Yunus Emre

Yunus Emre
Ganwyd	1241  Asia Leiaf
Bu farw	1321  Asia Leiaf
Dinasyddiaeth	yr Ymerodraeth Otomanaidd
Galwedigaeth	bardd, llenor, cyfrinydd

Bardd gwerin Twrcaidd a chyfriniwr Islamaidd Twrcaidd oedd يونس امره, Yunus Emre (ynganiad Twrceg: [juˈnus emˈɾe]) a adnabyddir hefyd fel Derviş Yunus ('Yunus y Dervish') (1238–1328).^[1] Ei enw, Yunus, yw'r hyn sy'n cyfateb Twrcaidd i'r enw Cymraeg, Jonah. Ysgrifennodd mewn Twrceg Hen Anatolia, cyfnod cynnar yr iaith Twrceg. Pasiodd Cynhadledd Gyffredinol UNESCO yn unfrydol benderfyniad yn datgan 1991, sef 750 mlynedd ers geni'r bardd, yn Flwyddyn Ryngwladol Yunus Emre.^[2]

Enwir sefydliad er hyrwyddo iaith a diwylliant Twrci yn fyd-eang yn Yunus Emre Enstitüsü (Sefydliad Yunus Emre) ar ei ôl fel parch a dathliad ohono.

Bywgraffiad

Cafodd Yunus Emre ddylanwad aruthrol ar lenyddiaeth Twrcaidd o'i ddydd ei hun hyd heddiw, oherwydd mae Yunus Emre, ar ôl Ahmed Yesevi a Sultan Walad, yn un o'r beirdd cyntaf y gwyddys amdano i gyfansoddi gweithiau yn Nhwrceg llafar ei oes a'i ranbarth ei hun yn hytrach nag mewn Perseg nac Arabeg - ieithoedd llenyddol a 'dysgiedig' y Dwyrain Canol ar y pryd. Mae ei ynganiad yn parhau i fod yn agos iawn at iaith lafar boblogaidd y bobl yng nghanolbarth a gorllewin penrhyn Anatolia - Twrci gyfoes. Dyma hefyd iaith nifer o feirdd gwerin dienw, alawon gwerin, chwedlau tylwyth teg, posau (tekerlemeler), a diarhebion.

Fel Llyfr Oghuz Dede Korkut, epig hŷn a dienw o Ganol Asia, roedd y llên gwerin Twrcaidd a ysbrydolodd Yunus Emre yn ei ddefnydd achlysurol o dekerlemeler fel dyfais farddonol wedi'i drosglwyddo ar lafar iddo ef a'i gyfoedion. Parhaodd y traddodiad llafar caeth hwn am gyfnod hir.^[3] Yn dilyn goresgyniad Mongoliaid ar Anatolia, a hwyluswyd gan y Sultanate o orchfygiad Swtlaniaeth Rum (ardal yng nghanolbarth Anatolia) ym Mrwydr Köse Dağ 1243, ffynnodd llenyddiaeth gyfriniol Islamaidd yn Anatolia; Daeth Yunus Emre yn un o'i beirdd mwyaf nodedig. Mae barddoniaeth Yunus Emre — er ei bod yn weddol syml ar yr wyneb—yn tystio i’w ddawn wrth ddisgrifio cysyniadau cyfriniol digon abswiwt mewn ffordd glir. Mae'n parhau i fod yn ffigwr poblogaidd mewn nifer o wledydd, yn ymestyn o Azerbaijan i'r Balcanau, gyda saith ardal wahanol a gwasgaredig yn dadlau ynghylch y fraint o gael ei feddrod o fewn eu ffiniau. Llyfr pwysicaf Yunus Emre yw Risaletu’n Nushiyye.^[4]

Mewn diwylliant poblogaidd

Mae Yunus Emre hefyd wedi bod yn ffocws mewn ffilm a chân, ymhlith rhain mae:

• Yunus Emre: Askin Yolculugu, cyfres dau dymor, 44 pennod ffuglennol yn seiliedig ar ei fywyd. Darlledwyd am y tro cyntaf yn 2015 ar deledu genedlaethol Twrci, TRT1 gyda Gökhan Atalay fel Yunus Emre.
• Yunus Emre: Aşkın Sesi - Ffilm Twrceg o 2014 yn seiliedig ar fywyd Yunus Emre yn serenni Devrim Evin fel y prif ran.
• Adımız Miskindir Bizim - Cân seicadelig werin o 1973 Mazhar ve Fuat, gyda'r geiriau yn rhai a gyfansoddwyd gan Yunus Emre.
• Yûnus Emre Divânı 1^[5] - Cynhyrchwyd albwm yn 2021 yn seiliedig ar bedair cerdd: Şükür Şükür Ol Çalab'a, Hak'dan Gelen Şerbeti, Cânlar Cânını Buldum a Biz Dünyadan Gider Olduk gan y grŵp An'dan İçeri, gyda cherddoriaeth gan y cyfansoddwr Twrcaidd Tuncay Korkmaz.

Teyrngedau

• Datganodd UNESCO 1990 Blwyddyn Yunus Emre (Blwyddyn Heddwch a Chariad).
• Ceir Mosgiau yn coffáu Yunus Emre
• Ysgrifennodd y cyfansoddwr o Dwrci, Ahmed Adnan Saygun, oratorio sy'n gysylltiedig â 13 o gerddi crefyddol gan Emre.
• Yn y Türkenschanzpark Fienna mae ffynnon er anrhydedd Yunus Emre. Mae'r ffynnon wedi ei haddurno ag ysgrifeniadau direidus.
• Darlunnir Yunus Emre ar gefn y papurau banc 1-TL sy'n diogelu o 2009 Ionawr 200.

Oriel

• 
  Cefn darn arian papur 200 Lira Twrcaidd (2009)^[6][7]
• 
  Manylion ffynnon Yunus Emreyn y Türkenschanzpark, Fienna, Awstria
• 
  Cofeb Yunus Emre, Karaman, Twrci
• 
  Cerflun Yunus Emre yn Büyükçekmece, Istanbul, Twrci
• 
  Ceflun Yunus Emre, dinas Karaman, Twrci]]
• 
  Ffynnon Yunus Emre yn y Türkenschanzpark, Fienna
• 
  Mosg Yunus-Emre-Moschee, Aachen, yr Almaen

Cyfeiriadau

1. "Encyclopædia Britannica (2007)". Britannica.com. Cyrchwyd 2015-11-13.
2. Halman, Talat (2007). Rapture and Revolution. Syracusa University Press, Crescent Hill Publications. tt. 316.
3. Edouard Roditi. "Western and Eastern Themes in the Poetry of Yunus Emre", Journal of Comparative Poetics, No. 5, The Mystical Dimension in Literature (Spring, 1985), p. 27
4. "Yunus Emre'nin Eserleri". Enkucuk.com (yn Tyrceg). 2018-01-21. Cyrchwyd 2020-04-24.
5. "Yûnus Emre Divânı 1". spotify.co (yn Tyrceg). 2021. Cyrchwyd 2023-04-09.
6. "Central Bank of the Republic of Turkey". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 15 Mehefin 2009. Cyrchwyd 20 Medi 2014.
7. "E 9 - Two Hundred Turkish Lira I. Series". Cyrchwyd 20 Medi 2014.

Dolenni allanol

• Cyfres deledu Twrcaiss (2015-), rhestr penodau ar IMDb: Season 1, episodes 1-22 & Season 2, episodes 1-22, 23
• Yunus Emre's Humanism
• Mystical Poetry Of Yunus Emre

Eginyn erthygl sydd uchod am Dwrci. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.