Kalevipoeg

Kalevipoeg
Enghraifft o'r canlynolgwaith ysgrifenedig, national epic Edit this on Wikidata
CrëwrFriedrich Reinhold Kreutzwald Edit this on Wikidata
AwdurFriedrich Reinhold Kreutzwald Edit this on Wikidata
IaithEstoneg Edit this on Wikidata
Dyddiad cyhoeddi1857 Edit this on Wikidata
Genrearwrgerdd Edit this on Wikidata
CymeriadauKalevipoeg Edit this on Wikidata
Statws hawlfraintparth cyhoeddus, parth cyhoeddus Edit this on Wikidata
Lleoliad y gwaithGwledydd Baltig Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Yr epig genedlaethol Estoneg yw Kalevipoeg,[1] wedi'i ysgrifennu mewn pennillion cyflythrennol ac yn cynnwys 19,000 o adnodau. Fe'i cwblhawyd ar ddiwedd y 19g yn seiliedig ar gyfrifon traddodiadol cynharach. Ystyr Kalevipoeg yw "mab Kalev". Gellid cymharu pwysigrwydd y Kalevipoeg i hunaniaeth Estonieg i'r hyn yw'r Mabinogi i Gymru a'r Gymraeg, ond yn fwy felly gan bod yr Estoniaid yn dyrchafu eu diwylliant eu hunain yn fwy na'r Cymry.

Tarddiad

[golygu | golygu cod]
Kalevipoeg yn yr is-fyd, Oskar Kallis, EKM j 153-152 M 116
Linda Kalevi mewn galar, gan Oskar Kallis, TKM TR 8402 A 552

Roedd traddodiad llafar yn Estonia hynafol o chwedlau yn esbonio tarddiad y byd. Yn llên gwerin hynafol Estonia, mae yna gawr drwg a adnabwyd wrth sawl enw; Kalev, Kalevine, Kalevipoiss, Kalevine posikine a Kalevine Poika, a ymladdodd â chewri eraill neu elynion y genedl.[2] Ceir y cyfeiriadau ysgrifenedig cynharaf yn Leyen Spiegel (1641) fel "Kalliweh", ac mewn rhestr o dduwiau (1551) a gyhoeddwyd gan Mikael Agricola fel "Caluanpoiat".[2]

Tynnu ynghŷd

[golygu | golygu cod]
Fersiwn Eno Raud o'r Kalevipoeg, a ddarllenir gan Oskar Punga ar 150eg mlwyddiant Cymdeithas Myfyrwyr Estonia, (mewn Estoneg)

Ar 4 Ionawr 1839, traddododd Friedrich Robert Faehlmann ddarlith ar chwedlau Kalevipoeg gerbron Cymdeithas Wyddonol Estonia.[3] Amlinellodd y plot y chwedl epig rhamantaidd cenedlaethol. Yn ddiweddarach y flwyddyn honno cafwyd darlith gan Georg Julius von Schultz am y Kalevala a'i heffaith ar yr ymwybyddiaeth genedlaethol yn y Ffindir.[3] Ysbrydolodd hyn Faehlmann i barhau i gasglu straeon am Kalevipoeg a hyd yn oed roi cynnig cyntaf iddo ar epig yn Almaeneg.[4] Ym 1850, ar ôl marwolaeth Faehlmann, dechreuodd Friedrich Reinhold Kreutzwald ysgrifennu'r gerdd, a welodd fel adlun o epig lafar hen ffasiwn.[5] Casglodd straeon llafar a'u rhoi at ei gilydd yn gyfanwaith.

Ni fyddai'r fersiwn cyntaf o Kalevipoeg (aka Proto-Kalevipoeg; 13,817/14,180 o adnodau) yn cael ei gyhoeddi oherwydd sensoriaeth llym gan yr Ymerodraeth Rwsiaidd.[6] Cyhoeddwyd ail fersiwn wedi'i diwygio'n drylwyr (19,087 o adnodau) mewn dilyniannau rhwng 1857 a 1861 gan Gymdeithas Wyddonol Estonia fel cyhoeddiad academaidd (i osgoi sensoriaeth).[7] [8] Mae'r cyhoeddiad hwn hefyd yn cynnwys cyfieithiad Almaeneg. Ym 1862, ymddangosodd trydydd fersiwn gryno (19,023 o adnodau). Bwriadwyd y llyfr hwn ar gyfer darllenwyr cyffredin. Argraffwyd y gerdd yn Kuopio, Ffindir.[9][7]

Strwythur

[golygu | golygu cod]

Mewn 19,000 o adnodau, wedi'u gwasgaru dros 20 cantos, mae'r Kalevipoeg yn adrodd anturiaethau Kalev, ei wraig Linda a'i fab Kalevipoeg, wedi'u cynysgaeddu â chryfder goruwchddynol.

Yn yr ail ganto, mae Linda yn claddu ei gŵr, Kalev, ac yn codi bedd sy’n ffurfio bryn Toompea ym mhrifddinas Estonia, Tallinn. Yn anorchfygol, ei ddagrau o Lyn Ülemiste .

Ar ddiwedd bywyd llawn campau, mae Kalevipoeg yn marw, yn ddioddefwr melltith, ond yn cael ei atgyfodi gan weithred y duwiau. Ef sydd â gofal am warchod pyrth Uffern, rhag i'r Diafol ymadael.

Crynodeb

[golygu | golygu cod]
Stamp mewn Estoneg a Rwsieg o gyfnod yr Undeb Sofietaidd yn 1961 i nodi canmlwyddiant y "Kalevipoeg")

Mae Kalevipoeg yn teithio i'r Ffindir i chwilio am ei fam sydd wedi'i herwgipio. Yn ystod ei daith mae'n prynu cleddyf ond yn lladd mab hynaf y gof mewn ffrae. Mae'r gof yn gosod melltith ar y cleddyf ac yn ei thaflu i'r afon. Ar ôl dychwelyd i Estonia daw Kalevipoeg yn frenin ar ôl trechu ei frodyr mewn cystadleuaeth hyrddio carreg. Yn Estonia mae'n adeiladu trefi a chaerau ac yn aredig y tir. Yna mae Kalevipoeg yn teithio i eithafoedd y ddaear i ehangu ei wybodaeth. Mae'n trechu Satan mewn treial cryfder ac yn achub tair morwyn o uffern.

Wedi hynny daw rhyfel a dinistr i ymweld ag Estonia. Mae cymrodyr ffyddlon Kalevipoeg yn cael eu lladd, ac wedi hynny mae'n rhoi'r frenhiniaeth i'w frawd Olev ac yn tynnu'n ôl i'r goedwig, yn ddigalon. Wrth groesi afon, mae'r cleddyf wedi'i felltithio gan y Gof a'i daflu o'r blaen i'r afon yn ymosod ac yn torri ei goesau i ffwrdd. Mae Kalevipoeg yn marw ac yn mynd i'r nefoedd.

Mae Taara, mewn ymgynghoriad â'r duwiau eraill, yn ail-fywiogi Kalevipoeg, yn gosod ei gorff heb goesau ar farch gwyn, ac yn ei anfon i lawr i byrth uffern lle mae'n cael ei orchymyn i daro'r graig â'i ddwrn, gan ddal uffern yn y graig. Felly erys Kalevipoeg i warchod pyrth uffern.[10]

Dolenni allanol

[golygu | golygu cod]

Llyfryddiaeth

[golygu | golygu cod]
  • Cornelius Hasselblatt: Kalevipoeg Studies. The Creation and Reception of an Epic. Helsinki: Finnish Literature Society – SKS 2016. (Studia Fennica Folkloristica 21)

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ ""Kalevipoeg" – Frihetskrigsmonumentet, Estland". visitestonia.com. Cyrchwyd 2019-01-22.[dolen farw]
  2. ↑ 2.0 2.1 E. Laugaste, The Kalevala and Kalevipoeg, in L. Honko (ed.), Religion, Myth, and Folklore in the World's Epics: The Kalevala and its predecessors, Berlijn - New York, 1990, p. 266.
  3. ↑ 3.0 3.1 E. Laugaste, The Kalevala and Kalevipoeg, in L. Honko (ed.), Religion, Myth, and Folklore in the World's Epics: The Kalevala and its predecessors, Berlijn - New York, 1990, p. 268.
  4. ↑ E. Laugaste, The Kalevala and Kalevipoeg, in L. Honko (ed.), Religion, Myth, and Folklore in the World's Epics: The Kalevala and its predecessors, Berlijn - New York, 1990, p. 269.
  5. ↑ A. Mägi, Estonian literature: An Outline, Stockholm, 1968, p. 16 (a).
  6. ↑ E. Laugaste, The Kalevala and Kalevipoeg, in L. Honko (ed.), Religion, Myth, and Folklore in the World's Epics: The Kalevala and its predecessors, Berlijn - New York, 1990, p. 271, art. Kalevipoeg, in T. Miljan, Historical Dictionary of Estonia, Lanham, 2004, p. 277. In verband met de redenen voor de censuur, zie: A. Vööbus, Studies in the History of the Estonian People: With Reference to Aspects of Social Conditions, in Particular, the Religious and Spiritual Life and the Educational Pursuit, III, Stockholm, 1974, p. 216 Archifwyd 2023-02-28 yn y Peiriant Wayback.
  7. ↑ 7.0 7.1 Nodyn:Ref-web
  8. ↑ E. Laugaste, The Kalevala and Kalevipoeg, in L. Honko (ed.), Religion, Myth, and Folklore in the World's Epics: The Kalevala and its predecessors, Berlijn - New York, 1990, p. 271, art. Kalevipoeg, in T. Miljan, Historical Dictionary of Estonia, Lanham, 2004, p. 277.
  9. ↑ E. Laugaste, The Kalevala and Kalevipoeg, in L. Honko (ed.), Religion, Myth, and Folklore in the World's Epics: The Kalevala and its predecessors, Berlijn - New York, 1990, p. 272, art. Kalevipoeg, in T. Miljan, Historical Dictionary of Estonia, Lanham, 2004, p. 277.
  10. ↑ Oinas, Felix (1997). Studies in Finnic Folklore. Routledge. t. 69. ISBN 978-0-7007-0947-2.