Ama Ata Aidoo | |||
---|---|---|---|
1982 - 1983 | |||
Abeadzi Kyiakor (en) ![]() | |||
O ya Tiŋgbaŋ | Ghana | ||
A ya balli | Fante (en) ![]() | ||
Kpibu shee | Ankara, Silimin gɔli May 31, 2023 | ||
Ŋ-ŋɔ kum | natural causes (en) ![]() | ||
Education | |||
Shikuru shɛli o ni chaŋ | University of Ghana Bachelor of Arts (en) ![]() Wesley Girls' Senior High School (1961 - 1964) | ||
Bala yɛlibu, sabbu bee buɣisibu | Silmiinsili Fante (en) ![]() | ||
Tuma | |||
Tuma | poet (en) ![]() ![]() ![]() ![]() | ||
Tuma shee | Zimbabwe | ||
Ŋun kpuɣi o tuma | Brown University (en) ![]() | ||
Notable work | Our Sister Killjoy (en) ![]() Anowa (en) ![]() No Sweetness Here (en) ![]() Birds (mul) ![]() The Dilemma of a Ghost (en) ![]() Changes: A Love Story (en) ![]() Diplomatic Pounds and Other Stories (en) ![]() | ||
Pin' shɛŋa o ni dee | |||
O ni be paati shɛli ni | Provisional National Defence Council (mul) ![]() |
Ama Ata Aidoo: Bɛ dɔɣi o la silimiin gɔli 23rd,March, 1942 ka o lee kpi silimiin goli 31 May 2023. O nyɛla Ghana paɣa so ŋun nyɛ buku sabbira,yɛltɔɣitamalinsi sabbira,dindiɛma sabbira,ka lan nyɛ karimba.[1] Jerry John Rawlings ni daa nyɛ Ghana tiŋgbani zuɣulana,ŋuni n daa nyɛ "Minister of Education". Yuuni 2000,ŋuni n daa kpa "Mbaasem Foundation" ni o sɔŋ gbansabili tiŋsi (African women) ban nyɛ ban sabbira.[2][3]
Bɛ daa dɔɣi o la silimin gɔli 23rd,March,1942 tiŋa yuli booni Saltpond, ka di be Central Region,Ghana. Amaa,lahabaya pam yina Megan Behrent, Brown University, and Africa Who's Who nima sani wuhiri ni bɛ dɔɣi o la silimin gɔli 31st,March, 1940.[4] O nyɛla jɛbila, o jɛbili kpee ŋɔ yuli m booni Kwame Ata.[5][6]
Bɛ daa wumsi o la Fanti nima nayili dundɔŋ ni (Fante Royal household),o laamba n daa nyɛ "Nana Yaw Fama, ŋun daa nyɛ "Abeadzi Kyiakor" Naa la, ka o ma mi nyɛ Maame Abasema.[7] O daa nyɛla ŋun niŋ haŋkali (zooi) saha shɛli British nima ni daa su bɛ ya tiŋgbani yiko la (British neocolonialism). British ban daa su o ya fukumsi ŋɔ n daa ku o yab'doo, ka di chɛ ka o ba baŋ o bihi, o daŋ ti tabili tiŋkpaŋ maa zaa shikuru chandi daanfaani zaŋ lala taarihi shɛŋa din daa niŋ lala tiŋkpaŋ ŋɔ ni lala saha ŋɔ. Di zuɣu daa chɛ ka o ba yooi shikuru bɛ tiŋkpaŋ ŋɔ,ka daa niŋ nim moo ka Ama Ata Aidoo chaŋ Wesley Girls' High School. Lala karim zoŋ ŋɔ ni ka o daa kpuɣi niya ni o ti nyɛ ŋun sabbira dahinshɛli.[8]
Ama Ata Aidoo chaŋ Wesley Girls' Senior High School din be Cape Cost la.[9] O daa chaŋla lala shikuru ŋɔ yuma din gbaai yuuni 1961 zaŋ chaŋ yuuni 1964. O ni daa naagi lala shikuru ŋɔ,o daa chaŋ la University of Ghana,Lagon. Ni ka o daa deei "Degree of Bachelor of Arts in English",ka daa lan sabi o kpɛri tuuli, di ka o daa boli "The Dilemma of a Ghost", yuuni 1964.[10] Ŋun daa tabi sɔŋ o yihi kpɛrigu ŋɔ na yuli n daa booni Longman, o daa yihi la kpɛrigu ŋɔ na yuuni 1965. Aidoo n daa nyɛ gbansabila paɣa tuuli ŋun nyɛ kpɛri sabbira ŋun sabbi kpɛrigu ka yihi li salo ni.[11]
Bɛ daa piigi o la Minister of Education yuuni 1982,ka o daa lan wuɣi o nuu ka chɛ tuma ŋɔ chiri pia ni anii nyaaŋa, o ni daa baŋ ni o ku tooi sɔŋ ka Ghana shikuru chaŋ tooni ka muɣisigu shɛli kani la zuɣu.[12] O nyɛla ninvuɣi so ŋun wuhi gbansabila paɣaba tuma ni nyɛ shɛli ʒemani ŋɔ. O nyɛla ŋun dihi tabili ni kpamba ni pa ʒiya ni binshɛɣu wuhiri ninsali ni yi tiŋgbani shɛli ni na la nyɛla zali shɛli bɛ ni zaŋ na ni ti muɣisi niriba. O lan nyɛla ŋun galim gbansabila paɣaba ban karim shikuru ka lee bɛ mali sɔŋdi tiŋgbani ŋɔ ka di nyɛri toon tibo. Di mini o nyɛ paɣa ŋɔ zaa yoli, o nyɛla ŋun mali dihitabili ni gbansabila nyɛla ban gahim yi bu ko.[13] Aidoo nyɛla ŋun tum hali "United States" o daa nyɛla ŋun baŋsim zaŋ chaŋ sabbu polo shikuru shɛli din yuli booni "Stanford University, California.[14] O nyɛla ŋun ninŋdi vihigu (research) Institute of African Studies, University of Ghana, ka daa lan nyɛ siliminsili karimba zaŋ ti University of Cape Coast, pɔi ka daa naan yi ti lee kariŋ baŋdi titali (professorɔ).[15] O lan nyɛla ninvuɣi si ŋun tooi duri tiŋduya kamani,United States, Britain, Germany n ti tabili Zimbabwe ti wuhiri kariŋ baŋsim.
Aidoo lan nyɛla ŋun wuhi silimiinsil yaɣa pam Hamilton College din be Clinton New York la, 1990s saha. O daalan nyɛla ŋun mali daa ariziki sɔŋdi Aidoo "Etisalat Prize for Literature, (Dele Olojede, Ellah Wakatama Allfrey, Margaret Busby, Sarah Ladipo Manyika n ti pahi Zakes Mda)", bɛ ni daa nam shɛli yuuni 2013 ni di soŋ gbasabila paɣaba ban mali niya zaŋ kpa sabbu polo.[16]
Ŋuni ka lahabali din nyɛ 2014 documentary film, The Art of Ama Ata Aidoo, made by Yaba Badoe, sabi jɛndi.[17][18]
Kpɛri shɛŋa o ni sabbi shɛŋa n nyɛ,The Dilemma of a Ghost, Legon ka o daa ŋma lala buku ŋɔ, yuuni 1964 (ka daa yihi li na o buku tuuli, yuuni 1965). O daa lan yihi Pittsburgh na yuuni 1988, ka daa lan yihi Anowa,yuuni 1971. Yuuni 1991 ka o daa yihi li na London tiŋgbani ni. O daa lan nyɛla ŋun sabi o tuuli "novel" ka boli li "Our sister killjoy". O daa yihi la lala buku ŋɔ na yuuni 1977,di nyɛla buku shɛli din tɔɣisiri mɔŋdi paɣaba taba bobu mini dabba taba bobu (LBGT).
Aidoo kpila silimiin goli 31 May 2023, o yuuni pihini ni yini ni (aged 81).[19][20]O daŋ yɛliya, ni o kpila yiŋa ni suhudoo o dɔro gbaabu dabisa biɛla sunsuuni. [21][22]
Tɛmplet:Library resources box Lua bi niŋ dede:bad argument #2 to 'title.new' (unrecognized namespace name 'Portal')