Thomas Becket
| Thomas Becket | |
|---|---|
 Darlun o lofruddiaeth Thomas Becket yn Llyfr Oriau De Grey (tua 1390), Llyfrgell Genedlaethol Cymru | |
| Ganwyd | c. 21 Rhagfyr 1119  Cheapside |
| Bu farw | 29 Rhagfyr 1170 Eglwys Gadeiriol Caergaint |
| Dinasyddiaeth |  Lloegr |
| Alma mater | |
| Galwedigaeth | diwinydd, barnwr, offeiriad Catholig, esgob Catholig |
| Blodeuodd | 12 g |
| Swydd | Roman Catholic Archbishop of Canterbury, Arglwydd Ganghellor |
| Dydd gŵyl | 29 Rhagfyr |
| Tad | Gilbert Becket |
Archesgob Caergaint o 1162 hyd ei farwolaeth oedd Thomas Becket, hefyd Thomas à Becket (tua 21 Rhagfyr 1118 – 29 Rhagfyr 1170).
Ganed ef yn Llundain, yn fab i farnachwr Normanaidd. Aeth i ddinas Paris i astudio diwinyddiaeth, Yn 1155, daeth yn ganghellor i Harri II, brenin Lloegr, a daeth yn gyfaill agos i'r brenin. Yn 1162, daeth yn Archesgob Caergaint. Yn 1164, ceisiodd Harri ddod a'r eglwys dan ei awdurdod, a gwrthwynebwyd ef gan Becket. Bu raid i'r archesgob ffoi i abaty Pontigny yn Ffrainc. Yn 1170, gorfodd y Pab Alecsander III y brenin Harri i ganiatau i Becket ddychwelyd i Loegr.
Tua diwedd y flwyddyn honno, yn dilyn sylwadau gan y brenin, a ofynnodd pwy fyddai'n cael gwared o Becket, llofruddiwyd yr archesgob gan bedwar marchog Normanaidd yn Eglwys Gadeiriol Caergaint. Ystyrir ef fel merthyr, ac yn 1173 cyhoedd y Pab ef yn sant. Daeth ei fedd yn yr eglwys gadeiriol yn gyrchfan i bererinion.
Daeth Becket i wrthdrawiad ag Owain Gwynedd. Roedd Owain wedi priodi Cristin ferch Gronw, oedd yn gyfneither iddo; rhywbeth a waherddid gan ddeddfau'r eglwys. Pwysodd Becket ar Owain i ysgau Cristin, a phan wrthododd Owain, esgymunwyd ef.
Mae sawl gwaith llenyddol sy'n ymdrin a Thomas Becket. Ymhlith y mwyaf adnabyddus ohonyn nhw, mae drama fydryddol T. S. Eliot, Murder in the Cathedral (1935), a gyfieithwyd i'r Gymraeg gan Thomas Parry fel Lladd wrth yr Allor. Drama Ffrengig yw Becket (1959) gan Jean Anouilh; fe'i haddaswyd i'r Saesneg a daeth yn sail i'r ffilm 1964 o'r un enw gyda Richard Burton yn y rhan deitl.