Wokalna harmonija jo asimilaciski proces, kótaryž artikulaciju wólažcujo. We wuskem zmysle jo pśipódobnjenje sufiksowych wokalow na zdonk, ale teke znutśika zdonka. Pśi tom cuze słowa abo nejnowše póžyconki cesto wokalnej harmoniji wěcej (dopołnje) njewjadu.
Wóna wustupujo w rozdźělnych rěcnych swójźbach, na pś. w turkojskich rěcach, w mongolskich rěcach, w někotarych finougriskich rěcach.
Prědne | Slězne | |||
---|---|---|---|---|
Njekulowaśone | Kulowaśone | Njekulowaśone | Kulowaśone | |
Wusoke | и [i] | ү [ü] | у [u] | |
Srjejźne | е [ě] | ө [ö] | ы [ı] | о [o] |
Niske | ә [ä] | а [a] |
Baškiršćina ma 9 wokalow.
W Baškiršćinje dwě warianśe wokalneje harmonije wustupujotej. Styriformowa warianta wužywa wokale "ы", "о", "е" a "ө". Na pś. pšašajuca partikla ma formy -мы, -мо, -ме, -мө.
Dwójoformowa warianta wužywa jano wokala "а" a "ә".
Funkcija | Prědne | Pśikład | Wóznam | Slězne | Pśikład | Wóznam | Komentar |
---|---|---|---|---|---|---|---|
ablatiw | өҫтәлдән | wot blida | шкафтан
Германиянан |
z spižki
z Nimskeje |
|||
ekwatiw | -сә | инглизсә | engelski | -са | алманса | nimski |
Prědne | Slězne | |||
---|---|---|---|---|
Njekulowaśone | Kulowaśone | Njekulowaśone | Kulowaśone | |
Wusoke | i | ü | ı | u |
Niske | e | ö | a | o |
Turkojšćina ma wósym wokalow a rozeznawa je pó dwěma pśiznamjenjoma, a to [±prědne] a [±kulowaśone].
W turkojšćinje dwě warianśe wokalneje harmonije wustupujotej. A to tak mjenjowana "małka wokalna harmonija" (z wokaloma "a" a "e", turkojski küçük sesliler uyumu) a "wjelika wokalna harmonija" (z wokalami "i", "ı", "u" a "ü", turkojski büyük sesliler uyumu).
Slědujuce sufikse małku wokalnu harmoniju wjedu:
Funkcija | Prědne | Pśikład | Wóznam | Slězne | Pśikład | Wóznam | Komentar |
---|---|---|---|---|---|---|---|
pluralny sufiks | -ler | evler | domy | -lar | atlar | kónje | |
lokatiw | -de | Berlinde | w Berlinje | -da | vapurda | na łoźi | |
futur | -ecek | Gelecek | Wón/wóna buźo pśiś. | -acak | Çıǧacak. | Wón/wóna buźo wen hyś/pśiś. | |
infinitiw | -mek | Gelmek | pśiś | -mak | çıkmak | wen hyś/pśiś. | |
particip | -en | Gelen. | přińducy | -an | çıǧan | wen ducy/pśiducy | |
konwerb rownocasnosći |
-(y)erek | Gelerek | pśiducy | -(y)arak | çıǧarak | wen pśiducy | |
kondicional | -se | Gelse | jolic pśiźo | -sa | çıksa | jolic wen pśiźo |
Slědujuce sufikse wjeliku wokalnu harmoniju wjedu:
Někotare dwójozłožkowe sufikse maju wobej harmoniji, pśi comž małka wokalna harmonija jo w jadnej złožce a wjelika wokalna harmonija w drugej.
Mimo togo samo małko wuwześow eksistěruju, kaž na pś. -ken (konwerbowa kóńcowka z wóznamom "mjaztym až"), wokal o w kóńcowce -iyor (prezens).
Mongolšćina ma tśi klasy wokalow:
Wokale я, е, ю, ё su faktiski kombinacije wokalow а, э, у, о z konsonantom й. Jolic słowo wopśimjejo jano wokal и, da se ako słowo prědnego rěda wobjadnaju.
Funkcija | Prědne wokale | Wóznam | Slězne wokale | Wóznam |
---|---|---|---|---|
prezensa abo futur | Чи ирнэ. | Ty pśiźoš. | Би тэнд явна. | Ja tam du. |
Тэр надад ном(ыг) өгнө. | Wón/Wóna knigły mě da. | Тэр майханд орно. | Wón/wóna do stana nutś źo. | |
preteritum abo wótglědanje | Чи сайхан кино үзлээ. | Sy dobry film wiźeł. | Би цэцэрлэгт суулаа. | Som w zagroźe sejźeł. |
Чи одоо явлаа. | Ty něnto źoš. | |||
цецерлег | zagroda | сайхан | dobry |
Finšćina ma tśi klasy wokalow:
Neutralne wokale se mógu pó wokalu z dweju prědneju kupkow jawje a se mógu z wokalami z wobeju rědow kombiněrowaś, na pś. äi, öi, yi a ai, oi a ui. Jolic słowo wopśimjejo jano neutralne wokale, da se wokale z prědnego kupki wužywaju, na pś. eikö, eihän.
Funkcija | Prědne wokale | Wóznam | Slězne wokale | Wóznam |
---|---|---|---|---|
Täälläkö koira on? | Pjas jo tu? | Koira on tuolla. | Pjas jo tam. | |
Missähän kissa on? | Źo jo kócka? | Kissa on puutarhassa. | Kócka jo w zagroźe. | |
Aasi ei ole täällä. | Wósoł njejo tu. | Tuollako aasi on? | Wósoł jo tam? | |
Hiirellä on lyhyet jalat. | Myš ma krotke nogi. | Aasilla on pitkät korvat. | Wósoł ma dłujkej wušy. | |
inesiw | nenässä | w nosu, na nosu | kuvassa | na wobrazu |
elatiw | pöydästä | wót blida | talosta | z doma |
adesiw | pöydällä | na blidźe | torilla | na wikach |
ablatiw | häneltä | wóte njogo | torilta | wót wikow |
pšašajuca partikla | -kö | ? | ko | ? |
-hän | -han |
Pśi kompozicijach se wokal pó slědnem wobstatku złožujo.
Prědne | Slězne | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Krotke | Dłujke | Krotke | Dłujke | |||||
Njekulowaśone | Kulowaśone | Njekulowaśone | Kulowaśone | Njekulowaśone | Kulowaśone | Njekulowaśone | Kulowaśone | |
Wusoke | i | ü | í | ű | u | ú | ||
Srjejźne | ö | é | ő | o | ó | |||
Niske | e | a | ||||||
Nejwěcej niske | á |
Hungoršćina ma 14 wokalow. Ale w někotarych narěcach a pó źělach wobchadnej rěcy se dalšna warianta "e" jawi.
Eksistěruju tśi typy sufiksow, a to jadnoformowe, dwójoformowe a tśiformowe.