Iwerddon unedig

Gweler hefyd: Arolygon barn ar Iwerddon Unedig

Llun o Iwerddon

Iwerddon unedig (Gwyddeleg: Éire aontaithe)^[1] yw'r cysyniad o ail uno Gweriniaeth Iwerddon a Gogledd Iwerddon gyda'u gilydd fel un wlad sofran, a'r mudiad sy'n arddel y cysyniad hwnnw.

Refferendwm posib

Cynigion amserlen

Yn 2020, dywedodd Taoiseach Iwerddon, Micheál Martin, na ddylid cynnal refferendwm ar undod Gwyddelig am 5 mlynedd, gan ychwanegu, "Unwaith i Brexit ddigwydd, ni ddylai fod yn gatalydd ar gyfer rhywbeth fel arolwg ffin. Roeddwn i'n meddwl y byddai hynny'n rhy ymrannol a byddai ond yn gwaethygu'r tensiynau yno oherwydd Brexit ei hun".^[2]

Yn 2020, dywedodd llywydd Sinn Fein, Mary Lou McDonald, “Gadewch i ni gael Fforwm Gyfan-Iwerddon ar Undod i gynllunio ar gyfer pob agwedd ar ailuno, gan gynnwys refferendwm erbyn 2025.^[3] Yn 2022, dywedodd y byddai refferendwm yn bosibl o fewn 5 mlynedd.^[4] Ym mis Mawrth 2023, dywedodd ei bod yn disgwyl refferendwm ar undod Gwyddelig o fewn degawd.^[5] Ym mis Awst 2021, dywedodd Gerry Adams wrth Lywodraeth Iwerddon y dylai ddechrau cynllunio ar gyfer refferendwm ac y gallai un ddigwydd o fewn tair blynedd.^[6] Lansiodd prif weinidog etholedig Gogledd Iwerddon, Michelle O'Neill faniffesto Sinn Fein yng Ngwesty'r Canal Court yn Newry ar 9 Mawrth 2023 a oedd yn ddogfen 16 tudalen yn cynnwys ymrwymiad i bennu dyddiad ar gyfer refferendwm undod.^[7]

Yn 2022, dwedodd arweinydd y DUP, Jeffrey Donaldson, nad oedd angen refferendwm o gwbl ar Ogledd Iwerddon ac y byddai’n hollti barn.^[8]

Ym mis Medi 2023, dywedodd un o sylfaenwyr y DUP, Wallace Thompson bod “anorfod” ynghylch undod Gwyddelig a bod angen i undebaeth Brydeinig “siarad â phobol” amdano.^[9]

Yn ddiweddarach yn yr un wythnos, dywedodd Taoiseach Iwerddon, Leo Varadkar fod Iwerddon "ar y llwybr tuag at uniad" gan hefyd ddweud ei fod yn disgwyl gweld Iwerddon unedig yn ystod ei fywyd. Y diwrnod wedyn, dywedodd arewinydd yr SDLP, Colum Eastwood ei fod yn cefnogi cynnal refferendwm yn 2030, y tro cyntaf iddo gynnig amser penodol ar gyfer refferendwm. Dywedodd fod llywodraeth Iwerddon yn "symud i fewn i'r gofod" o gynllunio ar gyfer refferendwm undod Gwyddelig.^[10]

Meini prawf

Ym mis Mai 2022, dywedodd y Tánaiste Leo Varadkar nad oedd y meini prawf ar gyfer refferendwm wedi'u bodloni eto a galwodd hefyd am eglurder ar y mecanwaith ar gyfer refferendwm. Galwodd Michelle O'Neill hefyd am eglurder ar y meini prawf ar gyfer refferendwm.^[11] Ym mis Medi 2022, dywedodd ysgrifennydd yr wrthblaid yng Ngogledd Iwerddon, Peter Kyle (o'r blaid Lafur) y byddai'n pennu meini prawf pleidleisio ar y ffin.^[12]

Yn etholiadau lleol Gogledd Iwerddon ym mis Mai 2023, derbyniodd y tair plaid unoliaethol fwyaf dros 38% o’r bleidlais a chafodd y pleidiau o blaid Iwerddon unedig 41% o’r bleidlais. Awgrymodd Jeffrey Donaldson nad oedd y meini prawf ar gyfer arolwg ffiniau wedi eu bodloni oherwydd bod gan unoliaethwyr fwy o seddi. Fodd bynnag, roedd hyn ond yn wir wrth eithrio unigolion annibynnol o blaid undod Iwerddon a People Before Profit. Pan ofynnwyd iddo am y meini prawf, dywedodd ysgrifennydd Gogledd Iwerddon, Chris Heaton-Harris, fod angen i’r rhai sydd â diddordeb “ddarllen Cytundeb Belfast/Gwener y Groglith, bydd yn rhoi cliw da i chi”.^[13]

Ym mis Mehefin 2023, awgrymodd arweinydd yr UUP Doug Beattie hefyd nad yw'r meini prawf wedi'u bodloni ar gyfer refferendwm. Ychwanegodd y byddai adfer Cynulliad Gogledd Iwerddon yn Stormont yn atal swing o blaid Sinn Féin ac Iwerddon Unedig.^[14] Awgrymodd Ian Paisley jr nad yw'r gefnogaeth i uno Iwerddon yn ddigonol a phe bai pleidlais yn digwydd, y dylai fod angen uwch-fwyafrif a chwota o bleidleiswyr.^[15] Mae John Major hefyd wedi galw ar lywodraeth y DU i “sillafu allan” y meini prawf ar gyfer refferendwm.^[16]

Cyllid ynys gyfan

Ym mis Chwefror 2024, cyhoeddwyd bod cyfanswm o €1 biliwn o gyllid gan lywodraeth Iwerddon ar gyfer:

• Ffordd yr A5 (€600m wedi'i ymrwymo)
• Adeiladu Pont Uisce Caol (Pont y Dŵr Cul) rhwng Mynyddoedd Mourne a Phenrhyn Cooley
• Gwasanaeth trenau newydd bob awr rhwng Belffast a Dulyn
• €50m tuag at Parc Casement yn Belffast
• €10m tuag at brofiad ymwelwyr ar safle Brwydr y Boyne
• Entrepreneuriaeth menywod trawsffiniol^[17]

Dechreuodd y gwaith adeiladu ar y Pont Ddŵr Gul, gan gysylltu Omeath â Warrenpoint, ym mis Mehefin 2024.

Yn ystod digwyddiad 'Dyfodol Iwerddon' yn yr un mis, cynigiodd Taoiseach Leo Varadkar fod llywodraeth Iwerddon yn sefydlu cronfa gan ddefnyddio arian dros digwyddiad Iwerddon Unedig.^[18] Hefyd yn y digwyddiad, addawodd Michelle O'Neill y byddai Parc Casement yn cael ei adeiladu "on my watch".^[19]

Gweler hefyd

• Sláintecare
• Annibyniaeth i Gymru
• Annibyniaeth yr Alban
• Llydaw Unedig

Cyfeiriadau

1. Hawes-Bilger, Cordula (2007). War Zone Language: Linguistic Aspects of the Conflict in Northern Ireland (yn Saesneg). Francke. t. 104. ISBN 978-3-7720-8200-9.
2. "No Irish unity referendum for five years because of Brexit". POLITICO (yn Saesneg). 2020-10-22. Cyrchwyd 2023-05-10.
3. "Sinn Féin call for a United Ireland referendum by 2025 ahead of general election". IrishCentral.com (yn Saesneg). 2020-01-22. Cyrchwyd 2023-05-10.
4. "Irish reunification referendums 'possible in next five years', Sinn Fein leader says". The National (yn Saesneg). 6 May 2022. Cyrchwyd 2023-05-10.
5. "Referendum on Irish unity within a decade, Mary Lou McDonald says". The Irish Times (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-05-10.
6. Manley, John (23 August 2021). "Gerry Adams urges Dublin to prepare for a united Ireland and says border poll could happen within three years". The Irish News (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 24 August 2021. Cyrchwyd 23 August 2021.
7. "Sinn Fein unveils border poll pledge at local election manifesto launch". BelfastTelegraph.co.uk (yn Saesneg). ISSN 0307-1235. Cyrchwyd 2023-05-10.
8. "Donaldson tells News Letter: I would stay if a united Ireland ever happened – 400 years of our blood is in Ulster's soil".
9. "Founding DUP member says there is an 'inevitability' about some form of Irish unity". The Irish Times (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-09-08.
10. Correspondent, John Manley Political (2023-09-08). "SDLP leader Colum Eastwood voices support for 2030 border poll". The Irish News (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-09-08.
11. "Michelle O'Neill calls for clarity on criteria for calling Irish unity poll". BelfastTelegraph.co.uk (yn Saesneg). 2022-05-18. ISSN 0307-1235. Cyrchwyd 2023-06-10.
12. "Labour would set out border poll criteria - Peter Kyle". BBC News (yn Saesneg). 2022-09-25. Cyrchwyd 2023-06-10.
13. McAleer, Ryan (2023-05-23). "Heaton-Harris ducks question on criteria for border poll". The Irish News (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-06-10.
14. "Doug Beattie: A fully functioning Stormont will stop the swing to Sinn Féin dead in its tracks".
15. "Ian Paisley: We are nowhere near the risk of a border poll - but if one ever happened there should be a turnout quota and supermajority". News Letter. 29 May 2023.
16. Paul, Mark (25 May 2023). "John Major: terms for UK calling Border poll in North should be spelled out". The Irish Times (yn Saesneg). Cyrchwyd 19 June 2023.
17. "Shared Island initiative: Casement Park and A5 upgrade among projects in line for €1bn State funding". The Irish Times (yn Saesneg). Cyrchwyd 2024-06-17.
18. "Reconciliation and reunification should be pursued in parallel, conference told". The Irish Times (yn Saesneg). Cyrchwyd 2024-06-17.
19. "First Minister Michelle O'Neill commits to build Casement Park during Belfast unification rally - Belfast Live". www.belfastlive.co.uk. Cyrchwyd 2024-06-17.