Di pilli ni | 1850 |
---|---|
Tiŋa | Guatemala |
Form of creative work | play |
Nuu tuunbaŋsim balibu | drama fiction |
Sab'sabira | unknown value |
Tingbani shɛli din yina | Guatemala |
Balli tuma bɛi balli yuli | K’iche’ |
Zaŋ wuhi salo dabisili | 19. century |
Intangible cultural heritage status | Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity, Masterpieces of the Oral and Intangible Heritage of Humanity |
Described at URL | https://ich.unesco.org/en/RL/00144, https://ich.unesco.org/fr/RL/00144, https://ich.unesco.org/es/RL/00144 |
Rabinal Achí nyɛla Maya theatrical kpɛri shɛli bɛn sabi Kʼicheʼ balli ni[1] ka nyɛ bɛn niŋdi shɛli yuuni yuuni Rabinal, Baja Verapaz, Guatemala. Di yuli n-daa na booni Xajoj Tun, ka di gbunni nyɛ "Dance of the Tun". Bin'shɛŋa bɛn mali ŋmɛri binkumda ŋɔ yuli booni "wooden drum".[2][3] Di nyɛla kali wahi shɛŋa bɛn daa wari pɔi ni bɛ maŋ sulinsi deebu saha la yino ka bɛ na wari li. Di nyɛla bɛn niŋdi shɛli yuuni kam silimin gɔli January biɛɣ'pishi ni anu dali, tiŋ maa zaa nyɛ ban niŋdi Rabinal. Di chanimi ni waa, yila n-ti pahi binkumdi nima din ŋmɛri binkumda. Di niŋbu nyɛla din be Rabinal taarihi ni tum yuun kurumbuna ni ha ka nyɛ din na be bɛ kaya ni taada ni. Lahabali zaŋ n-ti Rabinal Achí nyɛla din jɛndi Rabinal mini Kʼicheʼ, tiŋsi ayi din baɣi taba.[4] Bɛ ni yɛri niin' shɛŋa niŋdi li nyɛ din waligi ninvuɣ shɛba ban niŋdi li ŋɔ tuma di puuni ka che taba song-dance-drama.[5]
Rabinal Achí nyɛla Maya yila- waa- kpɛrigu (song-dance-drama) din daa piligi fifteenth century ka bɛ mali kali nima mini "wooden masks" tiri di lahabali. Binkumdi ŋmɛri nima pam nyɛla bɛn mali shɛli ŋmɛra kamani "gourds".[4] Rabinal Achí nyɛla din daa piligi tum 1600s ka niŋdi li silimin gɔli January biɛɣ'pishi ni anu dali ka bɛ niŋdi li paɣari Saint Paul,[6] "patron saint" zaŋ n-ti Rabinal.[5]
Rabinal Achí nyɛla din daa pun be ni tum 16th century, tuuli bɛ daa na bɛ yaari li hali ti daa na yoli piligi di yaabu. Di tuuli lahabali ŋɔ nyɛla din yina anonymous author,[7] amaa Charles-Étienne Brasseur de Bourbourg ŋun nyɛ French clergyman nyɛla ŋun daa lɛbigi li French.
Yuuni 2005, UNESCO daa zaŋ waa kpɛrigu din yina Rabinal ŋɔ pahi Masterpieces of the Oral and Intangible Heritage of Humanity.