Στην ελληνική μυθολογία ο Άδραστος (< ἀ- (μη) + δράω (πράττω, κινούμαι, φέυγω), "ο ακλόνητος, ο άφοβος") ήταν γιος του Ταλαού και της Λυσιμάχης, βασιλιάς του Άργους. Ο Παυσανίας ονομάζει τη μητέρα του Λυσιάνασσα, ενώ ο Υγίνος Ευρυνόμη. Καταγόταν από το αιολικό γένος των Αμυθαονιδών και υπήρξε ένας από τους «Επτά επί Θήβας».
Ο Όμηρος αναφέρει στην Ιλιάδα το όνομα του Αδράστου χωρίς να μας παρέχει περισσότερες πληροφορίες για την καταγωγή του.[5] Ο Ησίοδος στο έργο του Κατάλογος Γυναικών καταγράφει τον πατέρα του Ταλαό σαν γιο του Βίαντα και της Πηρώς.[6] Οι λυρικοί ποιητές Βακχυλίδης και Πίνδαρος έγραψαν πρώτοι ότι ο Άδραστος ήταν γιος του Ταλαού, ο Απολλώνιος ο Ρόδιος έγραψε επίσης ότι συμμετείχε στην Αργοναυτική εκστρατεία.[7] Δεν υπάρχουν σαφείς πληροφορίες για το όνομα της μητέρας του, οι πηγές ποικίλουν, πιθανότατα ήταν η Λυσιμάχη ή Λυσιάνασσα κόρη του Άβαντα ή του Πόλυβου της Σικυώνας ή η Ευρυνόμη.[8][9][10][11] Η Ιλιάδα καταγράφει μια κόρη του Αδράστου την Αιγιάλη και ο λογογράφος Ελλάνικος ο Λέσβιος αναφέρει ότι γιος του ήταν ο Αιγιαλέας του Αδράστου.[12][13] Η Βιβλιοθήκη Απολλοδώρου μας παρέχει ένα αναλυτικό γενεαλογικό δέντρο, ήταν γιος του Ταλαού, του γιου του Βίαντα και της Πηρώς. Η μητέρα του Λυσιμάχη σύμφωνα με την Βιβλιοθήκη ήταν κόρη του Άβαντα του γιου του Μελάμποδα. Οι τέσσερις μικρότεροι αδελφοί του ήταν ο Παρθενοπαίος, ο Πρώνακτας, ο Μηκιστεύς, και ο Αριστόμαχος, η αδελφή του ήταν η Εριφύλη. Ο Άδραστος παντρεύτηκε την Αμφιθέα την κόρη του αδελφού του Πρώνακτα, απέκτησε τρεις κόρες την Αργεία και την Δυιπήλη, γιοι του ήταν ο Αιγιαλέας και ο Κυάνιππος.[9] Οι κόρες του Άδραστου είχαν πολλούς άλλους διάσημους συζύγους και γιους. Η Αργεία παντρεύτηκε τον Πολυνείκη γιο του βασιλιά της ΘήβαςΟιδίποδα και η Δυιπήλη παντρεύτηκε τον Τυδέα γιο του βασιλιά της ΚαλυδώναςΟινέα.[14] Ο Γάιος Ιούλιος Υγίνος έγραψε ότι ο Διομήδης που πολέμησε στα Τρωικά ήταν γιος της Δυιπήλης και του Τυδέως, ο Επίγονος Θέρσανδρος ήταν γιος της Αργείας και του Πολυνείκη.[15] Στην Ιλιάδα η κόρη του Αδράστου Αιγιάλη παντρεύτηκε τον Διομήδη.[12] Ο Υγίνος γράφει τέλος ότι η σύζυγος του βασιλιάς των ΛαπίθωνΠειρίθους Ιπποδάμεια ήταν κόρη κάποιου Αδράστου, πιθανότατα του ίδιου.[16]
Η Ιλιάδα καταγράφει τον Άδραστο σαν βασιλιά της Σικυώνας αλλά δεν εξηγεί πως ένας Αργείτης βασιλιάς ήρθε να βασιλεύσει στην Σικυώνα. Οι μετέπειτα πηγές αναφέρουν μια μορφή διαφωνίας ανάμεσα στους οπαδούς του Βίαντα και του αδελφού του Μελάμποδα, τις δύο από τις ισχυρότερες οικογένειες της Αργολίδας που περιείχαν τον Άδραστο, εγγονό του Βίαντα και τον Αμφιάραο γιο του Οικλή και εγγονό του Μελάμποδα.[17] Ο Πίνδαρος έγραψε ότι οι γιοι του Ταλαού κυβέρνησαν το Άργος αλλά "κατανικήθηκαν από την διχόνοια", ο Άδραστος δραπέτευσε από το Άργος στην Σικυώνα για να γλυτώσει από τον Αμφιάραο και ίδρυσε τους Σικυώνειους Αγώνες.[18] Ο Πίνδαρος δεν αναφέρει τίποτα σχετικά με τις συνθήκες τις οποίες ο Άδραστος δραπέτευσε από το Άργος στην Σικυώνα.[19] Σε μια έκδοση ο αδελφός του Άδραστου Πρώναξ που ήταν βασιλιάς του Άργους πέθανε και ο ίδιος δραπέτευσε στην Σικυώνα που ήταν βασιλιάς ο Πόλυβος παππούς του από μητέρα, τον κληρονόμησε.
[20] Με άλλη έκδοση ο Άδραστος δολοφόνησε τον Ταλαό και πήρε τον θρόνο αφού παντρεύτηκε την κόρη του Πόλυβου.[21] Σε οποιαδήποτε περίπτωση ο Άδραστος έγινε βασιλιάς της Σικυώνας , σύμφωνα με τον Πίνδαρο συμφιλιώθηκε με τον Αμφιάραο, του έδωσε σύζυγο την αδελφή του Εριφύλη και με αυτό τον τρόπο επέστρεψε στο Άργος και διεκδίκησε τον θρόνο.[22] Ο Άδραστος ήταν ο κάτοχος του περίφημου άλογου Αρίωνα που γεννήθηκε από τον Ποσειδώνα και την Δήμητρα όταν μεταμορφώθηκαν σε άλογα.[23][24] Ο Ηρακλής έδωσε στον Άδραστο σαν δώρο τον Αρίωνα που τον έσωσε στην εκστρατεία Επτά επί Θήβαι όταν οι υπόλοιποι από τους επτά αρχηγούς σκοτώθηκαν.[25] Ο Άδραστος είχε την φήμη πολύ εκλεκτού ομιλητή.[26]
Ο πόλεμος Επτά επί Θήβαι ξέσπασε όταν οι γιοι του Οιδίποδα Ετεοκλής και Πολυνείκης λογομάχησαν για τον θρόνο της Θήβας, ο Ετεοκλής ανέβηκε στον θρόνο και ο Πολυνείκης εξορίστηκε σαν ικέτης στην αυλή του Αδράστου.[27] Ο Άδραστος του παραχώρησε ένα δωμάτιο να κοιμηθεί, την ίδια ώρα έφτασε ικέτης και ο Καλυδώνιος Τυδεύς γιος του βασιλιάς Οινέα, είχε εξοριστεί και αυτός από την πατρίδα του για κάποιον φόνο από λάθος, ο Πολυνείκης και ο Τυδεύς ξεκίνησαν να μάχονται μεταξύ τους για τον χώρο φιλοξενίας. Ο Άδραστος τους είδε διακρίνοντας στις ασπίδες των δύο ανδρών ένα λιοντάρι και έναν αγριόχοιρο, τότε θυμήθηκε χρησμό που είχαν δώσει οι Δελφοί ότι θα παντρέψει τις δύο κόρες του με ένα λιοντάρι και έναν κάπρο. Αμέσως μετά πάντρεψε την κόρη του Αργεία με τον Πολυνείκη και την κόρη του Δηιπύλη με τον Τυδέα, υποσχέθηκε στους γαμπρούς του με πρώτο τον Πολυνείκη ότι θα προχωρήσει σε εκστρατείες για να τους αποκαταστήσει στους θρόνους τους.[28]
Ο Άδραστος συγκρότησε έναν στρατό με τους πιο εκλεκτούς άντρες από το Άργος για να ξεκινήσει την εκστρατεία του στη Θήβα. Ο ένας από αυτούς ήταν ο γαμπρός του Αμφιάραος ο οποίος αρνήθηκε επειδή ως μάντης είχε προβλέψει ότι θα σκοτωθούν στην εκστρατεία όλοι οι Αργείτες εκτός από τον Άδραστο. Ο Πολυνείκης δωροδόκησε ωστόσο την σύζυγο του Εριφύλη που είχε οριστεί ως διαιτητής στις διαφωνίες ανάμεσα στον σύζυγο και τον αδελφό της, αποφάσισε τη συμμετοχή του Αμφιάραου στην εκστρατεία με προτροπή ότι θα του χαρίσει δόξα και τιμή.[29] Ο Άδραστος και ο στρατός του σταμάτησαν στην Νεμέα, το βρέφος Οφέλτης γιος του βασιλιά της πόλης Λυκούργου θανατώθηκε από ένα φίδι, ίδρυσαν τους Νεκρικούς Αγώνες της Νεμέας για να τιμήσουν το βρέφος.[30] Φθάνοντας στη Θήβα, οι επτά παρατάχθηκαν με τις δυνάμεις τους μπροστά στις ισάριθμες πύλες της πόλεως. Παρόλη την ορμή και τη γενναιότητά τους, οι πολιορκητές δεν μπόρεσαν να κυριεύσουν την πόλη, γιατί αυτή ήταν η απόφαση του Δία ύστερα από την αυθόρμητη θυσία του Μενοικέως στον Άρη και τις καυχησιολογίες του Καπανέως.
Στο τέλος λοιπόν, αφού σκοτώθηκαν σε μονομαχία τα δύο αδέλφια Ετεοκλής και Πολυνείκης, οι πολιορκητές τράπηκαν σε φυγή, αφού σκοτώθηκαν στη μάχη όλοι οι επικεφαλής εκτός από τον Άδραστο. Ο Άδραστος σώθηκε χάρη στο φτερωτό άλογο του Αρίωνα και έφθασε στον Κολωνό της Αττικής.[31] Εκεί εμφανίσθηκε ως ικέτης στους Αθηναίους και με τη μεσολάβησή τους κατάφερε να πάρει πίσω τους νεκρούς του από τον νέο βασιλιά της Θήβας, τον Κρέων, και να τους θάψει στην Ελευσίνα, πράγμα σημαντικό (ας μη ξεχνάμε ότι όλη η υπόθεση της γνωστής τραγωδίας «Αντιγόνη» του Σοφοκλή βασίζεται στην επιχείρηση ταφής του Πολυνείκη από την Αντιγόνη). Ο βασιλιάς των Αθηνών Θησέας μπόρεσε με επέμβαση του να πάρει τους σωρούς των νεκρών και να τους παραδώσει στον Άδραστο.[32] Πριν τον 5ο αιώνα π.Χ. ο αριθμός των "Επτά" αρχηγών της εκστρατείας ήταν αβέβαιος.[33] Την πρώτη καταγραφή του ονόματος Επτά έκανε ο Αισχύλος στην τραγωδία του Επτά επί Θήβας, ο Άδραστος δεν βρισκόταν μέσα στον κατάλογο των Επτά.[34] Τον ίδιο κατάλογο ονομάτων μας παρέχουν ο Ευριπίδης στην τραγωδία του Ικέτιδες και ο Σοφοκλής στην τραγωδία του Ικέτιδες.[35] Ο Άδραστος ωστόσο καταγράφηκε στον κατάλογο των "Επτά"στην επόμενη τραγωδία του Ευριπίδη Φοίνισσαι, συμφώνησαν μαζί του ο Διόδωρος Σικελιώτης, η Βιβλιοθήκη Απολλόδωρου, ο Υγίνος και ο Λατίνος ποιητής Στάτιος.[36] Στις Φοίνισσες και στην Βιβλιοθήκη Απολλόδωρου ο κάθε αρχηγός αναλαμβάνει την κάθε μέρα από τις Επτά πύλες, στις Φοίνισσες ο Άδραστος αναλαμβάνει την "Έβδομη πύλη" και στην Βιβλιοθήκη Απολλόδωρου την "Ομολοειδή πύλη". Σε 10 χρόνια οι γιοι των νεκρών αρχηγών αποφάσισαν να προχωρήσουν σε νέα εκστρατεία στην Θήβα για να εκδικηθούν τους θανάτους των πατέρων τους, στην "Εκστρατεία των Επιγόνων" που ακολούθησε ο Άδραστος συνόδευσε τον γιο του Αιγιαλέα.[37] Η εκστρατεία ήταν αυτή την φορά νικηφόρα αλλά βρήκε τον θάνατο ο γιος του Άδραστου Αιγιαλεύς.[38] Σύμφωνα με τον Υγίνο ενώ ο Άδραστος ήταν ο μόνος που διασώθηκε στην πρώτη εκστρατεία ο γιος του ήταν ο μοναδικός που σκοτώθηκε στην δεύτερη.[39]
Ο τραγικός πατέρας μόλις έφθασαν στα Μέγαρα πέθανε από τη μεγάλη του λύπη και τάφηκε εκεί. Ο Άδραστος τιμήθηκε πολύ στα Μέγαρα, στον Κολωνό της Αττικής και στη Σικυώνα ως ήρωας. Ιδιαίτερα στην τελευταία πόλη, τιμούσαν τα παθήματά του με γιορτές, θυσίες και ταφικούς χορούς ως την εποχή του Κλεισθένους.
Το επεισόδιο όπου ο Άδραστος κατέφυγε ως ικέτης (με τις μητέρες και τα παιδιά των σκοτωμένων Αργείων) στους Αθηναίους, και συγκεκριμένα στο τότε βασιλικό ζεύγος, την Αίθρα και τον Θησέα, ενέπνευσε τον Ευριπίδη στο να δημιουργήσει τη μία από τις σωζόμενες τραγωδίες του, τις «Ικέτιδες», που παραμένουν ένα θερμό κήρυγμα για την ειρήνη στον κόσμο.
Ammianus Marcellinus, History, Volume I: Books 14-19, Translated by J. C. Rolfe, Loeb Classical Library No. 300, Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, 1950.
Apollodorus, Apollodorus, The Library, with an English Translation by Sir James George Frazer, F.B.A., F.R.S. in 2 Volumes. Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press; London, William Heinemann Ltd. 1921.
Apollonius Rhodius, Argonautica, edited and translated by William H. Race, Loeb Classical Library No. 1, Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, 2009.
Collard, Christopher and Martin Cropp, Euripides Fragments: Oedipus-Chrysippus: Other Fragments, Loeb Classical Library No. 506. Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, 2008.
Bacchylides, Odes, translated by Diane Arnson Svarlien. 1991.
Bravo, Jorge J., III, Excavations at Nemea IV: The Shrine of Opheltes, Univ of California Press, 2018.
Brill’s New Pauly: Encyclopaedia of the Ancient World, Volume 1, A-ARI, editors: Hubert Cancik, Helmuth Schneider, Brill Publishers, 2002.
Callimachus, Musaeus, Aetia, Iambi, Hecale and Other Fragments, Hero and Leander, edited and translated by C. A. Trypanis, T. Gelzer, Cedric H. Whitman, Loeb Classical Library No. 421,
Diodorus Siculus, Diodorus Siculus: The Library of History. Translated by C. H. Oldfather. Twelve volumes. Loeb Classical Library. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press; London: William Heinemann, Ltd. 1989.
Farnell, Lewis Richard, Hero Cults and Ideas of Immortality, Oxford, The Clarendon Press, 1921. Internet Archive.
Fowler, R. L. (2000), Early Greek Mythography: Volume 1: Text and Introduction, Oxford University Press, 2000.
Fowler, R. L. (2013), Early Greek Mythography: Volume 2: Commentary, Oxford University Press, 2013.
Frazer, J. G., Pausanias's Description of Greece. Translated with a Commentary by J. G. Frazer. Vol II. Commentary on Book I. Macmillan, 1898. Internet Archive, Internet Archive.
Gantz, Timothy, Early Greek Myth: A Guide to Literary and Artistic Sources, Johns Hopkins University Press, 1996.
The Greek Anthology, Volume II: Book 7: Sepulchral Epigrams. Book 8: The Epigrams of St. Gregory the Theologian, translated by W. R. Paton, Loeb Classical Library No. 68, Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, 1917.
Grimal, Pierre, The Dictionary of Classical Mythology, Wiley-Blackwell, 1996.
Hard, Robin, The Routledge Handbook of Greek Mythology: Based on H.J. Rose's "Handbook of Greek Mythology", Psychology Press, 2004.
Herodotus, Histories, A. D. Godley (translator), Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1920.
Homer, The Iliad with an English Translation by A.T. Murray, Ph.D. in two volumes. Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press; London, William Heinemann, Ltd. 1924.
Hyginus, Gaius Julius, Fabulae in Apollodorus' Library and Hyginus' Fabulae: Two Handbooks of Greek Mythology, Translated, with Introductions by R. Scott Smith and Stephen M. Trzaskoma, Hackett Publishing Company, 2007.
Isocrates, To Demonicus. To Nicocles. Nicocles or the Cyprians. Panegyricus. To Philip. Archidamus., Translated by George Norlin, Loeb Classical Library No. 209, Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, 1928.
Kovacs, David (1998), Euripides. Suppliant Women. Electra. Heracles, Edited and translated by David Kovacs, Loeb Classical Library No. 9, Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, 1998.
Kovacs, David (2002), Euripides. Helen. Phoenician Women. Orestes, Edited and translated by David Kovacs, Loeb Classical Library No. 11. Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, 2002.
Lloyd-Jones, Hugh, Sophocles: Fragments, Edited and translated by Hugh Lloyd-Jones, Loeb Classical Library No. 483, Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, 1996.
Most, G.W., Hesiod: The Shield, Catalogue of Women, Other Fragments, Loeb Classical Library, No. 503, Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, 2007, 2018.
Page, Denys Lionel, Sir, Select Papyri, Volume III: Poetry, translated by Denys L. Page, Loeb Classical Library No. 360, Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, 1941.
Ovid, Heroides in Heroides. Amores. Translated by Grant Showerman. Revised by G. P. Goold. Loeb Classical Library No. 41. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1977.
The Oxford Classical Dictionary, second edition, Hammond, N.G.L. and Howard Hayes Scullard (editors), Oxford University Press, 1992.
Parada, Carlos, Genealogical Guide to Greek Mythology, Jonsered, Paul Åströms Förlag, 1993.
Pausanias, Pausanias Description of Greece with an English Translation by W.H.S. Jones, Litt.D., and H.A. Ormerod, M.A., in 4 Volumes. Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press; London, William Heinemann Ltd. 1918.
Plato, Phaedrus in Plato in Twelve Volumes, Vol. 9 translated by Harold N. Fowler, Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press; London, William Heinemann Ltd. 1925.
Plutarch. Lives, Volume I: Theseus and Romulus. Lycurgus and Numa. Solon and Publicola. Translated by Bernadotte Perrin. Loeb Classical Library No. 46. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1914.
Propertius, Elegies Edited and translated by G. P. Goold. Loeb Classical Library 18. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1990.
Quintus Smyrnaeus, Posthomerica, Edited and translated by Neil Hopkinson, Loeb Classical Library No. 19, Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, 2018.
Race, William H. (1997a), Pindar: Nemean Odes. Isthmian Odes. Fragments, Edited and translated by William H. Race. Loeb Classical Library No. 485. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1997.
Race, William H. (1997b), Pindar: Olympian Odes. Pythian Odes. Edited and translated by William H. Race. Loeb Classical Library No. 56. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1997.
Servius, Commentary on the Aeneid of Vergil, Georgius Thilo, Ed. 1881.
Smith, William, Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology, London (1873).
Sommerstein, Alan H. (2009a), Aeschylus: Persians. Seven against Thebes. Suppliants. Prometheus Bound. Edited and translated by Alan H. Sommerstein. Loeb Classical Library No. 145. *Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2009.
Sommerstein, Alan H. (2009b), Aeschylus: Fragments, Edited and translated by Alan H. Sommerstein, Loeb Classical Library No. 505. Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, 2009.
Sophocles, Oedipus at Colonus in Sophocles. Antigone. The Women of Trachis. Philoctetes. Oedipus at Colonus Edited and translated by Hugh Lloyd-Jones, Loeb Classical Library No. 21, Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, 1994.
Statius, Thebaid, Volume I: Thebaid: Books 1-7, edited and translated by D. R. Shackleton Bailey, Loeb Classical Library No. 207, Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, 2004.
Stesichorus, Ibycus, Simonides, Greek Lyric, Volume III: Stesichorus, Ibycus, Simonides, and Others, edited and translated by David A. Campbell, Loeb Classical Library No. 476, Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, 1991.
Strabo, Geography, translated by Horace Leonard Jones; Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press; London: William Heinemann, Ltd. (1924). Online version at the Perseus Digital Library, Books 6–14.
Tripp, Edward, Crowell's Handbook of Classical Mythology, Thomas Y. Crowell Co; First edition (June 1970).
Tyrtaeus, Solon, Theognis, Mimnermus, Greek Elegiac Poetry: From the Seventh to the Fifth Centuries BC, edited and translated by Douglas E. Gerber, Loeb Classical Library No. 258, Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, 1999.
Virgil, Aeneid [books 1–6], in Eclogues, Georgics, Aeneid: Books 1-6, translated by H. Rushton Fairclough, revised by G. P. Goold, Loeb Classical Library No. 63, Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, 1999.
West, M. L. (2003), Greek Epic Fragments: From the Seventh to the Fifth Centuries BC, edited and translated by Martin L. West, Loeb Classical Library No. 497, Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, 2003.