Wrecsam

Wrecsam
Math	dinas
Poblogaeth	61,603
Gefeilldref/i	Racibórz, Iserlohn
Daearyddiaeth
Sir	Wrecsam
Gwlad	Cymru
Yn ffinio gyda	Gwaunyterfyn
Cyfesurynnau	53.0467°N 2.9936°W
Cod OS	SJ335505
Cod post	LL11-14
Gwleidyddiaeth
Statws treftadaeth	Henebion Cenedlaethol Cymru
Manylion
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Gweler hefyd Wrecsam (gwahaniaethu).

Dinas^[1] yng ngogledd-ddwyrain Cymru yw Wrecsam^[2]^[3] (Saesneg: Wrexham). Mae'n canolfan weinyddol Bwrdeistref Sirol Wrecsam a'r dref fwyaf o ran poblogaeth yng ngogledd Cymru, gyda phoblogaeth o dros 42,576 yn Cyfrifiad y Deyrnas Unedig 2001, ac roedd gan Ardal Drefol Wrecsam, fel y diffiniwyd gan y Swyddfa Ystadegau Cenedlaethol, boblogaeth o 63,084.^[4] Mae gan ardal ehanagach Bwrdeistref Sirol Wrecsam, sy'n gorchuddio ardal o 50,500 hectar, boblogaeth o dros 130,000. Hon yw'r dref nawfed fwyaf yng Nghymru yn ôl poblogaeth, ond y pedwrydd yn ôl ei hardal drefol. Yn hanesyddol bu'n rhan o'r hen Sir Ddinbych, ac mae'n rhan o sir seremonïol Clwyd. Yr enw Saesneg Wristleham yw tarddiad yr enw Wrecsam yn Gymraeg, mae'r enw Saesneg hefyd wedi newid i Wrexham erbyn heddiw.

Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Lesley Griffiths (Llafur) a'r Aelod Seneddol yw Andrew Ranger (Llafur).^[5]^[6]

Hanes

Mae tystiolaeth o weithgaredd dyn yn ardal Wrecsam yn dyddio'n hyd i 8,000 o flynyddoedd yn ôl. Mae cofnod o Edward I, brenin Lloegr yn aros yn Wrecsam am gyfnod byr yn ystod ei ymgyrch i atal gwrthryfel Madog ap Llywelyn ym 1294. Daeth y dref yn rhan o Sir Ddinbych pan grewyd y sir ym 1536. Roedd Wrecsam wedi ei rannu'n ddwy drefgordd gwahanol, Wrexham Regis (dan reolaeth Brenin Lloegr) a Wrexham Abbot (rhannau hynaf y dref yn gyffredinol, a fu'n eiddo i Abaty Glyn y Groes, Llangollen yn wreiddiol).

Digwyddodd un o'r trychinebau mwyaf erchyll yn hanes pyllau glo Prydain yng Nglofa Gresffordd ger Wrecsam, pan laddwyd 265 o löwyr ar ôl ffrwydrad nwy yn y pwll ar yr 22 Medi 1934.

Clwb Pêl-droed Wrecsam yw'r clwb pêl-droed proffesiynol hynaf yng Nghymru.

Mewn rhigwm adnabyddus mae clochdy eglwys Wrecsam yn un o Saith Rhyfeddod Cymru.

Fe wnaeth Cyngor Wrecsam lunio tri cais anllwyddiannus am statws dinas - yn 2000, 2002 a 2012. Yn 2022, llwyddodd eu cais i gael statws dinas fel rhan o ddathliadau Jiwbilî Blatinwm y Frenhines Elizabeth. Roedd yn un o 8 tref a ddewiswyd drwy wledydd Prydain.^[1]

Diwylliant

Mae Wrecsam wedi bod yn ganolfan ddiwylliannol, cyhoeddi a pherfformio yn y Gymraeg a'r Saesneg.

Neuadd William Aston

Neuadd berfformio ar gyfer cyngherddau clasurol, pop, comedi, drama a dawns yw Neuadd William Aston. Mae'n rhan o Prifysgol Wrecsam. Mae'n ganolfan ar gyfer Cerddorfa Symffoni Wrecsam.

Eisteddfod Genedlaethol

Cynhaliwyd Eisteddfod Genedlaethol yn Wrecsam ym 1888, 1912, 1933, 1977 a 2011.

Tarddiad yr enw

Yn ôl y Dictionary of the Place-Names of Wales, daw'r enw o gyfuniad o'r enw person 'Wryhtel' a'r gair 'hamm' sef dôl mewn hen Saesneg, ond mae hefyd yn nodi 16 ffurf wahanol.^[7]

Addysg uwch

Mae yna berthynas freintiedig rhwng Wrecsam (Prifysgol Glyndŵr - Athrofa Addysg Uwch Gogledd Ddwyrain Cymru cynt) a Saint-Dié-des-Vosges (Institut universitaire de technologie), yn Ffrainc.

Pobol enwog

Brent Cockbain - Chwaraewr rygbi rhyngwladol, yn byw ac wedi priodi merch o Gresffordd
Karen Davies - golffwraig broffesiynol ar yr LPGA Tour ers 1990
Charles Harold Dodd (1884-1973) - ysgolhaig Testament Newydd
Arthur Herbert Dodd (1891-1975) - Hanesydd ac athro Hanes Prifysgol Cymru, Bangor
Sant Richard Gwyn - (1535-1584) - Merthyr Catholig a Nawddsant Wrecsam
Edwin Hughes - ("Balaclava Ned") (1830-1927), goroesydd olaf Charge of the Light Brigade ym Malaklava adeg rhyfel y Crimea
Mark Hughes - cyn-peldroedwr a rheolydd Manchester City
George Jeffreys - (1645-1689), Plas Acton neu Gwaunyterfyn. 'The Hanging Judge' o Lys Acton yn Acton
Darren Jeffries - actor yn Hollyoaks
David Jones - Cynt yn chwarae pêl-droed i Manchester United a Derby County, ar hyn o bryd i Wolverhampton Wanderers.
Joey Jones - Cyn chwaraewr pêl-droed Liverpool, Chelsea a Wrecsam
Jason Koumas - chwaraewr pêl-droed Wigan Athletic
Andy Moore - Chwaraewr rygbi rhyngwladol.
Dennis Taylor - cyn pencampwr y byd Snwcer, yn byw yn Llai
Ricky Tomlinson - (ganwyd 1939), actor enwog am ei rôl yn The Royle Family.
Tim Vincent - cynt yn gyflwynydd Blue Peter
Robert Waithman - (1764-1833), a anwyd yn Wrecsam, daeth yn Arglwydd Maer Llundain 1823
John Wilkinson - (1728-1808) Mab i Isaac, sefydlydd Gwaith Haearn y Bers i gynhyrchu canonau dros rhyfel cartref America.
Llŷr Williams - Pianydd a enillodd 'Outstanding Young Artist Award'
Elihu Yale - (1649-1721), dyn busnes, llywodraethwr Madras, India a chymwynaswr mawr Prifysgol Yale yn yr Unol Daleithiau
William Lloyd (mynyddwr)