Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Ffiji

Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Ffiji
Lliwiau cartref	Lliwiau oddi cartref
Cwpan y Byd
Ymddangosiadau	7

Mae tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Ffiji yn cynrychioli cenedl wladwriaeth Ffiji sydd casgliad o ynysoedd yn y Môr Tawel. Mae'r tîm wedi cystadlu ym mhob Cwpan Rygbi'r Byd ers sefydlu'r twrnament yn 1987 (heblaw 1995 yn Ne Affrica). Bu iddynt drechu Cymru yng cwpan Rygbi'r Byd 2007 a hefyd Ariannin yn 1987. Mae Ffiji hefyd yn chwarae gemau prawf yn rheolaidd yn ystod cyfnodau prawf Mehefin a Thachwedd ac yn chystadleuaeth Cwpan Cenhedloedd y Môr Tawel - gan ennill y Bencampwriaethau Tair Gwlad y Môr Tawel mwyaf o'r tri thîm arall sy'n cymryd rhan.

Ffiji yw un o'r ychydig wledydd lle rygbi'r undeb yw'r brif gamp. Mae tua 80,000 o chwaraewyr cofrestredig o gyfanswm poblogaeth o oddeutu 950,000. Un o'r problemau i Ffiji yn syml yw cael eu chwaraewyr rygbi i chwarae i Ffiji fel gwlad, gan fod gan lawer gontractau yn Ewrop neu gyda thimau Super Rugby lle mae'r arian yn llawer mwy gwerth chweil. Mae cyflogau dychwelyd ei sêr tramor wedi dod yn rhan bwysig o rai economïau lleol.

Nodweddion hynod

Llysenw'r tîm yw'r Flying Fijians oherwydd natur ei chwarae agored ac anturus.

Perfformir y ddawns ryfel cibi (ynganner ˈðimbi) gan dîm rygbi Ffiji cyn pob gêm Brawf - hawns ryfel debyg i'r haka o Seland Newydd. Fe'i defnyddiwyd ar y cae rygbi er 1939, er bod ei darddiad yn dyddio'n ôl i amseroedd rhyfelgar y wlad gyda'i chymdogion Môr Tawel.

Yn ogystal â rygbi pymtheg dyn, mae Ffiji yn enwog am ei champau fel tîm rygbi saith bob ochr, ac yn rhagori yn y maes honno. Ceir hefyd tîm rygbi'r gynghrair.

Hanes

Blynyddoedd cynnar

Chwaraewyd y rygbi gyntaf yn Ffiji ym 1884, gan filwyr Ewropeaidd a Ffijïaidd yr Native Constabulary yn Ba, Viti Levu.^[1] Dechreuodd ddenu sylw'r cyfryngau ac ymgartrefu yn y wlad yn gynnar yn 1890.^[1] Ar y dechrau roedd y rhan fwyaf o'r chwaraewyr yn dramorwyr, ond trefnwyd cystadleuaeth gyda thimau lleol mor gynnar â 1904. Sefydlwyd y clwb rygbi go iawn cyntaf, y "Pacific Club", ym 1913 gan P.J. Sheehan, a oedd gyda'i weithwyr o Seland Newydd ac Awstralia, eisiau gwneud iawn am ddiffyg clybiau chwaraeon a chystadlaethau 2. Roedd gan y clwb cyntaf hwn ddeugain aelod.

Daeth y gemau hyn yn boblogaidd ymhlith trigolion lleol ac Ewropeaidd eraill yn Ffiji. Cysylltwyd â Sheehan i ffurfio sefydliad rygbi, a dyna sut y ffurfiwyd Undeb Rygbi Ffiji ("Fiji Rugby Football Union"). Sefydlwyd dau glwb arall, y Cadets Club a'r United Services Club, bryd hynny. Fe roddodd Syr Ernest Bickham Sweet-Escott, llywodraethwr y Wladfa, Darian Escott fel tlws ar gyfer cystadleuaeth rygbi. Enillodd clwb y Môr Tawel y tlws am y tro cyntaf.

Ym mis Rhagfyr 1913, roedd y Crysau Duon, a oedd wedi bod ar daith llwyddiannus yng Nghaliffornia, ar eu ffordd yn ôl i Seland Newydd. Trefnodd Sheehan ar ran Undeb Rygbi Ffiji gêm gyda nhw ym Mharc Albert, y gêm gynrychioliadol gyntaf i gael ei chwarae yn y diriogaeth Brydeinig. Ewropeaid oedd tîm Ffiji. Enillodd y Crysau Duon 67–3; daeth pwyntiau Fiji o gais a sgoriwyd gan eu capten a’u hyfforddwr, PJ Sheehan.^[2] Erbyn 1914 cychwynwyd 'cystadleuaeth frodorol' ac ym 1915 dechreuwyd Undeb Brodorol Ffiji a daeth yn gysylltiedig ag RFU Ffiji.

Cyfnod rhwng dau Ryfel Byd

Chwaraeodd tîm Ffiji eu gêm brawf gyntaf ar 18 Awst 1924 gan chwarae yn erbyn tîm Samoa. Chwaraewyd y gêm hon am saith y bore fel y gallai'r Ffijiaid barhau â'u taith i Tonga wedi'r gêm (roedd y gêm gynnar hefyd yn caniatáu i'r Samoiaid wneud eu diwrnod o waith ar ôl Gêm!).^[3] Enillodd Fiji yr ornest o 6-0 ac yna parhau â'u taith naw gêm yn Tonga. Bryd hynny roedd y Ffijiaid yn chwarae gyda crys du. Ym 1926, mabwysiadodd y Ffijiaid eu lliwiau traddodiadol, crys gwyn a siorts du, gan eu gwisgo am y tro cyntaf ar achlysur ymweliad Prifysgol Auckland a thîm Tonga.

Dechreuodd cystadlaethau ysgolion ym 1928. Ym 1939, gwnaeth tîm Ffiji eu taith gyntaf yn Seland Newydd, a oedd yn llwyddiant mawr gyda saith buddugoliaeth ac un gêm gyfartal. Gwnaeth y Ffijian argraff ar eu gwesteiwyr, gan chwarae eu gêm agored, gynhyrfus sydd wedi dod i'w nodweddu.^[1]

Cyfnod Wedi'r Ail ryfel Byd

Aeth tîm Ffiji ar daith newydd yn Seland Newydd ym 1951, a oedd hefyd yn llwyddiant gydag wyth buddugoliaeth, pum colled a dwy gêm gyfartal.^[1] Y flwyddyn ganlynol, aethon nhw ar daith o amgylch Awstralia pan enillodd Ffiji y gêm brawf gyntaf a cholli'r ail yn erbyn tîm Awstralia. Denodd y daith hon lawer o wylwyr, roedd y ddwy flynedd ganlynol hyd yn oed yn fwy llwyddiannus gyda'r cyhoedd a hefyd arwain at glymu buddugoliaethau rhwng y ddau dîm.^[1]

Yn 1963, newidiwyd yr enw swyddogol o'r Fiji Rygbu Football Union i'r enw symlach, Fiji Rugy Union (FRU).^[1]

Gwnaeth tîm Ffiji eu taith Ewropeaidd gyntaf ym 1964.^[4] Roedd eu gêm gyntaf yn erbyn tîm Ffrainc ym Mharis a gwelwyd trechu'r Ffijiaid erbyn 21-3. Fe wnaethant hefyd chwarae pum gêm arall yn erbyn timau Ffrainc. Yna fe wnaethant chwarae yn erbyn tîm Cymru yng Nghaerdydd (gan golli'n agos i'r Cymry o 28 i 22) a thri thîm arall o Gymru.

Cyflwynwyd Twrnamaint Saith-bob-ochr Hong Kong yn 1976. Enillodd y Ffijiaid ail gyfres y twrnamaint hwn ym 1977 ac ennill eto ym 1978, 1980 a 1984. Enillodd tîm Fiji y twrnamaint Hong Kong bum gwaith yn y 1990au, gan wneud rygbi saith-bob-ochr yn arbenigedd Ffijiaidd.

Oes fodern

Roedd y cyfnod 1982 - 1984 yn gadarnhaol iawn i dîm Fiji, gyda chyfres o bymtheg buddugoliaeth yn olynol. Gwahoddwyd y Ffijiaid i gymryd rhan yng Nghwpan y Byd 1987. Fe guron nhw’r Ariannin o 28 i 9 a’r Eidal o 18 i 15, ond fe’u trechwyd gan y Crysau Duon (74-13). Fe'u derbyniwyd i'r ail rownd a'u colli i Ffrainc yn rownd yr wyth olaf erbyn 31-16.

Chwaraeodd y tîm yn erbyn Cymru ym mis Tachwedd 2010 gan gynnal sgôr gyfartal, 16-16 yn Stadiwm Genedlaethol (y Stadiwm y Principality bellach), diolch i giciau cosb Seremaia Bai.

Cwpan Rygbi'r Byd

1987 - Bu i Ffiji gystadlu yng Nghwpan y Byd 1991 ond cawsant ei ddileu yn y rownd gyntaf ar ôl colli'r tair gêm. Buont yng Nghwpan Rygbi'r Byd 1991 hefyd, ond ni lwyddon nhw fynd i Gwpan Rygbi'r Byd 1995.^[5]
1999 - cymhwysodd Ffiji eto ar gyfer ail rownd Cwpan y Byd a cawsant ei ddileu yn y chwarae ail gyfle (gan gymhwyso ar gyfer rownd yr wyth olaf) wrth golli i Lloegr o 45-24.
2003 - yng Nghwpan 2003, enillodd Ffiji ddwy gêm ond colli dwy gêm arall (yn erbyn Ffrainc a'r yr Alban), ac ni allai symud ymlaen i'r rowndiau terfynol.
2007 - mae Fiji yn creu’r teimlad trwy gymhwyso ar gyfer rownd yr wyth olaf yng Nghwpan y Byd ar ôl buddugoliaeth ddramatig yn erbyn Cymru 38-34 yn y gêm ddiwethaf y grŵp.^[6] Yn rownd yr wyth olaf, collodd y Ffijiaid i Dde Affrica 20-37 er iddynt sgorio dau gais mewn dau funud gydag un chwaraewr yn llai ar y cae.^[7]
2011 - siomedig bu record Ffiji yng Nghwpan y Byd 2011 (yn wahanol i 2007). Collodd y tîm tair gêm yn y rownd gyntaf - yn erbyn De Affrica (49-3), Samoa (27-7) a Chymru (66-0). Gorffennodd y Ffijiaid 4ydd yn y grŵp gan iddynt guro Namibia 49-25.

Ystadegau Chwaraewyr

Mae 600 clwb cofrestriedig yn y wlad, gydag 14 talaith, 80 000 o chwarewyr trwyddiedig (60,000 oedolyn, 20,000 plentyn). rygbi yw gêm genedlaethol y wlad, boed yn rygbi'r undeb, rygbi'r gynghrair neu rygbi saith bob ochr.^[8].

Record Chwarae

Safleoedd Rygbi'r Byd (Dynion) gw • sg • go
30 safle uchaf ar 10 Chwefror 2020^[9]
Safle	Newid*	Tîm	Pwyntiau
1		De Affrica	094.19
2		Seland Newydd	092.11
3		Lloegr	087.80
4		Iwerddon	085.36
5		Cymru	084.28
6		Ffrainc	082.37
7		Awstralia	081.90
8		Japan	079.28
9		Yr Alban	078.58
10		Yr Ariannin	078.31
11		Ffiji	076.21
12		Georgia	072.70
13		Yr Eidal	072.04
14		Tonga	071.44
15		Samoa	070.72
16		Sbaen	068.28
17		Unol Daleithiau America	068.10
18		Wrwgwái	067.41
19		Rwmania	065.11
20		Portiwgal	062.40
21		Hong Cong	061.23
22		Canada	061.12
23		Namibia	061.01
24		Yr Iseldiroedd	060.08
25		Rwsia	059.90
26		Brasil	058.89
27		Gwlad Belg	057.57
28		Yr Almaen	054.64
29		Chile	053.83
30		De Corea	053.11
*Newid o'r wythnos flaenorol
Safleoedd blaenorol Fiji

Ffynhonnell: World Rugby - Diweddarwyd y graff i 7 Ionawr 2019^[9]

Mae'r tabl isod yn record o'r gemau cystadleuol prawf mae tîm cenedlaethol Ffiji wedi chwarae hyd at 16 Awst 2019.^[10]

Gwrthwynebwyr	Chwarae	Ennill	Colli	Cyfartal	% Ennill	O blaid	Yn erbyn	Gwahaniaeth
Yr Ariannin	4	1	3	0	25.0%	96	130	−34
Awstralia	21	2	18	1	9.5%	248	611	−363
Y Barbariaid	2	0	2	0	0.0%	26	83	−57
Gwlad Belg	1	1	0	0	100.0%	76	0	+76
Y Llewod	1	1	0	0	100.0%	25	21	+4
Canada	12	9	3	0	75.0%	409	221	+188
Canada XV	1	1	0	0	100.0%	13	3	+10
Chile	1	1	0	0	100.0%	41	16	+25
Y Crysau Duon Clasurol	1	1	0	0	100.0%	33	14	+19
Ynysoedd Cook	2	2	0	0	100.0%	161	13	+148
Lloegr	7	0	7	0	0.0%	109	303	−194
England XV	3	0	3	0	0.0%	38	92	−54
Ffrainc	10	1	9	0	10.0%	132	371	−239
France XV	1	0	1	0	0.0%	4	13	−9
Georgia	3	2	1	0	66.67%	64	48	+16
Hong Cong	3	3	0	0	100.0%	155	33	+122
Iwerddon	4	0	4	0	0.0%	51	172	−121
Ireland XV	2	0	2	0	0.0%	15	24	−9
yr Eidal	12	6	6	0	50.0%	275	282	−7
Japan	18	14	4	0	77.8%	488	346	+142
Namibia	2	2	0	0	100.0	116	43	+73
Māori'r Crysau Duon	29	7	20	2	24.1%	383	517	−134
Seland Newydd	5	0	5	0	0.00%	50	364	−314
New Zealand XV	5	0	5	0	0.00%	25	155	−130
Niue	1	1	0	0	100.0%	120	4	+116
Papua Gini Newydd	3	3	0	0	100.0%	253	3	+250
Portiwgal	2	2	0	0	100.0%	62	30	+32
Rwmania	3	2	1	0	66.7%	70	42	+28
Samoa	53	30	20	3	59.4%	1049	921	+128
yr Alban	8	2	6	0	25.0%	189	258	−69
Scotland XV	2	0	2	0	0.0%	22	53	−31
Ynysoedd Solomon	2	2	0	0	100.0%	199	13	+186
De Affrica	3	0	3	0	0.0%	41	129	−88
Sbaen	1	1	0	0	100.0%	39	20	+19
Tonga	91	61	27	3	67.0%	1780	1218	+562
Unol Daleithiau America	6	5	1	0	83.3%	143	97	+46
Wrwgwái	3	3	0	0	100.0%	154	46	+108
Cymru	11	1	9	1	9.1%	145	329	−184
Wales XV	3	0	3	0	0.0%	33	67	−34
Total	341	167	164	10	48.97%	7332	7099	+233

Record Cwpan y Byd

Record Cwpan y Byd								Record Gemau rhagbrofol Cwpan y Byd
Blwyddyn	Cymal	P	W	D	L	F	A	P	W	D	L	F	A
1987	Cymal Gogynderfynol	4	1	0	3	72	132	Automatically qualified
1991	Cymal y Grwpiau	3	0	0	3	27	63	Automatically qualified
1995	Heb gymwyso							2	1	0	1	26	34
1999	Play-off	4	2	0	2	148	113	2	2	0	0	73	17
2003	Pool Stage	4	2	0	2	98	114	4	3	0	1	123	80
2007	Cymal Gogynderfynol	5	3	0	2	134	173	4	3	0	1	74	83
2011	Pool Stage	4	1	0	3	59	167	Automatically qualified
2015	Pool stage	4	1	0	3	84	101	1	1	0	0	108	6
2019	Wedi Cwymwyso							4	4	0	0	101	60
2023	I'w gadarnhau							I'w gadarnhau
Cyfanswm	8/9	28	10	0	18	622	863	17	14	0	3	505	280