Δυτική Αρμενία

Ο σχεδιαζόμενος διαμελισμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σύμφωνα με τη συνθήκη των Σεβρών το 1920.
Η σύγχρονη έννοια της Δυτικής Αρμενίας όπως διεκδικείται από την Αρμενική Επαναστατική Ομοσπονδία. * Πορτοκαλί: Περιοχές που κατοικούνται κατά συντριπτική πλειοψηφία από Αρμένιους (Αρμενία: 98%,[1] Ναγκόρνο-Καραμπάχ: 99%, Τζαβαχέτι/Τζαβάχκ: 95%) * Κίτρινο: Ιστορικά αρμενικές περιοχές με μηδενικό ή αμελητέο αρμενικό πληθυσμό (Δυτική Αρμενία και Ναχιτσεβάν)

Η Δυτική Αρμενία (Δυτική αρμενική: Արեւմտեան Հայաստան, Αρεβμντιάν Χαγιασντάν), βρίσκεται στη Δυτική Ασία. Αναφέρεται στα ανατολικά τμήματα της Τουρκίας (πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας) που ήταν μέρος της ιστορικής πατρίδας των Αρμενίων. Η Δυτική Αρμενία, γνωστή και ως Βυζαντινή Αρμενία, προέκυψε μετά τη διαίρεση της Μεγάλης Αρμενίας μεταξύ της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (Δυτική Αρμενία) και των Πέρσων Σασσανιδών (Ανατολική Αρμενία) το 387.

Η περιοχή κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς τον 16ο αιώνα, κατά τη διάρκεια του πολέμου Οθωμανών–Σαφαβιδών (1532-1555) εναντίον των Ιρανών Σαφαβιδών, που ήταν οι κύριοι ανταγωνιστές των Οθωμανών. Υπήρχε συνεχή εναλλαγή κυρίαρχης δύναμης στην περιοχή και οι Οθωμανοί σταθεροποίησαν τον έλεγχο τους στη Δυτική Αρμενία μετά τον πόλεμο Οθωμανών-Σαφαβιδών του 1623-1639. Η περιοχή στη συνέχεια έγινε γνωστή ως Τουρκική Αρμενία ή Οθωμανική Αρμενία. Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, η Ρωσική Αυτοκρατορία κατέκτησε την Ανατολική Αρμενία που τότε ανήκε στο Ιράν, ενώ το 1878 προχώρησε με την κατάκτηση των ανατολικών τμημάτων της Τουρκικής Αρμενίας με κέντρο το Καρς. Ο αρμένικος πληθυσμός της περιοχής επηρεάστηκε από τις εκτεταμένες σφαγές των Αρμενίων στη δεκαετία του 1890.

Οι Αρμένιοι που ζουν στη γη των προγόνων τους εξολοθρεύτηκε ή απελάθηκε από τουρκικές δυνάμεις κατά τη διάρκεια της Γενοκτονίας των Αρμενίων το 1915 και τα επόμενα χρόνια. Η συστηματική καταστροφή της αρμενικής πολιτιστικής κληρονομιάς, η οποία υπήρχε για πάνω από 4.000 χρόνια,[2][3] θεωρείται παράδειγμα της πολιτιστικής γενοκτονίας.[4][5]

Υπάρχουν μόνο αφομοιωμένοι και κρυπτοαρμένιοι που ζουν στην περιοχή σήμερα. Μερικοί αλυτρωτιστές Αρμένιοι διεκδικούν την περιοχή ως μέρος της Ενωμένης Αρμενία. Το πιο αξιοσημείωτο πολιτικό κόμμα με αυτές τις απόψεις είναι η Αρμενική Επαναστατική Ομοσπονδία.

Ετυμολογία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το όρος Αραράτ, το οποίο ανήκει στην Τουρκία σήμερα, όπως φαίνεται από το κέντρο του Γερεβάν. Συμβολίζει τη Δυτική Αρμενία στην αρμενική κοινή γνώμη.[α]

Στην αρμενική γλώσσα, η περιοχή είναι γνωστή με διάφορα ονόματα. Το πιο γνωστό είναι το Αρεβμτιάν Χαγιαστάν (Արևմտյան Հայաստան) στην Ανατολική Αρμενική γλώσσα (η οποία ομιλείται κυρίως στις εξής χώρες: Αρμενία, Ρωσία, Γεωργία, Ιράν) και Αρεβμντιάν Χαγιασντάν (Արեւմտեան Հայաստան) στη δυτική αρμενική γλώσσα (που ομιλείται στις κοινότητες της αρμενικής διασποράς: ΗΠΑ, Γαλλία, Λίβανος, Συρία, Αργεντινή, κλπ.). Πριν τη δεκαετία του 1920 χρησιμοποιούταν και διάφορα αρχαϊκά, σήμερα, ονόματα, όπως το Τατσκαχαγιαστάν (Տաճկահայաստան) στην Ανατολική Αρμενική και Νταζκαχαγιασντάν στη Δυτική Αρμενική. Άλλες ονομασίες της περιόδου ήταν οι Τ'ουρκ'χαγιαστάν (Թուրքահայաստան) ή Τ'ρκ'αχαγιαστάν (Թրքահայաստան), όροι που σημαίνουν Δυτική Αρμενία.

Στην τουρκική γλώσσα, η κυριολεκτική μετάφραση του όρου Δυτική Αρμενία είναι η Batı Ermenistan. Η περιοχή είναι γνωστή επίσημα ως Ανατολική Ανατολία (Doğu Anadolu), η οποία είναι μια από τις επτά γεωγραφικές περιοχές της Τουρκίας. Κατά τη διάρκεια του μεγαλύτερου μέρους της ιστορίας το ανατολικό όριο της Μικράς Ασίας (Ανατολία) δεν θεωρούταν ότι φτάνει μέχρι τον Άραξη, τον ποταμό που σηματοδοτεί σήμερα το μεγαλύτερο μέρος του συνόρου μεταξύ της Αρμενίας και του Ιράν. Μερικοί Κούρδοι αναφέρονται στα νότια τμήματα της περιοχής με την ονομασία Bakurê Kurdistanê (Βόρειο Κουρδιστάν).

Ιστορία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οθωμανική κατάκτηση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μετά τον Οθωμανικό-Περσικό πόλεμο (1623-1639) η Δυτική Αρμενία έγινε οριστικά μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.[9] Από τον ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1828-1829 και έπειτα ο όρος "Δυτική Αρμενία" αναφερόταν στις ιστορικές περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που κατοικούνταν από Αρμένιους και παρέμεινε υπό Οθωμανικό έλεγχο αφού το ανατολικό τμήμα της Αρμενίας παραδόθηκε στη Ρωσική Αυτοκρατορία από τους Καζάρους Πέρσες μετά τους ρωσοπερσικούς πολέμους του 1804-1813 και 1826-1828.[10]

Η δυτική Αρμενία αποτελούνταν από έξι βιλαέτια (vilâyat-ı sitte): τα βιλαέτια του Ερζερούμ, Βαν, Μπιτλίς, Ντιγιαρμπεκίρ, Χαρπούτ και Σεβάστειας.[11]

Η τύχη της Δυτικής Αρμενίας, συνήθως γνωστής ως "Αρμενικό Ζήτημα" – θεωρείται βασικό ζήτημα στη σύγχρονη ιστορία του αρμενικού λαού.[12]

Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και ύστερη ιστορία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οι συνθήκες όπως τις συνοψίζει ο Ρέι Στάναρντ Μπέικερ το 1923, ο οποίος ήταν ο γραμματέας τύπου του Γούντροου Ουίλσον κατά τη Διάσκεψη Ειρήνης του Παρισιού.

Γενοκτονία των Αρμενίων

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1894-1896 και το 1915 η Οθωμανική Αυτοκρατορία διέπραξε συστηματικές σφαγές και αναγκαστικές εκτοπίσεις Αρμενίων[13], οδηγώντας στη Γενοκτονία των Αρμενίων. Οι μαζικές απελάσεις και δολοφονίες των Αρμενίων άρχισαν την άνοιξη του 1915. Στις 24 Απριλίου 1915, αρμένιοι διανοούμενοι και κοινοτάρχες απελάθηκαν από την Κωνσταντινούπολη. Ανάλογα με τις πηγές, σκοτώθηκαν περίπου 1.500.000 Αρμένιοι.

Εκστρατεία του Καυκάσου

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κατά τη διάρκεια της Εκστρατείας του Καυκάσου του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η Ρωσική Αυτοκρατορία κατέλαβε το μεγαλύτερο μέρος των αρμενικών εδαφών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ανάμεσα στο 1915 και το 1918 την περιοχή ήλεγχε μια προσωρινή επαρχιακή κυβέρνηση.

Το χάος που προκάλεσε η Ρωσική Επανάσταση του 1917 έθεσε τέρμα σε όλες τις ρωσικές στρατιωτικές επιχειρήσεις και οι ρωσικές δυνάμεις άρχισαν να αποσύρονται από την περιοχή. Το πρώτο και το δεύτερο συνέδριο των Δυτικών Αρμενίων έλαβε χώρα στο Ερεβάν το 1917 και το 1919.

Συμφωνία Σαζόνοφ-Παλεολόγκ

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η συμφωνία Σαζόνοφ-Παλεολόγκ, η οποία υπεγράφη στις 26 Απριλίου 1916 από τον ρώσο υπουργό εξωτερικών Σεργκέι Σαζόνοφ και τον γάλλο πρέσβη στη Ρωσία Μωρίς Παλεολόγκ, πρότεινε την προσάρτηση της Δυτικής Αρμενίας από τη Ρωσία με αντάλλαγμα τη ρωσική υποστήριξη της Συμφωνίας Σάικς–Πικό.[14][15]

Τρέχουσα κατάσταση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Επί του παρόντος, η Αρμενία δεν έχει εδαφικές αξιώσεις σε εδάφη της Τουρκίας. Ωστόσο, το μεγαλύτερο κόμμα στην αρμενική διασπορά, η Αρμενική Επαναστατική Ομοσπονδία, εγείρει αξιώσεις στην περιοχή που έδωσε διαιτητικά στη Δημοκρατίας της Αρμενίας ο πρόεδρος της ΗΠΑ Γούντροου Γουίλσον, η οποία επισημοποιήθηκε με την συνθήκη των Σεβρών το 1920. Είναι γνωστή και ως Αρμενία του Ουίλσον, αλλά τελικά η συμφωνία δεν ευοδώθηκε.

Από το 2000, δραστηριοποιείται μια οργανωτική επιτροπή απογόνων των Δυτικών Αρμενίων που επιβίωσαν τη Γενοκτονία των Αρμενίων. Είναι ενεργή στην αρμενική διασπορά.[16]

Διεκδικούμενες περιοχές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Μια έκδοση του χάρτη που χρησιμοποίησε η Μεγάλη Εθνοσυνέλευση της Τουρκίας το 1927. Αργότερα αποκαταστάθηκε. (Υπάρχουν πολλά σφάλματα σε αυτόν τον χάρτη. Η περιοχή κατά μήκος του Çanakkale και του Izmit αφέθηκε στην τουρκική κυβέρνηση. Επίσης, η Σμύρνη θα εξαρτιόταν από την Τουρκία αλλά αυτόνομη. Και δεν υπάρχουν ρήτρες στις Σεβρές ότι θα υπήρχε μια σφαίρα επιρροής υπέρ της Γαλλίας και της Ιταλίας. Επίσης, η Κωνσταντινούπολη θα υπόκειται στην Τουρκία. Σύμφωνα με τη συνθήκη, θα συνεχίσει να είναι η πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αυτός ο χάρτης δεν είναι ένας πραγματικός χάρτης των Σεβρών. Αυτός είναι ένας πλήρως κατασκευασμένος χάρτης. Δείχνει το έργο Sykes-Picot του 1916, όχι τη Συνθήκη των Σεβρών του 1920. Ωστόσο, το Sykes-Picot δεν εφαρμόστηκε ποτέ λόγω των αρχών του Wilson το 1918. Η Γαλλία και η Ιταλία ήθελαν η Τουρκία να παραμείνει ανεξάρτητη. Όποιος το επιθυμεί μπορεί να διαβάσει τη Συνθήκη των Σεβρών, η οποία αποτελείται από 433 άρθρα.)
Όνομα περιοχής Μέρος της Έκταση σε τ.χλμ. Πληθυσμός Αριθμός Αρμενίων Ποσοστό Αρμενίων στον τουρκικό πληθυσμό Πηγή
Δυτική Αρμενία Τουρκία 132.967 6.461.400 70.000[17] 0.09 Εκτίμηση του 2009[18]

Εικόνες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Η Δυτική Αρμενία στο πρώτο μισό του 18ου αιώνα. Χάρτης του Χέρμαν Μολ, 1736.
    Η Δυτική Αρμενία στο πρώτο μισό του 18ου αιώνα. Χάρτης του Χέρμαν Μολ, 1736.
  • Η Αρμενία της Τουρκομανίας σε χάρτη του 1810.
    Η Αρμενία της Τουρκομανίας σε χάρτη του 1810.
  • Η Περσίδα, η Παρθία και η Αρμενία σε χάρτη του Ρεστ Φένερ ο οποίος εκδόθηκε το 1835.
    Η Περσίδα, η Παρθία και η Αρμενία σε χάρτη του Ρεστ Φένερ ο οποίος εκδόθηκε το 1835.
  • Τα έξι αρμενικά βιλαέτια (επαρχίες) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που απαρτίζουν τη Δυτική Αρμενία.
    Τα έξι αρμενικά βιλαέτια (επαρχίες) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που απαρτίζουν τη Δυτική Αρμενία.
  • Πρόταση για αυτόνομη Αρμενική επαρχία εντός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία προτάθηκε από τη Ρωσική Αυτοκρατορία και την Αρμενική Εκκλησία το 1913.
    Πρόταση για αυτόνομη Αρμενική επαρχία εντός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία προτάθηκε από τη Ρωσική Αυτοκρατορία και την Αρμενική Εκκλησία το 1913.
  • Το αρμενικό πακέτο μεταρρύθμισης στην Οθωμανική Αυτοκρατορία το οποίο υπεγράφη από εκπροσώπους της Οθωμανικής και της Ρωσικής Αυτοκρατορίας στις 8 Φεβρουαρίου 1914 και οδηγούσε στην ίδρυση 2 επαρχιών υπό τον έλεγχο γενικών επιθεωρητών διορισμένων από τις μεγάλες δυνάμεις.
    Το αρμενικό πακέτο μεταρρύθμισης στην Οθωμανική Αυτοκρατορία το οποίο υπεγράφη από εκπροσώπους της Οθωμανικής και της Ρωσικής Αυτοκρατορίας στις 8 Φεβρουαρίου 1914 και οδηγούσε στην ίδρυση 2 επαρχιών υπό τον έλεγχο γενικών επιθεωρητών διορισμένων από τις μεγάλες δυνάμεις.
  • Γενοκτονία των Αρμενίων: Χάρτης των τοποθεσιών της σφαγής και των κέντρων απέλασης και εξόντωσης.
    Γενοκτονία των Αρμενίων: Χάρτης των τοποθεσιών της σφαγής και των κέντρων απέλασης και εξόντωσης.
  • Οι περιοχές της Δυτικής Αρμενίας υπό ρωσική κατοχή το καλοκαίρι του 1916. Ο χάρτης είναι γραμμένος στα ρωσικά.
    Οι περιοχές της Δυτικής Αρμενίας υπό ρωσική κατοχή το καλοκαίρι του 1916. Ο χάρτης είναι γραμμένος στα ρωσικά.
  • Οι περιοχές της Δυτικής Αρμενίας υπό ρωσική κατοχή το καλοκαίρι του 1916.
    Οι περιοχές της Δυτικής Αρμενίας υπό ρωσική κατοχή το καλοκαίρι του 1916.
  • Διοικητική-εδαφική διαίρεση της Δυτικής Αρμενίας, η οποία ήταν υπό ρωσική στρατιωτική κατοχή το 1915-1917.
    Διοικητική-εδαφική διαίρεση της Δυτικής Αρμενίας, η οποία ήταν υπό ρωσική στρατιωτική κατοχή το 1915-1917.
  • Εδαφικές αξιώσεις της ΕΣΣΔ (Αρμενική και Γεωργιανή ΣΣΔ) κατά της Τουρκίας. Κατά τα δύο πρώτα σχέδια το σύνορο της Αρμένικης ΣΣΔ θα επεκτεινόταν προς τα δυτικά κόβοντας το Αραράτ στη μέση μεταξύ Αρμενίας και Τουρκίας, ενώ κατά το τρίτο σχέδιο το σύνορο της Αρμενίας θα επανερχόταν σε αυτό της συνθήκης των Σεβρών. Οι βόρειες περιοχές (Τραπεζούντα και περίχωρα) διεκδικούνταν από την Αρμενία και τη Γεωργία. Οι αξιώσεις ήταν σε ισχύ το 1945-1953.
    Εδαφικές αξιώσεις της ΕΣΣΔ (Αρμενική και Γεωργιανή ΣΣΔ) κατά της Τουρκίας. Κατά τα δύο πρώτα σχέδια το σύνορο της Αρμένικης ΣΣΔ θα επεκτεινόταν προς τα δυτικά κόβοντας το Αραράτ στη μέση μεταξύ Αρμενίας και Τουρκίας, ενώ κατά το τρίτο σχέδιο το σύνορο της Αρμενίας θα επανερχόταν σε αυτό της συνθήκης των Σεβρών. Οι βόρειες περιοχές (Τραπεζούντα και περίχωρα) διεκδικούνταν από την Αρμενία και τη Γεωργία. Οι αξιώσεις ήταν σε ισχύ το 1945-1953.
  • Η σύγχρονη έννοια της Δυτικής Αρμενίας, όπως προτάθηκε από τον Γούντροου Γουίλσον και την Αρμενική Επαναστατική Ομοσπονδία.
    Η σύγχρονη έννοια της Δυτικής Αρμενίας, όπως προτάθηκε από τον Γούντροου Γουίλσον και την Αρμενική Επαναστατική Ομοσπονδία.
  • Χάρτης που εμφανίζει την κατανομή των Αρμενίων εντός των συνόρων της σημερινής Τουρκίας στις αρχές του 17ου αιώνα[19]. Με πιο σκούρο κόκκινο εμφανίζονται οι περιοχές με αρμενική πλειοψηφία και με ανοιχτότερο κόκκινο οι περιοχές με σημαντική αρμενική μειονότητα.
    Χάρτης που εμφανίζει την κατανομή των Αρμενίων εντός των συνόρων της σημερινής Τουρκίας στις αρχές του 17ου αιώνα[19]. Με πιο σκούρο κόκκινο εμφανίζονται οι περιοχές με αρμενική πλειοψηφία και με ανοιχτότερο κόκκινο οι περιοχές με σημαντική αρμενική μειονότητα.

Δείτε επίσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σημειώσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ "Οι περιοχές της Δυτικής Αρμενίας που εκπροσωπεί το όρος Αραράτ..."[6] "το όρος Αραράτ είναι το σύμβολο του μπανάλ αλυτρωτισμού για τις περιοχές της Δυτικής Αρμενίας"[7]"...το Αραράτ, που είναι στην επικράτεια της σύγχρονης Τουρκία, αλλά συμβολίζει το όνειρο των Αρμενίων απανταχού της γης σχετικά με τις χαμένες περιοχές δυτικά αυτού του βιβλικού βουνού."[8]

Περαιτέρω ανάγνωση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Arman J. Kirakosian, "English Policy towards Western Armenia and Public Opinion in Great Britain (1890–1900)", Yerevan, 1981, 26 p. (in Armenian and Russian).
  • Armen Ayvazyan, "Western Armenia vs Eastern Anatolia", Europe & Orient – n°4, 2007

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ «2011 Census Results» (PDF). armstat.am. National Statistical Service of Republic of Armenia. σελ. 144. 
  2. ↑ Marie-Aude Baronian· Stephan Besser (2007). Diaspora and Memory: Figures of Displacement in Contemporary Literature, Arts and Politics. Rodopi. σελ. 174. ISBN 9789042021297. 
  3. ↑ Shirinian, Lorne (1992). The Republic of Armenia and the rethinking of the North-American Diaspora in literature. E. Mellen Press. σελ. ix. ISBN 9780773496132. This date is important, for it marks the beginning of the Armenian Genocide, which destroyed the over two-thousand-year Armenian presence in historical, Western Armenia. 
  4. ↑ Hovannisian, Richard G. (2008). The Armenian Genocide: Cultural and Ethical Legacies. New Brunswick, New Jersey: Transaction Publishers. σελ. 22. ISBN 9781412835923. 
  5. ↑ Jones, Adam (2013). Genocide: A Comprehensive Introduction. Routledge. σελ. 114. ISBN 9781134259816. 
  6. ↑ Shirinian, Lorne (1992). The Republic of Armenia and the rethinking of the North-American Diaspora in literature. Edwin Mellen Press. σελ. 78. ISBN 978-0773496132. 
  7. ↑ Adriaans, Rik (2011). «Sonorous Borders: National Cosmology & the Mediation of Collective Memory in Armenian Ethnopop Music». University of Amsterdam. σελ. 48. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Μαρτίου 2016. CS1 maint: Unfit url (link)
  8. ↑ Khojoyan, Sara (1 August 2008). «Beyond and Inside: Turk look on Ararat with Armenian perception». ArmeniaNow. http://www.armenianow.com/features/8966/beyond_and_inside_turk_look_on_ara. 
  9. ↑ «Genocide and the Modern Age: Etiology and Case Studies of Mass Death». Ανακτήθηκε στις 30 Δεκεμβρίου 2014. 
  10. ↑ Dowling, Timothy C. (2014). Russia at War: From the Mongol Conquest to Afghanistan, Chechnya, and Beyond. ABC-CLIO. σελίδες 728–729. ISBN 1598849484. 
  11. ↑ Armenia
  12. ↑ Kirakossian, Arman J. (2004). British Diplomacy and the Armenian Question, from the 1830s to 1914. Taderon. 
  13. ↑ Armenia στην Encyclopædia Britannica
  14. ↑ Spencer Tucker (2005). World War I: Encyclopedia. ABC-CLIO. σελίδες 1142–. ISBN 978-1-85109-420-2. 
  15. ↑ The Armenian Review. Hairenik Association. 1956. The Sazonov-Paleologue agreement of April 26, 1916 between Great Britain and France and the Sykes–Picot agreement of May 16, 1916 between Great Britain and France which together made up the Anglo-Franco-Russian accord of 1916... 
  16. ↑ «Western Armenians are preparing». A1+. 16 November 2007. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 September 2008. https://web.archive.org/web/20080927065715/http://www.a1plus.am/en/?page=issue&iid=54602. 
  17. ↑ «Armenians of Istanbul - Istanbul Armenians». www.bolsohays.com. Ανακτήθηκε στις 21 Ιανουαρίου 2021. 
  18. ↑ Papian 2009, σελ. 37.
  19. ↑ State Committee of the Real Estate Cadastre of the Republic of Armenia (2007). Հայաստանի Ազգային Ատլաս (National Atlas of Armenia), Yerevan: Center of Geodesy and Cartography SNPO, p. 102 see map