Monitro amgylcheddol

Monitro amgylcheddol
Gorsaf samplu otomatig a chofnodwr data (i gofnodi tymheredd, dargludiad penodol, a lefelau ocsigen toddedig)
Mathmonitro Edit this on Wikidata
Rhan oasesu a monitro amgylcheddol Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mae monitro amgylcheddol yn disgrifio'r prosesau a'r gweithgareddau sydd angen eu cynnal i adnabod a monitro ansawdd yr amgylchedd. Fe'i defnyddir wrth baratoi asesiadau effaith amgylcheddol, ac mewn llawer o amgylchiadau lle mae gweithgareddau dynol yn achosi risg o niweidio'r amgylchedd naturiol.

Mae gan bob strategaeth a rhaglen fonitro restr o 'resymau a chyfiawnhad' sydd yn aml wedi'u cynllunio i sefydlu statws presennol yr amgylchedd neu i sefydlu tueddiadau mewn paramedrau amgylcheddol. Ym mhob achos, bydd canlyniadau monitro yn cael eu hadolygu a'u dadansoddi'n ystadegol cyn eu cyhoeddi. Rhaid i gynllun rhaglen fonitro, felly, roi ystyriaeth i ddefnydd terfynol y data cyn dechrau monitro.

Mae monitro amgylcheddol yn cynnwys monitro ansawdd yr aer, priddoedd ac ansawdd dŵr.

Monitro ansawdd yr aer

[golygu | golygu cod]
Gorsaf monitro ansawdd aer

Mae llygryddion aer yn sylweddau atmosfferig - sy'n digwydd yn naturiol ac yn anthropogenig - a allai o bosibl gael effaith negyddol ar yr amgylchedd ac iechyd organeb. Gydag esblygiad cemegau a phrosesau diwydiannol newydd mae cyflwyniad neu gynnydd mewn llygryddion yn yr atmosffer, yn ogystal ag ymchwil a rheoliadau amgylcheddol, yn cynyddu'r galw am fonitro ansawdd aer.[1]

Mae monitro ansawdd aer yn heriol i'w weithredu gan ei fod yn gofyn am integreiddio'n effeithiol nifer o ffynonellau data amgylcheddol, sy'n aml yn tarddu o rwydweithiau a sefydliadau amgylcheddol gwahanol.[2] Mae'r heriau hyn yn gofyn am offer ac offer arsylwi arbenigol i sefydlu crynodiadau llygryddion aer, gan gynnwys rhwydweithiau synhwyro, modelau system gwybodaeth ddaearyddol (GIS), a Gwasanaeth Arsylwi Synwyryddion (SOS), sef gwasanaeth gwe ar gyfer cwestiynu data synhwyrydd amser real.[2] Mae modelau gwasgariad aer sy'n cyfuno data topograffig, allyriadau a meteorolegol i ragfynegi crynodiadau llygryddion aer yn aml yn ddefnyddiol wrth ddehongli data monitro aer. Yn ogystal, mae ystyried data anemomedr yn yr ardal rhwng y ffynonellau a'r monitor yn aml yn rhoi cipolwg ar ffynhonnell yr halogion aer a gofnodwyd gan y monitor llygredd aer.

Gweithredir pob monitor ansawdd aer gan ddinasyddion,[3][4][5] asiantaethau rheoleiddio,[6][7] ac ymchwilwyr[8] i ymchwilio i ansawdd aer ac effeithiau llygredd aer. Mae dehongli data monitro aer amgylchynol yn aml yn golygu ystyried cynrychioldeb gofodol ac amser[9] y data a gasglwyd, a'r effeithiau iechyd sy'n gysylltiedig a dod i gysylltiad a'r lefelau a fonitrwyd.[10] Os yw'r dehongliad yn datgelu crynodiadau o gyfansoddion cemegol lluosog, gall "olion bysedd cemegol" unigryw o ffynhonnell llygredd aer benodol ddod i'r amlwg drwy ddadansoddi'r data.[11]

Samplu aer

[golygu | golygu cod]

Mae samplu aer goddefol neu "dryledol" yn dibynnu ar amodau meteorolegol fel y gwynt i wasgaru llygryddion aer. Mae gan samplwyr goddefol, fel tiwbiau tryledu, y fantais o fod yn fach, yn dawel ac yn hawdd i'w defnyddio, ac maent yn arbennig o ddefnyddiol mewn astudiaethau ansawdd aer sy'n pennu meysydd allweddol ar gyfer monitro parhaus yn y dyfodol.[12]

Gellir asesu llygredd aer hefyd trwy fiofonitro organebau sy'n biogronni llygryddion aer,organebau megis cennau, mwsoglau, ffyngau a biomas arall.[13][14] Un o fanteision y math hwn o samplu yw sut y gellir cael gwybodaeth feintiol trwy fesuriadau o gyfansoddion cronedig, sy'n cynrychioli'r amgylchedd y daethant ohono. Fodd bynnag, rhaid ystyried yn ofalus wrth ddewis yr organeb benodol, sut y caiff ei wasgaru.[14]

Monitro pridd

[golygu | golygu cod]
Casglu sampl pridd ym Mecsico ar gyfer profi pathogenau
Casglu sampl llestr mewn nant

Mae monitro pridd yn cynnwys casglu a dadansoddi pridd a’i ansawdd, ei gyfansoddion, a’i statws ffisegol i benderfynu a yw'r pridd yn addas i'w ddefnyddio.

Mae pridd yn wynebu llawer o fygythiadau, gan gynnwys gael ei gywasgu, ei halogi, colli deunydd organig, colli bioamrywiaeth, sefydlogrwydd pridd ar lethrau, erydu, halwyniad, ac asideiddio. Gall monitro pridd helpu i ddiffinio'r bygythiadau hyn a risgiau posibl eraill i'r pridd, yr amgylcheddau cyfagos, iechyd anifeiliaid ac iechyd dynol.[15]

Yn hanesyddol mae monitro pridd wedi canolbwyntio ar amodau a halogion mwy clasurol, gan gynnwys elfennau gwenwynig (ee, arian byw, plwm, ac arsenig) a llygryddion organig parhaus (POPs).[15] Yn hanesyddol, mae profi'r agweddau hyn ac agweddau eraill ar bridd, wedi wynebu ei set ei hun o heriau, gan fod samplu yn y rhan fwyaf o achosion yn ddinistriol ei natur, ac yn gofyn am samplau lluosog dros gyfnod o amser. Yn ogystal, gellir cyflwyno gwallau gweithdrefnol a dadansoddol.[16] Fodd bynnag, wrth i dechnegau dadansoddol ddatblygu ac wrth i wybodaeth newydd am brosesau ecolegol ac effaith llygredd ledaenu, mae'n debygol y bydd ffocws y monitro'n ehangu dros amser a bydd ei ansawdd yn parhau i wella.[15]

Samplu pridd

[golygu | golygu cod]

Y ddau brif fath o samplu pridd yw samplu llestr (grab sampling) a samplu cyfansawdd. Mae samplu llestr yn golygu casglu sampl unigol ar amser a lle penodol, tra bod samplu cyfansawdd yn cynnwys casglu cymysgedd o sawl sampl unigol naill ai mewn man penodol dros wahanol amserau neu leoliadau lluosog ar amser penodol.[17] Gall samplu pridd ddigwydd ar lefelau daear bas neu ddwfn yn y ddaear, gyda dulliau casglu'n amrywio yn ôl y dyfnder dan sylw. Defnyddir sgwpiau, casgenni craidd, samplwyr tiwb solet, ac offer eraill ar lefelau daear bas, tra gellir defnyddio dulliau tiwb hollt, tiwb solet, neu hydrolig mewn tir dwfn.[18]

Gellir defnyddio dadansoddwr fflworoleuedd pelydr-X (XRF) cludadwy i brofi priddoedd am halogiad metel y tu fas.

Monitro ansawdd dŵr

[golygu | golygu cod]
Mae dulliau arolygu electrobysgota yn defnyddio sioc drydanol ysgafn i syfrdanu pysgod dros dro i'w dal, eu hadnabod a'u cyfrif. Yna mae'r pysgod yn cael eu dychwelyd i'r dŵr yn ddianaf.

Dylunio rhaglenni monitro amgylcheddol

[golygu | golygu cod]

Mae angen rhesymau ac amcanion clir a diamwys dros fonitro ansawdd dŵr. Gall yr holl waith monitro (ac eithrio synhwyro o bell efallai) fod yn ymledol, yn niweidiol i ryw raddau i'r amgylchedd sy'n cael ei astudio ac mae monitro helaeth sydd wedi'i gynllunio'n wael yn peri risg o niwed i'r amgylchedd. Gall hyn fod yn ystyriaeth bwysig mewn ardaloedd o anialwch neu wrth fonitro organebau prin iawn neu'n dianc o bresenoldeb dynol. Gall rhai technegau monitro, megis tagell-rwydo pysgod i amcangyfrif poblogaethau, fod yn niweidiol iawn, o leiaf i'r boblogaeth leol a gallant hefyd ddiraddio ymddiriedaeth y cyhoedd yn y gwyddonwyr sy'n cynnal y gwaith monitro.

Mae bron pob prosiect monitro amgylcheddaeth prif ffrwd yn rhan o strategaeth fonitro gyffredinol neu faes ymchwil, ac mae'r meysydd a'r strategaethau hyn yn deillio o amcanion neu ddyheadau lefel uchel y sefydliad. Oni bai bod prosiectau monitro unigol yn cyd-fynd â fframwaith strategol ehangach, mae'r canlyniadau'n annhebygol o gael eu cyhoeddi a bydd y ddealltwriaeth amgylcheddol a gynhyrchir gan y monitro yn cael ei cholli.[19][20]

  • Llosgi amaethyddol
  • Gwastraff amaethyddol
  • Gwyddoniaeth y , prosiectau ymchwil y gall pobl nad ydynt yn wyddonwyr gymryd rhan ynddynt
  • Mapio torfol

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ Forbes, P.B.C. (2015). "Chapter 1: Perspectives on the Monitoring of Air Pollutants". In Barcelo, D. (gol.). Monitoring of Air Pollutants: Sampling, Sample Preparation and Analytical Techniques. Comprehensive Analytical Chemistry. 70. Elsevier. tt. 3–9. ISBN 9780444635532. Cyrchwyd 31 May 2018.
  2. ↑ 2.0 2.1 Rada, E.C.; Ragazzi, M.; Brini, M.; et al. (2016). "Chapter 1: Perspectives of Low-Cost Sensors Adoption for Air Quality Monitoring". In Ragazzi, M. (gol.). Air Quality: Monitoring, Measuring, and Modeling Environmental Hazards. CRC Press. ISBN 9781315341859. Cyrchwyd 31 May 2018.
  3. ↑ Williams, R.; Kilaru, V.; Snyder, E.; et al. (June 2014). "Air Sensor Guidebook" (PDF). U.S. Environmental Protection Agency. t. 65. Cyrchwyd 31 May 2018.
  4. ↑ "GO3 Project". GO3 Foundation. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 29 May 2018. Cyrchwyd 31 May 2018.
  5. ↑ "Louisiana Bucket Brigade". Louisiana Bucket Brigade. Cyrchwyd 31 May 2018.
  6. ↑ "List of Designated Reference and Equivalent Methods" (PDF). U.S. Environmental Protection Agency. 17 December 2016. Cyrchwyd 31 May 2018.
  7. ↑ Environmental Protection Agency (Ireland) (2017). National Ambient Air Quality Monitoring Programme 2017–2022. Environmental Protection Agency (Ireland). t. 30. ISBN 9781840957501. Cyrchwyd 31 May 2018.
  8. ↑ "AS&T Journal". American Association for Aerosol Research. Cyrchwyd 31 May 2018.
  9. ↑ Righini, G.; Cappalletti, A.; Cionno, I.; et al. (April 2013). "Methodologies for the evaluation of spatial representativeness of air quality monitoring stations in Italy". ENEA. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2021-04-30. Cyrchwyd 31 May 2018.
  10. ↑ "National Ambient Air Quality Standards". U.S. Environmental Protection Agency. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 10 December 2010. Cyrchwyd 31 May 2018.
  11. ↑ "Receptor Modeling". Air Quality Management Online Portal. U.S. Environmental Protection Agency. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 3 September 2014. Cyrchwyd 31 May 2018.
  12. ↑ Pienaar, J.J.; Beukes, J.P.; Zyl, P.G.V.; et al. (2015). "Chapter 2: Passive Diffusion Sampling Devices for Monitoring Ambient Air Concentrations". In Barcelo, D. (gol.). Monitoring of Air Pollutants: Sampling, Sample Preparation and Analytical Techniques. Comprehensive Analytical Chemistry. 70. Elsevier. tt. 13–52. ISBN 9780444635532. Cyrchwyd 31 May 2018.
  13. ↑ Garty, J (2001). "Biomonitoring Atmospheric Heavy Metals with Lichens: Theory and Application". Critical Reviews in Plant Sciences 20 (4).
  14. ↑ 14.0 14.1 Forbes, P.B.C.; van der Wat, L.; Kroukamp, E.M. (2015). "Chapter 3: Biomonitors". In Barcelo, D. (gol.). Monitoring of Air Pollutants: Sampling, Sample Preparation and Analytical Techniques. Comprehensive Analytical Chemistry. 70. Elsevier. tt. 53–107. ISBN 9780444635532. Cyrchwyd 31 May 2018.
  15. ↑ 15.0 15.1 15.2 Cachada, A.; Rocha-Santos, T.; Duarte, A.C. (2017). "Chapter 1: Soil and Pollution: An Introduction to the Main Issues". Soil Pollution: From Monitoring to Remediation. Academic Press. tt. 1–28. ISBN 9780128498729. Cyrchwyd 30 May 2018.Cachada, A.; Rocha-Santos, T.; Duarte, A.C. (2017). "Chapter 1: Soil and Pollution: An Introduction to the Main Issues". Soil Pollution: From Monitoring to Remediation. Academic Press. pp. 1–28. ISBN 9780128498729. Retrieved 30 Mai 2018.
  16. ↑ Dubois, J.P.; Schulin, R. (1993). "Sampling and Analytical Techniques as Limiting Factors in Soil Monitoring". In Schulin, R.; Webster, R.; Desaules, A.; von Steiger, B. (gol.). Soil Monitoring: Early Detection and Surveying of Soil Contamination and Degradation. Springer Basel. tt. 271–6. ISBN 9783034875424. Cyrchwyd 30 May 2018.
  17. ↑ Harter, T. (2008). "Chapter 8: Water Sampling and Monitoring". In Harter, T.; Rollins, L. (gol.). Watersheds, Groundwater and Drinking Water: A Practical Guide. UCANR Publications. tt. 113–38. ISBN 9781879906815. Cyrchwyd 30 May 2018.
  18. ↑ Byrnes, M.E. (2008). Field Sampling Methods for Remedial Investigations. CRC Press. tt. 128–148. ISBN 9781420059151. Cyrchwyd 30 May 2018.
  19. ↑ United Nations Environment Programme. Mineral Resources Forum. "General guideline for an environmental monitoring programme."
  20. ↑ Stribling J. B. & Davie S.R., "Design of an environmental monitoring programme for the Lake Allatoona/Upper Etowah river watershed." Proceedings of the 2005 Georgia Water Resources Conference, April 25–27, 2005.