Yaɣ sheli | human tower, physical exercise ![]() |
---|---|
Taachi sabbu | Força, equilibri, valor i seny ![]() |
Tingbani shɛli din yina | Spain ![]() |
Intangible cultural heritage status | Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity ![]() |
Described at URL | https://ich.unesco.org/en/RL/00364, https://ich.unesco.org/fr/RL/00364, https://ich.unesco.org/es/RL/00364 ![]() |
Practiced by | casteller ![]() |
Tɛmplet:Catalan-speaking world
Castell (Catalan pronunciation: [kəsˈteʎ]: literally, castle) nyɛla ninsalinima taba zuɣu tambu chuɣu din be Catalonia (Spain), saha ŋɔ ka pa be Catalonia, ni Balearic islands mini Valencian Community.
Lala churi ŋɔ ni, colles castelleres nima pam (ninvuɣi shɛba ban tamdi taba zuɣu) nyɛla ban mɛri tamdi taba zuɣu ka wurinda. Anashaara goli 16 November yuuni 2010, castells nyɛla UNESCO nima daa kali li mi pahi Masterpieces of the Oral and Intangible Heritage of Humanity.[1]
Muixeranga din be Algemesí, Valencia tiŋgbani, castells kali din be Catalonia pili la Ball dels Valencians (Valencia waa) din be tiŋa yuli booni Valls,[2] ka baɣi Tarragona, yuuni 1712 ka di sabi sɔŋ.[3] 18th century nyaaŋa, din daa nyɛla di yɛligi kpe tiŋ'shɛŋa, din gbaai Vilafranca del Penedès n-tabili Tarragona, amaa yuun pihinu nyaaŋa ka castells chuɣu ŋɔ naan yi pili Catalonia.[2] Niriba yurilim zaŋ ti castells pili la zoobu 1960s zaŋ chaŋ 1970s. 1980s polo, paɣaba din ni pahibu daa pili la època d'or (golden age) saha castells ni; paɣaba castells ni pahibu nyɛla din sɔŋsi li ka taba tambu zuɣu niŋ alaha ni yaa, ka bɛ tamdi taba zuɣu m paari bɛ ni daa pun bi tɛhi ni shɛm ni niŋ ha tuuli, bɛ pa tamdi m-paari niriba awɔi zaŋ chaŋ ninvuɣi pia.[4]
Catalonia tiŋgbani ni, Ball dels Valencians nyɛla ban zaŋ bɛ zaɣa n niŋ tamdi waɣila ni, bɛ ban daa doli nyaaŋa na ti deei adiini nyɛla ban kpaŋ bɛ maŋa zali lala kali ŋɔ: Muixeranga, bɛ ni niŋdi shɛliValencia tiŋgbani ni din be Algemesí, ni tiŋ'shɛŋa din be Valencian Land mini Catalonia, ka bɛ tooi booni li moixiganga.
Yuuni 2015, Coordinadora de Colles Castelleres de Catalunya daa laɣim niriba pubu kɔbigu yini ka, n-ti tabili mini, ban daa tooi mɛ ninsalinima tambu waɣilim din du pam taarihi ni zaŋna ni zuŋɔ, dini "4 de 10" (niriba dubu pia, ka niriba anahi be dubu bunahi kam ni).
Lala Catalan kaya ni taɣada ni dɛma ni yiɣijam niriba ŋɔ daa nyɛla ban be Barcelona 1992 Summer Olympics yoobu ni.
Catalan,tiŋgbani ni,castell gbunni nyɛla "castle", ka siliminsili ni di nyɛ ninsali jirambiisa.[5]
Castell nasara dibu nyɛla niiba yi tooi tam ka wurim a shɛli bi niŋ. Laɣingu ŋɔ naabu nyɛla "castellers" yi du m-paai luɣ'shɛŋa bɛ ni bɔra, ka enxaneta du n-ti tam zuɣusaa ka wuɣi nu yini. Ka enxaneta naan yi sheei castell maa yaɣili din pahi maa, din nyaaŋa ka castellers ban pahi maa naan yii sheeri zuɣusaa zaŋ chaŋ tiŋgbani hali ka bɛ zaa ti naan yi sheei naai.
Ninvuɣi shɛba ban duri tamdi zuɣusaa maa nyaaŋa, bɛ lahi bɔri ninvuɣi shɛba ka bɛ niŋdi pinya, bee castell maa gbunni, din yɛn che ka timsim be din ni. Ban be pinya maa ni (bɛ tooi zooi la dobba)[6] lahi nyɛla ban zani n-ti 'faa bahi nima' di yi ti niŋ ka wurimbu wurim, ka ban tam zuɣusaa maa lu na. Di tooi zooya—di yi pa kompatiisa ni— colles shɛba tooi tabiri soŋsi pinya di yi niŋ ka colla mɔri ni bɛ mɛ mɛri shɛli bɛ ni bɔra.
Castell maa mɛri la buyi zuɣu. Tuuli, pinya maa— ban be gbunni maa— nam da. Ŋun kam be zuɣusaa maa tooi piiri la luɣ'shɛli o nibyɛn tooi be tambu maa ni kadi chaŋ viɛnyɛla. Bɛ niŋdi li la zamzam ni siɣa,[7] tambu nima din pahiri maa yi naai, castellers ban be pinya maa n wuhiri ni gbunni maa timsim saɣiya ni bɛ tam pahi. Din nyaaŋa, bɛ yi ti soli ni bɛ tuɣi, "bands" piini la Toc de Castells kali binkumda ŋmɛbu ka di laɣisiri ninlihi lihiriba. Ban be zuɣusaa maa duri la yomyom, din yɛn che ka timsim bi ʒini castellers ban be gbunni maa zuɣu, castell maa timsim ni ʒi shɛba zuɣu. Castell maa wurimbu ni, niŋdi la salo maa ni na wumdi nyaɣisim saha shɛli maa.
Castell ni tooi lahi nyɛ aixecat per sota ("n du gbunni chaŋ zuɣusaa").
Di tooi zooya ka castellers sori jinjam piɛla, colla kom nahingbaŋ shɛli, bɛ tooi niŋdi la yaaye. Shɛhira, Castellers de Barcelona yaɣili nima yɛri la neen ʒehi ka Castellers de Vilafranca yɛri la bɛ neen vakaha ka bɛ tooi booni li "els verds" ka di niŋdi shɛhira n-tiri bɛ yaaye.[8]
Sash (faixa) n kpa talahi pam situra ŋɔ ni. Di zaanimi n-tiri kali maa zaa, ka yino ko yɛri faixa o yi nyɛ casteller. Dihitabili lahi bɛni ni sash tabirimi n sɔŋdi nyaaŋa gbunni maa, ka castellers ban pahi maa bɛ napɔna tamda ka mali bɛ nuhi gbaara n duri zuɣusaa. Nɛma ŋɔ barilim mini di waɣilim be la di ko, casteller's ni za luɣ'shɛli n wuhiri bɛ ni yɛri neen shɛli mini suhuyurilim. Sash waɣilim piini la 1.5 zaŋ chaŋ 12m ka ban be castell maa zuɣusaa yɛri neen jihi. Castellers tooi zoomi. Ka bɛ chani napɔŋ zaŋa di yɛn che bɛ bi tooi ti taba dansi bɛ taba dubu ni.
Castellers tooi zooya ka niriba awɔi bee niriba pia be din ni.[9][10] Castellers taachi nyɛla "Força, equilibri, valor i seny" (Strength, balance, courage and common sense).[11] Lala taachi ŋɔ yimi na Els Xiquets de Valls, Josep Anselm Clavé, Catalonian siyaasa nira.[12]
Valls tiŋgbani ni, Món Casteller. The Human Tower Experience, nyɛla bɛ ni mɛ shɛli. Nima ni nyɛla shɛhira sheei n-ti ninsalinima taba du n tam sheei.[13]
![]() |
![]() |
Wikimedia Commons has media related to Castellers. |