchwyd 2024-04-23.
3. Roberts, Eleazar (1902). Bywyd a Gwaith Henry Richard AS . Wrecsam: Hughes a'i Fab,.

Senedd y Deyrnas Unedig
Rhagflaenydd: Henry Austin Bruce	Aelod Seneddol dros Bwrdeistref Merthyr Tudful 1868 – 1888	Olynydd: William Pritchard Morgan