Άττις

Άγαλμα του Άττι στο Ιερό του Άττιδος, στην πανεπιστημιούπολη του Magna Mater στην Οστία Αντίκα της Ιταλίας.

Ο Άττις (αρχ. ελλ. Ἄττις, επίσης Ἄτυς, Ἄττυς, Ἄττης) [1] ήταν ο σύζυγος της μητέρας του, Κυβέλης, στη φρυγική και ελληνική μυθολογία[2]. Οι ιερείς του ήταν ευνούχοι, οι Γάλλοι, όπως εξηγούν οι μύθοι που αφορούσαν τον Άττη και τον ευνουχισμό. Ο Άττις ήταν επίσης Φρύγιος θεός της βλάστησης. Κατά τον αυτο-ακρωτηριασμό, τον θάνατο και την ανάσταση συμβολίζει τους καρπούς της γης που πεθαίνουν τον χειμώνα για να αναπτυχθούν και πάλι την άνοιξη[3].

Η ταυτοποίηση του 19ου αιώνα του ονόματος του Άττι που συναντάται στον Ηρόδοτο (i. 34-45) ως το ιστορικό όνομα του γιου του Κροίσου («ο Θεός του Ήλιου, που σκοτώθηκε από τον χείμαρο του χειμώνα»)[4] είναι λανθασμένη[5].

Ο Άττις φορώντας φρυγικό μανδύα. Κεραμικό θυμιατήριο από την Ταρσό (Λούβρο)

Ιστορία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η λατρεία του Άττι ξεκίνησε γύρω στο 1250 π.Χ. στο Δίνδυμον (σημερινό Murat Dağı του Γκεντίζ της Κιουτάχειας, στην Τουρκία). Ήταν αρχικά τοπική ημι-θεότητα της Φρυγίας, που συνδέεται με την μεγάλη φρυγική πόλη του Πεσσινούντα, η οποία βρισκόταν κάτω από το όρος Άγδος. Το βουνό πρωσοποποιούνταν ως δαίμονας, τον οποίο οι ξένοι συσχέτιζαν τη Μεγάλη Μητέρα Κυβέλη.

Στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ., η λατρεία του Άττι γενικεύτηκε στον ελληνικό κόσμο. Η ιστορία της καταγωγής του από τον Αγδίστη, που καταγράφεται από τον ταξιδιώτη Παυσανία, έχει κάποια εμφανώς μη ελληνικά στοιχεία: στον Παυσανία λέγεται ότι ο δαίμονας Αγδίστης είχε αρχικά και αρσενικά και θηλυκά χαρακτηριστικά. Όμως οι Ολύμπιοι θεοί, φοβούμενοι τον Αγδίστη, απέκοψαν το αρσενικό του όργανο και το έριξαν μακριά. Εκεί φύτρωσε αμυγδαλιά, και όταν οι καρποί της ωρίμασαν, η Νάνα, κόρη του θεού-ποταμού Σαγγάριου, πήρε ένα αμύγδαλο και το έβαλε στο στήθος της. Το αμύγδαλο εξαφανίστηκε και έμεινε έγκυος. Η Νανά εγκατέλειψε το μωρό (τον Άττι). Το βρέφος τράφηκε από μια κατσίκα. Καθώς ο Άττις μεγάλωσε, η ομορφιά του, επιστεγασμένη από μακριά μαλλιά, ήταν θεϊκή, και η μητέρα του η Αγδίστη, ως Κυβέλη, τον ερωτεύτηκε. Αλλά οι θετοί γονείς του Άττι τον έστειλαν στον Πεσσινό, όπου έπρεπε να παντρευτεί την κόρη του βασιλιά. Σύμφωνα με κάποιες εκδοχές, ο βασιλιάς του Πεσσινού ήταν ο Μίδας . Ακριβώς την ώρα που τραγουδούσαν το τραγούδι του γάμου, η Αγδίστις / Κυβέλη εμφανίστηκε με την υπεράνθρωπη δύναμή της και ο Άττις τρελάθηκε και έκοψε τα γεννητικά του όργανα. Ο βασιλιάς που επρόκειτο να γίνει πεθερός του ακολούθησε το παράδειγμά του, προεικονίζοντας τους αυτοευνουχιζόμενους κορύβαντες που αφιερώνονταν στην Κυβέλη. Η Αγδίστις όμως εξέφρασε την αγανάκτησή της και έκανε το σώμα του Άττι να μην εξασθενήσει ούτε να αποσυντεθεί[6].

Στον ναό της Κυβέλης στον Πεσσινό, η μητέρα των θεών ονομαζόταν ακόμα Αγδίστις, όπως αναφέρει ο γεωγράφος Στράβωνας[7].

Γλυπτό του Άττι. Μουσείο της Εφέσου, Τουρκία.

Όταν η γειτονική Λυδία κατέλαβε την Φρυγία, η λατρεία του Άττι πήρε και λυδικό πλαίσιο. Ο Άττις λέγεται ότι εισήγαγε στη Λυδία τη λατρεία της Θεάς Μητέρας Κυβέλης, προκαλώντας τη ζήλια του Δία, ο οποίος έστειλε έναν αγριογούρουνο για να καταστρέψει τις λυδικές καλλιέργειες. Στη συνέχεια, ορισμένοι Λυδείς, με τον ίδιο τον Άττι, σκοτώθηκαν από το αγριογούρουνο. Ο Παυσανίας προσθέτει, για να επιβεβαιώσει αυτή την ιστορία, ότι οι Γαλάτες που κατοικούσαν στον Πεσσινό απείχαν από το χοιρινό κρέας. Αυτό το μυθικό στοιχείο μπορεί να έχει εφευρεθεί μόνο για να εξηγήσει τους ασυνήθιστους διατροφικούς νόμους των Λυδών Γαλατών. Στη Ρώμη, οι ευνούχοι οπαδοί της Κυβέλης ήταν γνωστοί ως Γάλλοι.

Ο Ιουλιανός ο Αποστάτης δίνει μια περιγραφή της εξάπλωσης της οργιαστικής λατρείας της Κυβέλης στο έργο του Oratio 5. Έχει εξαπλωθεί από την Ανατολία στην Ελλάδα και τελικά στη Ρώμη κατά τους χρόνους της Res Publica, και η λατρεία του Άττι, του αναγεννημένου ευνούχου συντρόφου της, την συνόδεψε.

Η πρώτη λογοτεχνική αναφορά στον Άττι είναι το θέμα ενός από τα πιο διάσημα ποιήματα του Κάτουλλου[8], αλλά φαίνεται ότι ο Άττις δεν λατρευόταν στη Ρώμη μέχρι την πρώιμη Αυτοκρατορία[9]. Ο Όσκαρ Γουάιλντ αναφέρει τον αυτο-ακρωτηριασμό του Ατίτη στο ποίημά του «Η Σφίγγα»: «Και ο Άττις με το αιματοβαμένο μαχαίρι του ήταν καλύτερος από αυτό που είμαι». [10]

Το αρχαίο ρωμαϊκό άγαλμα του θεού Άττι στην Ostia, τώρα στο Μουσείο του Λατερανού.

Αρχαιολογικά ευρήματα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η πιο σημαντική απεικόνιση του Άττι είναι το άγαλμα που ανακαλύφθηκε στην Οστία κοντά στο στόμιο του ποταμού της Ρώμης. Το άγαλμα αναπαριστά τον Άττι σε ανάκλιση, μετά από τον ευνουχισμό. Στο αριστερό του χέρι κρατάει ραβδί βοσκού και στο δεξί ένα ρόδι. Το κεφάλι του είναι στεφανωμένο με στεφάνι από φρούτα, χάλκινες ακτίνες ήλιου και μια ημισέληνο. Ανακαλύφθηκε το 1867 στην πεδιάδα του Magna Mater μαζί με άλλα αγάλματα. Τα αντικείμενα φαίνεται ότι κρύφτηκαν εκεί στην ύστερη αρχαιότητα. Ένα χυτό γύψινο αντίγραφο βρίσκεται σήμερα στην αψίδα του Ιερού του Άττι στο Magna Mater, ενώ το πρωτότυπο βρίσκεται στα Μουσεία του Βατικανού[11].

Ένα μαρμάρινο ανάγλυφο που απεικονίζει την Κυβέλη στο άρμα της και τον Άττι, από την Κάτω Ιταλία, βρίσκεται στο αρχαιολογικό μουσείο της Βενετίας. Το ζευγάρι επίσης εμφανίζεται στην ασημένια πλάκα Parabiago .

Ένα λεπτότατο αργυρόχρυσο κόσμημα με τον Άττι, που είχε βυθιστεί τελετουργικά στο Μοζέλλα, ανακτήθηκε κατά τη διάρκεια κατασκευαστικών έργων το 1963 και φυλάσσεται στο Rheinisches Landesmuseum στην Τριρ. Δείχνει την τυπική ανατολίτικη στολή του θεού: τα παντελόνια του στερεώνονται μαζί στο μπροστινό μέρος των ποδιών με μπαρέτες και φοράει φρυγικό καπελάκι [12].

Το 2007, στα ερείπια του Herculaneum ανακαλύφθηκε ένας ξύλινος θρόνος διακοσμημένος με ανάγλυφο του Άττι κάτω από ένα ιερό πεύκο, από το οποίο συγκέντρωνε κώνους. Διάφορα ευρήματα δείχνουν ότι η λατρεία του Άττι ήταν δημοφιλής στο Herculaneum κατά την εποχη της έκρηξης του Βεζούβιου το 79 μ.Χ.

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ William Smith. A Dictionary of Greek and Roman biography and mythology.
  2. ↑ A supposed Lydian connection, based by late 19th-century scholars on a connection with the Atys of Herodotus, and repeated by most modern sources with the exception of Walter Burkert, was examined and dismissed by Jan N. Bremmer, "Attis: A Greek God in Anatolian Pessinous and Catullan Rome" Mnemosyne, Fourth Series, 57.5, (2004:534–573).
  3. ↑ "Attis (Phrygian deity)," Britannica Online Encyclopedia
  4. ↑ A.H. Sayce, The Ancient Empires of the East: Herodotos I-III 1883:21f, noted in Bremmer 2004:536 and note
  5. ↑ The often-repeated connection with Atys is disentangled and dismissed by Bremmer 2004, esp. pp. 536–39.
  6. ↑ Pausanias, Greece 7, 19.
  7. ↑ Strabo, Geography, 12, 5, 3.
  8. ↑ Poem 63. Grant Showerman, "Was Attis at Rome under the Republic?" Transactions and Proceedings of the American Philological Association 31 (1900), pp. 46–59.
  9. ↑ Lambrechts 1962.
  10. ↑ "The Sphinx", Oscar Wilde, Poems, Project Gutenberg, Ebook 1057, 1997..
  11. ↑ «Regio IV – Regio I – Santuario di Attis (IV, I, 3)». www.ostia-antica.org. 13 Μαΐου 2006. 
  12. ↑ Image is here. See also here

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]