Paɣa bee doo | Doo ![]() |
---|---|
O ya Tiŋgbaŋ | Ghana ![]() |
Yumaŋli | Abubakar ![]() |
Doɣam dabsili | 1939 ![]() |
Dɔɣim Tiŋa | Naya ![]() |
Bala yɛlibu, sabbu bee buɣisibu | Dagbanli ![]() |
Tuma | naa, rider ![]() |
Significant event | coronation ![]() |
Bukali II (ka bɛ dɔɣi o Bukali, Bukari, Abukari, bee Abubakar) n-nyɛ Yaa Na' so ŋun na ʒi Yani gbandi zuɣu, ka su Dagbaŋ ni di yaɣa zaa.[1][2][3][4][5][6][7] Bukali II ni siɣi Gariba I la zuɣu, o nam yuli din lahi pahi n-nyɛ Naa Gariba II.[3]
Bɛ dɔɣi o la silimiin gɔli February, yuuni 1939.[1] Bɛ daa dɔɣi o la nam zuliya ni Mioŋ.[3] O ba n-daa nyɛ Naa Mahama III,[1] ŋun daa di Yani yuuni 1938 zaŋ chaŋ 1948 la[3]. O ma mi n-daa nyɛ Napaɣi Duhili Ayishetu (Shetu) ŋun daa nyɛ Kulunkpe Naa Abukari nabipuɣinga la.[1]
Naa Gariba II daa ʒinila Puriya din pa Saŋ zuɣu a yi yi Tamale chani Naya la, o daa nyɛla pukpara n-kɔri ka di chibiri pam.[4]
Naa Bukali daa tuui dila Kpunkpono; n-yi ni di Savelugu, din pahi tinsi ata shɛli din nanima diri Yani la.[1][5][6]
Bukali ka Dagbaŋ Yɔɣu na'gbahiriba daa gbaai Yaa Naa ŋun pahiri pihita ni ayɔpoi (37), silimiin' goli January biɛɣu pishi yinika dali yuuni 2019,[1][6] baayan Yani gbandi daa kuli doniya paai yuun' pia ni ayɔbu ka na ka naa ka gbaŋlana n-daa na ʒiya.[7] O gbaabu ni daa bi kɔŋ nangbankpeen' bihi, kamani o yaannim' ban daa gari yuun'kɔbiga nyaaŋa la. Bonaa Kalim nyɛli n-nyɛ Bukali, o daa dirila Piɣu ka diri Tɔŋ ka chaŋ o ba Naa Andani sani ni o ti zaŋ Kariga n-ti o, ka Naa Alhassan Tipariga diri Tampiŋ ka chaŋ ni Naa Andani ti zaŋ Kariga n-ti o. Naa Andani Jirilɔŋ mi daa zaŋ Kariga maa n-ti Naa Alhassan Tipariga ka yɛli Savelugu Naa Bukali Jia ni o niŋmi suɣulo.
O ba n-daa nyɛ Yaa-Naa Mahan - Kpɛma ŋun daa nyɛ yabido kuro n-ti Kampakuya Naa Abdulai Yakubu Andani ŋun pa nyɛ Yoo Naa ŋɔ.[4] Naa Mahan Kpɛma daa nyɛla Ndan Yaa-Naa Yakubu Andani II ŋun daa kani Silimiin' gɔli March yuuni 2002 la yabidoo, ka o ba daa nyɛ Naa Mahama Andani lll (1968-1969). Naa Yakubu Andani II bapira n-nyɛ Naa Gariba II ŋun diri Yani ŋɔ ka di zuɣu che ka o nyɛla yabidoo n-ti Kampakuya Naa ŋun daa nyɛ Gbaŋlana n-ti Yani pɔi ka bɛ naan yi leegi o Savelugu naa la, din zuɣu chemi ka Naa Gariba II kpalim daŋ kpema zaŋ ti Andani Yili nima zaa.[4]
Ancestors of Gariba II | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
Dagbaŋ lunsi mali yɛltɔɣa shɛŋa bɛ ni tooi mali n-salindi Yaannanima. Lala salima ŋɔ din nyaaŋa, Yaa Naa kam mali la salin’shɛŋa din buɣisiri o ko. Abukari II salima nyɛla din galisi. O ni yu' shɛŋa m-bɔŋɔ: