Indigenous and community conserved area

Tiŋ’ bihi ni Kpaɣisi Tingbani Yaɣ’ shεli zali

Yaɣ sheli	lands inhabited by indigenous peoples

Tiŋ’ bihi ni Kpaɣisi Tingbani Yaɣ’ shεli zali Anfooni

E-Class

Di Gbunni

Tiŋbihi mini Tiŋa ni Kpaɣisi Yaɣ’ shεli Zali (ICCAs) nyεla tingbani yaɣ’ shεli  tin' kpamba ni yihi zali dahinshεli ni di sa mali anfaani zaŋ to tingbani binkɔbiri balibu zaa. ICCA nima ŋɔ so’ kura mini bε so’ pala zaa nyεla din di nasara zaŋ chaŋ tingbani buni mali zali polo ni niriba maa maŋmaŋa kaya ni taada maalibu zaŋ chaŋ barina shεŋa ŋan paari li zuɣu.^[1]

Yεltɔɣ’ shεŋa ŋan do gbunni ŋɔ ka bε mali baŋdi ICCA.

• Dolintabitali titali din be tiŋ’ bihi mini yaɣ’ shεli bε ni kpaɣisi zali puuni. Lala dolintabitali ŋɔ nyεla din be niriba ŋɔ suhu ni ka di bi yi shεli pahila bε maŋmaŋ biεr’ suŋ zuɣu.
• Tiŋ’ bihi ŋɔ n-nyε ban su yεla gbaabu mini di zaŋ tum tuma zaŋ chaŋ yaɣ’ shεli bε ni kpaɣisi zali maa gbubbu polo, ka dimbɔŋɔ wuhi ni tiŋ’ bihi mali yaa ni bε tooi gbaai gbaabunima.
• Niriba ŋɔ bee tiŋa ŋɔnima gbubbunima gbaabu ni bε kpaŋmaŋa zaŋ chaŋ di zaŋ tum tuma chεmi ka bε kpaɣisiri biεhigu shεhi n-tiri binnεma,binkɔbiri mini bingbamda ni kaya ni taada din kpini ŋa hali di yi ti niŋ ka luɣ’ shεli kpaɣisi zali pa bε nia gba.

Kpaŋmaŋa

ICCA nima nahingbankpeeni nyεla bε ni bε doli so’ yini tumdi bε tuma la. Tiŋ’ bihi kpaɣisi luɣ’ shεli  zali tuma ni tiŋa maa pala bin’ shεŋa  din kpa talahi n-ti ba ka di nyεla biεhishεli din be daadama mini Naawuni namatεri  sunsuuni.Yaha, ninsalinima biεhigu sunsuuni, ICCA nima taɣirila taatrihi mini ʒilεli ni che ka yεl’ shεŋa paari ba. Shεŋa barigiri mi, ka shεŋa mi na beni zaɣ’ kura bee zaɣ’ pala biεhigu puuni, ka shεŋa mi ni yina zaɣ’ pala.

Mɔbu ni kuli beni zaŋ bε ni yεn niŋ shεm ka yεla mali zaŋ chaŋ daadama mini ʒilεli biεhigu ŋɔ, ICCA nima tuma duzuɣiri nyεla tingbana zuɣulaamba ni taɣi bee m-be varisa ni. Yaha saha shεŋa, taɣibu shεli min yaaɣi hali ka di ti dam tiŋa maa yaa din yεn gbubi tiŋa maa aʒiya din di yεn nyε gbubir’ suŋ, ka ICCA nima ban nyε yεlmaŋlinima nyεla ban wahala ni kuli tumdi bε tuma viεnyεla. Amaa di zaa yoli, taɣibu shεŋa bi damdi shεba.

Yuun’ shεŋa ŋan garila, bε zalisi mini tuma soya din daa mali yaa zaŋ chaŋ luɣ’ shεli kpaɣisi zali mini di lεbigibu nyεla bε ni daa bi yuli nyε shεli bee bε ni daa varisi shεli. Hali ni zuŋɔ, di mini bε kuli bi yuli nyε li ka gaŋ li maa zaa yoli nyεla din maani soli tiri li ka bε baŋdi li ka sɔŋdi li. Yεlmaŋli yεra, di mini nimmɔhi beni zaŋ chaŋ niriba niŋdi kɔrisi zaŋ di polo mini tiŋa kpaɣisi zali maa zaa, yεla dibaayi beni n-tuhiri luɣ’ sh vli kpaɣisi zali tuma.

Varisa

Di mini niriba baŋdi ICCA yεla tinduya luɣ’ shεli polo kpaɣisi zali zalis puuni maa zaa yoli, gaŋbu titali na kuli benimi zaŋ chaŋ di tuma polo ni di ni tu ni tingbana baŋ li shεm bε zalisi ni ni  di tuma puuni shεm. Di yi niŋ ka tingbani zaligu yi bi yuli nyε li, din tooi niŋ ka zimba bi yuli nyε li bee n-ti li jilima ni tin’ shεŋa din tabi li. Di yi ti niŋ ŋ-ŋɔ, ICCA nima nyεla ban ka yaa tingbani mini kom  puuni din di nyε luɣ’ shεli bε ni di naan tooi zaŋ bε nini kpa n zaŋ tum tuma.^[2][3][4]

Kundivihira

1. "Indigenous and community conserved area", Wikipedia (in English), 2022-04-17, retrieved 2022-04-24
2. ICCAForum - Climate change: causes, consequences and prevention strategies (en-US).
3. ICCAForum - Climate change: causes, consequences and prevention strategies (en-US).
4. Unit, Biosafety. COP Decision (en).