Y Gaer

Y Gaer
Mathcaer Rufeinig, safle archaeolegol, bryngaer Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
SirPowys Edit this on Wikidata
GwladBaner Cymru Cymru
Cyfesurynnau51.957°N 3.452°W, 51.95667°N 3.451849°W Edit this on Wikidata
Rheolir ganCadw Edit this on Wikidata
Map
PerchnogaethCadw Edit this on Wikidata
Statws treftadaethheneb gofrestredig Edit this on Wikidata
Manylion
Dynodwr CadwBR001 Edit this on Wikidata
[golygwch ar Wicidata]

Caer Rufeinig yn ardal Brycheiniog, de Powys, yw Y Gaer (Lladin: Cicvcivm; hefyd Brecon Gaer yn Saesneg). Gorwedd ar lan Afon Wysg ger pentref Aberysgir, tua dwy filltir i'r gorllewin o dref Aberhonddu; cyfeiriad grid SO003296. Cofrestrwyd yr heneb hon gan Cadw a chaiff ei hadnabod gyda'r rhif SAM unigryw: BR001.[1]

Rhan o adfeilion Y Gaer

Lleolir y gaer ar drum isel uwchben cymer afonydd Wysg ac Ysgir. Sefydlwyd y gaer yma gan y Rhufeiniaid yn fuan ar ôl 80 OC i reoli'r ardal. Roedd yn gartref i garsiwn yr ala Vettonum, oedd yn cynnwys 500 o farchogion.

Cloddiwyd y safle yn 1924-5. Dengys tystiolaeth y cloddio fod y gaer bridd a phren wreiddiol wedi cael ei droi'n gaer gerrig tua'r flwyddyn 140 (yng nghyfnod Trajan yn ôl pob tebyg). Bu garsiwn yno tan o gwmpas 200 ac ymddengys iddi gael ei defnyddio eto tua'r flwyddyn 300. Darganfuwyd olion y pencadlys a baddondy Rhufeinig.

Gorweddai dref fechan ger y gaer, tu allan i'r porth gogleddol. Roedd yna rwydwaith o ffyrdd o gwmpas y gaer yn ei chysylltu â chaerau Caerdydd, Caerwent a Chaerleon i'r de, Llanymddyfri a Maridunum (Caerfyrddin) i'r gorllewin, a Chastell Collen i'r gogledd.

Heddiw gellir gweld y pyrth gorllewinol a deheuol a rhannau o'r muriau; ychwanegwyd at yr rhain yn yr Oesoedd Canol.

Mae'r safle yng ngofal CADW ac yn agored i'r cyhoedd. Cofrestrwyd yr heneb hon gyda'r rhif SAM unigryw: BR001.[1]

Cyfrifiad 2011

[golygu | golygu cod]

Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:[2][3][4][5]

Cyfrifiad 2011
Poblogaeth cymuned Y Gaer (pob oed) (8,721)
  
 100%
Y nifer dros 3 oed sy'n siarad Cymraeg (Y Gaer) (681)
  
 8.1%
:Y ganran drwy Gymru
  
 19%
Y nifer sydd wedi'u geni yng Nghymru (Y Gaer) (7280)
  
 83.5%
:Y ganran drwy Gymru
  
 73%
Y nifer mewn gwaith rhwng 16 a 74 oed(Y Gaer) (1,574)
  
 40.9%
:Y ganran drwy Gymru
  
 67.1%

Llyfryddiaeth

[golygu | golygu cod]
  • V. E. Nash-Williams, The Roman Frontier in Wales (1969)

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ 1.0 1.1 Cofrestr Cadw.
  2. ↑ "Ystadegau Allweddol ar gyfer Cymru". Swyddfa Ystadegau Gwladol. Cyrchwyd 2012-12-12.. Poblogaeth: ks101ew. Iaith: ks207wa - noder mae'r canran hwn yn seiliedig ar y nier sy'n siarad Cymraeg allan o'r niferoedd sydd dros 3 oed. Ganwyd yng Nghymru: ks204ew. Diweithdra: ks106ew; adalwyd 16 Mai 2013.
  3. ↑ Canran y diwaith drwy Gymru; Golwg 360; 11 Rhagfyr 2012; adalwyd 16 Mai 2013
  4. ↑ Gwefan Swyddfa Ystadegau Gwladol; Niferoedd Di-waith rhwng 16 a 74 oed; adalwyd 16 Mai 2013.
  5. ↑ Gwefan Llywodraeth Cymru; Ystadegau Economaidd Allweddol, Tachwedd 2010; Mae'r gyfradd gyflogaeth ymhlith pobl 16 – 64 oed yng Nghymru yn 67.1 y cant.; adalwyd 31 Mai 2013[dolen farw]


Caerau Rhufeinig Cymru
Brithdir | Bryn-y-Gefeiliau | Brynbuga | Cae Gaer | Caer Ffordun | Caer Gai | Caerau | Caerdydd | Caersws | Gelli-gaer | Caer Gybi | Caerhun (Canovium) | Caerllion | Castell Caerdydd | Castell Collen | Y Gaer | Gelligaer | Llanfor | Llanio | Maridunum | Nidum | Pen Llystyn | Pen y Gaer | Pennal | Segontium | Tomen y Mur | Trawscoed | Varis