Semolina

Semolina
Enghraifft o'r canlynolcynhwysyn bwyd Edit this on Wikidata
MathRhynion, flour-based food, blawd Edit this on Wikidata
Rhan oBasbousa Edit this on Wikidata
Yn cynnwysGwenith Edit this on Wikidata
CynnyrchGwenith barfog Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia
Grawn Semolina heb eu crasu (chwith) wedi crasu (dde)

Semolina yw'r enw a roddir ar wenith caled wedi'i falu'n fras a ddefnyddir yn bennaf wrth wneud pasta[1] a phwdinau melys. Defnyddir y term "semolina" hefyd i ddynodi melinau bras o fathau eraill o wenith, ac weithiau grawn eraill (fel reis neu indrawn) hefyd.

Etymoleg

[golygu | golygu cod]

Daw Semolina o'r gair Eidaleg semolino,[2] 1790–1800; newid "semolino" Eidalaidd, sy'n cyfateb i semol(a) "rhuchion/eisin sil" (Lladin: simila, llyth.   'blawd') + -ino sy'nôl-ddodiad bachol. Mae o darddiad Semitig; "S-m-d" gwraidd Hebraeg "i falu'n rhynion" (cf. {{}} samīd)..[3]

Ceir y cyfeiriad cynharaf i'r gair "semolina" yn y Gymraeg o'r 20g.[4]

Cynhyrchu

[golygu | golygu cod]
Peiriant malu grawn i greu semolina

Mae melino gwenith yn flawd yn fodern yn broses sy'n defnyddio rholeri dur rhigol. Mae'r rholwyr yn cael eu haddasu fel bod y gofod rhyngddynt ychydig yn gulach na lled y cnewyllyn gwenith. Wrth i'r gwenith gael ei fwydo i'r felin, mae'r rholwyr yn fflawio'r bran a'r germ tra bod y startsh (neu'r endosperm) yn cael ei gracio'n ddarnau bras yn y broses. Trwy sifftio, mae'r gronynnau endosperm hyn, y semolina, yn cael eu gwahanu oddi wrth y bran. Yna caiff y semolina ei falu'n flawd. Mae hyn yn symleiddio'n fawr y broses o wahanu'r endosperm o'r bran a'r germ, yn ogystal â'i gwneud hi'n bosibl gwahanu'r endosperm i wahanol raddau oherwydd bod rhan fewnol yr endosperm yn tueddu i dorri i lawr yn ddarnau llai na'r rhan allanol. Felly gellir cynhyrchu gwahanol raddau o flawd.[5]

Mae Semolina wedi'i wneud o wenith caled (Triticum turgidum - 'gwenith barfog' subsp. durum) yn felyn golau ei liw.[6] Gellir ei falu naill ai'n fras neu'n fân, a defnyddir y ddau mewn amrywiaeth eang o brydau melys a sawrus, gan gynnwys sawl math o basta.

Coginio

[golygu | golygu cod]
Pwdin Griesmeelpudding o'r Iseldiroedd gyda saws ceirios coch. Mae'n bwdin o semolina gwenith wedi'i goginio gyda llaeth a fanila, a'i weini gyda saws cyrens cochion pefriog

Caiff semonila ei ddefnyddio ar gyfer prydau melys a sawrus.

Sawrus

[golygu | golygu cod]

Yn yr Almaen, Awstria, Hwngari, Bosnia-Herzegovina, Bwlgaria, Serbia, Slofenia, Rwmania, Slofacia a Croatia, mae semolina 'durum' a elwir semolina (Hartweizen-) Grieß (gair sy'n ymwneud â "grits") ac mae'n gymysg ag wy i gwnewch Grießknödel, y gellir ei ychwanegu at gawl. Mae'r gronynnau'n weddol fras, rhwng 0.25 a 0.75 milimetr mewn diamedr. Mae hefyd wedi'i goginio mewn llaeth a'i ysgeintio â siocled i'w fwyta fel brecwast.

Yn yr Eidal, defnyddir semolina (durum) i wneud math o gawl trwy ferwi semolina mân yn uniongyrchol mewn cawl llysiau neu gyw iâr. Gellir defnyddio Semolina hefyd ar gyfer gwneud math o gnocchi o'r enw gnocchi alla romana, lle mae semolina yn cael ei gymysgu â llaeth, caws a menyn i ffurfio boncyff, yna ei dorri'n ddisgiau a'i bobi â chaws a bechamel.

Melys

[golygu | golygu cod]

Yn Awstria, yr Almaen, Hwngari, Bwlgaria, Bosnia-Herzegovina, Slofenia, Serbia, Romania, Croatia, Slofacia, a'r Weriniaeth Tsiec, gelwir semolina gwenith cyffredin yn Weichweizengrieß yn Almaeneg, ond cyfeirir ato'n aml fel Grieß). Yn aml mae'n cael ei goginio gyda llaeth a siwgr neu wedi'i goginio gyda llaeth yn unig ac yna siwgr, sinamon, Ovaltine neu dopin melys arall ar ei ben. Mae dolop o fenyn hefyd yn cael ei ychwanegu'n aml. Enw'r pryd hwn yw Grießkoch yn Awstria, Grießbrei yn yr Almaen, a phwdin semolina yn Saesneg. Mae Grießauflauf yn cynnwys semolina wedi'i gymysgu â gwyn wy wedi'i chwipio, ac weithiau ffrwythau neu gnau, ac yna ei bobi yn y popty.

Yn y DU, mae’r blawd yn cael ei gymysgu â llaeth poeth, siwgr a fanila i wneud pwdin cynnes. Mae wedi disgyn allan o ffafr yn ddiweddar oherwydd y brasder bychan y mae'r grawn yn ei gadw. Cyn 1980, roedd yn brif bwdin a weinir mewn cinio ysgol ar draws Cymru ar DU.

Semolina yng Nghymru

[golygu | golygu cod]

Yn adlais o'r defnydd cyffredin (efallai'r unig ddefnydd poblogaidd) o semolina mewn diwylliant a choginio Cymreig, cyhoeddwyd llyfr Pwdin Semolina - Cerddi ar Gynghanedd i Blant gan Emrys Roberts yn 1996. Roedd yn gyfrol o 56 o gerddi cynganeddol dwys a doniol i blant gan gyn-archdderwydd Cymru.[7]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ "Semolina – Definition". Merriam-Webster. Cyrchwyd 2017-04-01.
  2. ↑ "Semolina". Oxford English Dictionary. Cyrchwyd August 25, 2019.
  3. ↑ "semolina". The American Heritage Dictionary. Houghton Mifflin Harcourt Publishing Company. Cyrchwyd August 25, 2019.
  4. ↑ "semolina". Geiriadur Prifysgol Cymru. Cyrchwyd 3 Gorffennaf 2024.
  5. ↑ Wayne Gisslen (2001), Professional Baking, John Wiley & Sons
  6. ↑ "Semolina Flour". Spiritfoods. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 6 September 2012. Cyrchwyd 21 September 2012.
  7. ↑ "Pwdin Semolina - Cerddi ar Gynghanedd i Blant". Gwasg Carreg Gwalch. Cyrchwyd 3 Gorffennaf 2024.

Dolenni allanol

[golygu | golygu cod]