Ikastola

Ikastola
Mathysgol Edit this on Wikidata
IaithBasgeg Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia
arwydd 'Gora Ikastola' - Ikastola am byth'
Plant ikastola Karkizano, Donostia, adeg Nadolig, 1958

Ysgol Basgeg ei hiaith â statws cysylltiadol yng Ngwlad y Basg yw'r ikastola (Basgeg: lluosog: ikastolak), a chaiff disgyblion eu haddysgu'n bennaf yn Fasgeg.

Cesglir yr ikastolas mewn ffederasiwn, Seaska (y mae ei enw yn golygu "crud" yn Fasgeg).

Cyd-destun

[golygu | golygu cod]

Gall Ikastolak fod yn breifat neu'n gyhoeddus heddiw, wedi'i rannu'n wahanol rwydweithiau.

Mae rhwydwaith cyhoeddus yr iaith Fasgeg yn dibynnu ar gyllid a rheolaeth y wladwriaeth, a ddyrennir yn Sbaen gan sefydliadau addysg Cymuned Ymreolaethol Gwlad y Basg (Euskadi) a Nafarroa Garaia yn eu tiriogaethau cyfatebol, tra yn Iparralde - 'Gogledd' Gwlad y Basg, sy'n rhan o Ffrainc, mae cymdeithas Ikas-Bi yn y rhwydwaith cyhoeddus yn eiriol dros addysg ddwyieithog. Seaska yw'r rhwydwaith preifat o ysgolion Basgeg yng Ngogledd Gwlad y Basg, sydd â chysylltiad agos â rhwydwaith tebyg yn Ne Gwlad y Basg. Mae'r rhwydweithiau preifat yn seilio eu gweithgaredd ar y ffioedd a delir gan rieni, cyfraniadau'r cyhoedd (naill ai'n uniongyrchol neu drwy gyfrwng gwyliau enfawr blynyddol fel Herri Urrats, Nafarroa Oinez, Araba Euskaraz, ac ati) a'r lwfans a ddarperir gan sefydliadau addysgol cyhoeddus.

Hanes

[golygu | golygu cod]
Ysgol ardal Amaitermin o Gyngor Taleithiol Bizkaia, arwydd o'r 1920au-30au

Sefydlwyd yr ysgol gyntaf ar ochr Ffrainc ym 1969 yn Arrangoitze ger Baiona gan fam i dri o blant, Claire Noblia. Y myfyriwr cyntaf oedd Aitor Arandia.

Yn Ffrainc, cwblhawyd y cytundebau cyntaf gyda'r Éducation National yn 1982. Ym 1994, sefydlwyd memorandwm cyd-ddealltwriaeth ar gyfer cymorth ariannol gan y Wladwriaeth i rai o'r athrawon.[1]

Yn 2021 yn Ffrainc, mae ffederasiwn ikastolas, y Seaska, yn rheoli 38 o sefydliadau gyda mwy na 4,100 o ddisgyblion: 11 meithrinfa, 20 ysgol gynradd, 4 coleg ac ysgol uwchradd.[2] At ei gilydd, yn ôl arolwg sosioieithyddol Swyddfa Gyhoeddus yr Iaith Fasgeg (OPLB) yn 2016, mae 41% o ddisgyblion ysgolion cynradd yn cael eu haddysgu mewn ffrwd ddwyieithog neu drochi yng Ngwlad y Basg, o gymharu â 24% yn 2004. Ar lefel uwchradd, mae 38 o sefydliadau cyhoeddus neu breifat yn cynnig addysg Fasgeg-Ffrangeg ddwyieithog (27 ysgol ganol ac 11 ysgol uwchradd).[3].

Yn Sbaen, caeodd ikastolas San Sebastian, a grëwyd yn 1914, ar ôl i Franco[4] ddod i rym, cyn profi datblygiad cryf o 1960 ymlaen, gyda chyfreithloni cynyddol.

Sefydliad

[golygu | golygu cod]
Canran y myfyrwyr sydd wedi cofrestru ar gyfer addysg yn y Fasgeg. Mae'r llinell goch yn nodi'r ffin rhwng Ffrainc a Sbaen

Fe'i rheolir yn bennaf gan rieni disgyblion sy'n hawlio ei alwedigaeth o wasanaeth cyhoeddus.

Addysg

[golygu | golygu cod]

Canran y myfyrwyr sydd wedi cofrestru ar gyfer addysg yn y Fasgeg. Mae'r llinell goch yn nodi'r ffin rhwng Ffrainc a Sbaen. Ar yr ochr Ffrangeg, o'r ysgol feithrin i flwyddyn gyntaf yr ysgol elfennol (CE1), yr iaith a ddefnyddir yn Fasgeg yn unig, yna mae'r addysgu Ffrangeg yn dechrau, fel bod y plant ar ddiwedd yr ysgol gynradd yn wirioneddol ddwyieithog.[4].

Dathliadau

[golygu | golygu cod]
Gŵyl cefnogi ikostola, Ibilaldia, yn nhalaith Bizkaia, 2011

Ym mhob tiriogaeth hanesyddol, trefnir gŵyl bwysig bob blwyddyn.

Y nodau yw casglu arian ar gyfer buddsoddiadau ffederasiynau ikastolas, i wneud yr ikastolas yn hysbys ar achlysur digwyddiad diwylliannol cryf.

Mae degau o filoedd o bobl yn ymgynnull ar achlysur pob un o'r gwyliau hyn:

  • Kilometroak, Gipuzkoa
  • Ibilaldia, yn Bizkaia
  • Nafarroa Oinez (eu), yn Navarre
  • Araba Euskaraz (eu) yn Araba
  • Herri Urrats, yng Ngwlad y Basg yn Ffrainc, yn cael ei ddathlu bob blwyddyn wrth lyn Senpere.
  • Korrika, ras yn croesi holl Wlad y Basg.

Gweler hefyd

[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ Francis Jauréguiberry (1993). "Le basque à l'école maternelle et élémentaire".
  2. ↑ "Développement des ikastola". www.seaska.eus. Cyrchwyd 2021-03-04.
  3. ↑ Lapeyre, Emmanuelle (2022-02-03). "Langues régionales: « C'est insensé », l'enjeu de la poursuite des langues « d'ici » au lycée". Sud Ouest. ISSN 1760-6454. Cyrchwyd 2022-03-04. no-break space character in |title= at position 22 (help)
  4. ↑ 4.0 4.1 Claude Dendaletche (2005). "L'Archipel basque: sous-titre=à la recherche d'une identité moderne" (yn Ffrangeg). Toulouse: Éditions Privat - Cahors 2005. ISBN 978-2-7089-5619-3. Unknown parameter |isbn2= ignored (help); Missing or empty |url= (help), page 114

Dolenni allanol

[golygu | golygu cod]


Eginyn erthygl sydd uchod am addysg. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato