Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης (2 Δεκεμβρίου 1921 - 29 Μαρτίου 2011) ήταν Έλληνας θεατρικός συγγραφέας, στιχουργός, σεναριογράφος, δημοσιογράφος και ακαδημαϊκός. Από τα θεατρικά του έργα τα πλέον γνωστά είναι "Η Στέλλα με τα κόκκινα γάντια", "Έβδομη μέρα της δημιουργίας", "Η Αυλή των θαυμάτων", "Ηλικία της νύχτας", "Παραμύθι χωρίς όνομα", "Γειτονιά των Αγγέλων", "Βίβα Ασπασία", "Οδυσσέα γύρισε σπίτι", "Αποικία των τιμωρημένων", "Το μεγάλο μας τσίρκο", "Ο εχθρός λαός" και "Πρόσωπα για βιολί και ορχήστρα".
Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης γεννήθηκε στη Νάξο στις 2 Δεκεμβρίου 1921.[1] Ήταν το έκτο από τα εννέα παιδιά του Στέφανου Καμπανέλλη, εμπειρικού φαρμακοποιού, και της Αικατερίνης Λάσκαρη. Ο πατέρας του καταγόταν από τη Χίο, ενώ η μητέρα του προερχόταν από παλιά αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινούπολης. Στη Νάξο, στις δύο πρώτες τάξεις του Γυμνασίου, είχε συμμαθητή τον Μανώλη Γλέζο.
Το 1935 η οικογένειά του μετέβη για μόνιμη εγκατάσταση στην Αθήνα. Εργαζόταν το πρωί και το βράδυ σπούδαζε τεχνικό σχέδιο στη Σιβιτανίδειο. Το φθινόπωρο του 1942 συνελήφθη από τους Γερμανούς και οδηγήθηκε και κρατήθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Μαουτχάουζεν μέχρι τον Μάιο του 1945, οπότε και απελευθερώθηκε από τις συμμαχικές δυνάμεις.
Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα, μαγεύτηκε από τις παραστάσεις του Θεάτρου Τέχνης του Καρόλου Κουν, τον χειμώνα του 1945-46. Προσπάθησε να γίνει ηθοποιός, ελλείψει όμως γυμνασιακού απολυτηρίου δεν έγινε αποδεκτός από το Εθνικό Θέατρο. Έτσι αφοσιώθηκε στο γράψιμο. Τον Καμπανέλλη ανακάλυψε ο Αδαμάντιος Λεμός. Το πρώτο θεατρικό έργο του ήταν «Ο χορός πάνω στα στάχυα», που παρουσιάστηκε τη θερινή θεατρική περίοδο του 1950 από τον θίασο Λεμού στο Θέατρο «Διονύσια» της Καλλιθέας.[2]
Τον Οκτώβριο του 1981 τοποθετήθηκε στη θέση του διευθυντή ραδιοφωνίας της ΕΡΤ. Έγινε ακαδημαϊκός το 1999, στη νέα έδρα του Θεάτρου της Ακαδημίας Αθηνών. Το 2000 του απονεμήθηκε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας το παράσημο του Ανώτερου Ταξιάρχη του τάγματος του Φοίνικα.
Πέθανε στις 29 Μαρτίου 2011, λόγω νεφροπάθειας, λίγες μέρες μετά τον θάνατο της γυναίκας του Νίκης.[3][4]
Επίσης ο Ιάκωβος Καμπανέλλης συνέγραψε και το βιβλίο Μαουτχάουζεν, όπου εξιστορεί όσα έζησε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης και εξόντωσης από το 1943 ως το 1945. Η διήγηση γίνεται σε δύο χρόνους, καθώς ο αφηγητής αναφέρεται εναλλάξ στη ζωή στο απελευθερωμένο πλέον στρατόπεδο και στη ζωή κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας. Η αφήγηση, συνταρακτικά απλή και ανθρώπινη, παρέχει πληροφορίες για τις θηριωδίες που έλαβαν χώρα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά ρίχνει φως και σε μία πιο άγνωστη πτυχή του δράματος: της επανάκτησης της ζωής από τους επιζήσαντες μέσα από την περιγραφή των αντικειμενικών συνθηκών αλλά και της ψυχολογικής κατάστασης των θυμάτων τις πρώτες μέρες της απελευθέρωσής τους. Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Κέδρος.
Έργα του Ιάκωβου Καμπανέλλη έχουν μεταφρασθεί και παιχτεί στην Αγγλία, Αυστρία, Γερμανία, Ουγγαρία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Ρωσία, Κίνα, Η.Π.Α και Σουηδία. Ασχολήθηκε επίσης με τη δημοσιογραφία στις εφημερίδες Ελευθερία (1963-65), Ανένδοτος (1965-66) και από το 1975 στα Νέα. Υπήρξε επίσης μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων.
Γιώργος Πεφάνης, Ιάκωβος Καμπανέλλης: Ανιχνεύσεις και προσεγγίσεις στο θεατρικό του έργο, εκδ. Κέδρος (2000)
Γιώργος Πεφάνης, Τοπίο μέσα σε Τοπίο: Πρωτεϊσμοί του δραματικού χώρου στο έργο του Ιάκωβου Καμπανέλλη, Δρώμενα 14 (1995), σελ.31-40
Γιώργος Πεφάνης, Στις απαρχές της Καμπανελλικής δημιουργίας: Άνθρωποι και ημέρες (1946-1947), Παράβασις 8 (2008), σελ.257-305
Γιώργος Πεφάνης, Οι γενικευτικές αποφάνσεις στη δραματουργία του Ιάκωβου Καμπανέλλη: Περιεκτικοί στοχασμοί και σύντομοι συλλογισμοί εν μέσω διαλόγων, στον αφιερωματικό τόμο "Στέφανος". Τιμητική προσφορά στον Βάλτερ Πούχνερ, (επιμ. Ιωσήφ Βιβιλάκης), εκδ. Ergo, Αθήνα 2007, σελ.987-1008
Γιώργος Πεφάνης, Τα θεατρικά τραγούδια του Ιάκωβου Καμπανέλη, Επιστημονική Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, τομ. ΛΣ (2004-2005), σελ.257-327
Γιώργος Πεφάνης, Η ιστορική διάσταση στην πολιτική τριλογία του Ιάκωβου Καμπανέλλη: Το μεγάλο μας τσίρκο, Το κουκί και το ρεβύθι, Ο εχθρός λαός, Θέματα Λογοτεχνίας 30 (2005), σελ.58-101
Γιώργος Πεφάνης, Απόσταγμα πενήντα θεατρικών χρόνων: Ο μοντέρνος Καμπανέλλης, Επιστημονική Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών, τομ.ΛΓ' (2001),σελ.177-183
Γιώργος Πεφάνης, Νέες όψεις αρχαίων κόσμων: Μορφές και ιδέες της αρχαίας ελληνικης λογοτεχνίας στη δραματουργία του Ιάκωβου Καμπανέλλη, Μανδραγόρας 20-21, (1999), σελ.73-84
Γιώργος Πεφάνης, Χρόνοι του δράματος και χρόνοι της ζωής. Οι πρόσφατοι θεατρικοί καρποί του Ιάκωβου Καμπανέλλη, στον τόμο Πανελλήνια πολιτιστική κίνηση :20 χρόνια νεοελληνικό θεατρικό έργο, Α συμπόσιο νεοελληνικού θεάτρου. εκδ. Ελληνικά Γράμματα (1999), σελ.97-121
Γιώργος Πεφάνης, Μικρό οδοιπορικό στη χώρα Καμπανέλλη Νέα Εστία (1997), σελ.406-414
Βάλτερ Πούχνερ, Τοπία ψυχής και μύθοι πολιτείας: Το θεατρικό σύμπαν του Ιάκωβου Καμπανέλλη, εκδ. Παπαζήση (2010)
Bάλτερ Πούχνερ, Φιλολογικά και θεατρολογικά ανάλεκτα: Πέντε μελετήματα, εκδ. Καστανιώτης (1995), σελ.393-420
Ζωή Βερβεροπούλου, «Η σημαντική των τίτλων στο έργο του Ιάκωβου Καμπανέλλη», Πρακτικά του Πανελληνίου Συνεδρίου προς τιμήν του Ιάκωβου Καμπανέλλη, Πάτρα, Εκδ. "Περί Τεχνών" (2006), σελ.97-107
Θεόδωρος Γραμματάς, «Νεοτερικότητα και μεταμοντερνισμός στη δραματουργία του Ιάκωβου Καμπανέλλη», Πρακτικά Πανελληνίου Συνεδρίου προς τιμήν του Ιάκωβου Καμπανέλλη, Πάτρα, Εκδόσεις «Περί Τεχνών» (2006), σελ.57-62
Θεόδωρος Γραμματάς, «Ερρίκος Ίψεν-Ιάκωβος Καμπανέλλης: Βρικόλακες-Στη χώρα Ίψεν» στο : Ζαχαρίας Σιαφλέκης Ράνια Πολυκανδριώτη [επιμ.] Ταυτότητα και Ετερότητα στη Λογοτεχνία, 18ος-20ος αι. [Πρακτικά Συνεδρίου], τομ.2, Αθήνα, Δόμος (2000), σελ.197-203
Θεόδωρος Γραμματάς, «Χρονικότητα του “είναι” και διαχρονικότητα του τραγικού. Διαστάσεις της “μοίρας” στο έργο του Ιάκωβου Καμπανέλλη» Δρώμενα 14 (1995) σελ.27-30.
Καίτη Διαμαντάκου-Αγάθου, «Εναλλαγές και παραλλαγές του κωμικού: Από τον Αριστοφάνη στον Καμπανέλλη», στο Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών, Τμήμα Θεατρικών Σπουδών: Πρακτικά Πανελλήνιου Συνεδρίου προς τιμήν του Ιάκωβου Καμπανέλλη. Πανεπιστήμιο Πατρών, Εκδόσεις περί Τεχνών, Πάτρα (2006), σσ. 410-434
Καίτη Διαμαντάκου-Αγάθου, «Ο χώρος μιας τριλογίας: Έβδομη Μέρα της Δημιουργίας - Η Αυλή των Θαυμάτων - Η Ηλικία της Νύχτας του Ιάκωβου Καμπανέλλη», Δρώμενα, Τόμ. 3ος/τεύχ. 14 (Μάιος-Ιούνιος 1995), σσ. 41-46.
Καλλιόπη Εξάρχου, «Ημέρες κρίσεως των θεατρικών προσώπων στα έργα του Ιάκωβου Καμπανέλλη: Αόρατος Θίασος, Ο Δείπνος και Μια Συνάντηση Κάπου αλλού», Συμπόσιο Νεοελληνικού Θεάτρου, «Το Νεοελληνικό Θεατρικό Έργο κατά τη διάρκεια του 1990», Ελληνικά Γράμματα (2000) \Η Τέχνη του Θεάματος, σσ. 105-113.
Καλλιόπη Εξάρχου, «Η φαντασιακή παράσταση του θανάτου στο έργο Μια Κωμωδία του Ιάκωβου Καμπανέλλη».Δημοσιευμένη στα Πρακτικά του Πανελληνίου Συνεδρίου προς τιμήν του Ιάκωβου Καμπανέλλη, Πάτρα, εκδ. Περί τεχνών (2006), σσ.401-409.
Τιτίκα Δημητρούλια, ◦«Ελληνική στρατοπεδική λογοτεχνία: το Μαουτχάουζεν του Ιάκωβου Καμπανέλλη», Νέα Παιδεία (Οκτ.-Δεκ. 2007), σελ. 124
Μανώλης Σέργης, «Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης από πλατείας: θέσεις και απόψεις του σε ζητήματα του λαϊκού πολι-τισμού», περιοδικό Νέα Εστία, έτος 74ο, τχ. 1729 (Δεκέμβριος 2000), 997-1013.
Κυριακή Πετράκου, «Ο μύθος, η ιστορία και η ανατροπή σε δύο πρώιμα έργα του Καμπανέλλη: Οδυσσέα γύρισε σπίτι και Ο Μπαμπάς ο Πόλεμος», Θέματα Λογοτεχνίας 30 (2005), σ. 102-117, 114-115.
Γιώργος Λαζάνης, «Ο Καμπανέλλης και το θαύμα της αυλής του », Η Λέξη, τ/χ34 (Μάης 1984), σελ.326-329
Ελίζα-Άννα Δελβερούδη, «Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης και ο ελληνικός κινηματογράφος», Αριάδνη, Επιστημονική Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης, τ. 7 (1994), Ρέθυμνο, σ. 165-195.
Κωνστάντζα Γεωργακάκη, «"Παραμύθι" για μικρούς ή για μεγάλους; Κρίσεις, συγκρίσεις και επικρίσεις για το Παραμύθι χωρίς όνομα», Πρακτικά του Πανελληνίου Συνεδρίου προς τιμήν του Ιάκωβου Καμπανέλλη, Πάτρα: Περί Τεχνών (2006), σσ. 111-134.
Η Γυναίκα και ο Λάθος μτφρ. στα Περσικά Ρεζά Σιρμάρζ, Ghatreh Publishing Company, Tehran, 2010
Γράμμα στον Ορέστη / Πάροδος Θηβών μτφρ. στα Περσικά Ρεζά Σιρμάρζ, Ghatreh Publishing Company, Tehran, 2011[2][3]
Τα πρόσωπα για βιολί και ορχήστρα μτφρ. στα Περσικά Ρεζά Σιρμάρζ, Ghatreh Publishing Company, Tehran, 2012
Ο πανηγυρικός μτφρ. στα Περσικά Ρεζά Σιρμάρζ, Ghatreh Publishing Company, Tehran, 2013
Daddy war, a satire / Ο μπαμπάς ο πόλεμος μτφρ. στ’ Αγγλικά Amy Mims, πολυγρ. εκδ, Αθήνα 1980
Die Frau und der Falsche / Η γυναίκα και ο Λάθος μτφρ. στα Γερμανικά στον τόμο Tavli, Zwolf Moderne Griechische Einakter, εκδ. Verlag Der Buchhandlung Moll & Eckhardt, Κολωνία 1982
Matywka – Pronha / Ο μπαμπάς ο πόλεμος μτφρ. στα ρώσικα Βασιλι Αλεξαντριν, Αθήνα 1985
A csodak Udvara / Η αυλή των θαυμάτων μτφρ. στα Ουγγρικά Nikosz Papadimitriu, εκδ. Modern Konyvtar / Eurora Konyvtar 1985
OΔΥCEU, ΒBPΗU CE У ДОМА / Οδυσσέα, γύρισε σπίτι μτφρ. στα Βουλγαρικά από Κύριλ και Λιούμπα Τοπάλοβ Σόφια 1987
Tale without title / Παραμύθι χωρίς όνομα μτφρ. στ’ Αγγλικά Stratos E. Constantinidis εκδ. Elikia Books, Βικτώρια Αυστραλία 1989
Kehr Heim, Odysseus, Schauspiel in zwei Akten und funf Bildern / Οδυσσέα γύρισε σπίτι μτφρ. στα Γερμανικά Jens Beucker εκδ. Romiosini Theatertexte, Κολωνία 1991
The courtyard of miracles / Η αυλή των θαυμάτων μτφρ. στ’ Αγγλικά των Erva Bakas, Maria Stavrinakis, Max Mastrosavas and the company of “Theatro Oreiron”, Αδελαΐδα, Αυστραλία 1991
Passage par le dedans, en deux parties et sept tableaux / Ο δρόμος περνά από μέσα μτφρ. στα Γαλλικά George Andronidis, Anne Richarol, εκδ. Institut Francais d’ Athenes, Αθήνα 1993
Savas Baba / Ο μπαμπάς ο πόλεμος μτφρ στα τούρκικα Παναγιώτη Αμπατζή, εκδ. Mitos Boyut στη σειρά Tiyatro/Oyun Dizisi π.36, Κωνσταντινούπολη 1994
El epicedio / Ο Επικήδειος μτφρ. στα Ισπανικά Selma Ancira, εκδ. Ficcion Universidad Veracruzana, Ξαλάπα Μεξικό 2000
Odisea erine don / Οδυσσέα γύρισε σπίτι μτφρ. στα Τουρκικά Παναγιώτη Αμπατζή εκδ. Mitos Boyut στη σειρά Tiyatro / Oyun Dizisi, π.122 Κωνσταντινούπολη 2001
Scrisoare catre Oreste / Γράμμα στον Ορέστη μτφρ στα Ρουμάνικα Elena Lazar, εφ. Luceafarul (π. 9 / 780) Βουκουρέστι, 7 Μαρτίου 2007
Curtea miracolelor. Teatru / Η αυλή των θαυμάτων. Θέατρο, μτφ στα ρουμανικά Andrea Anghel, Simona Teodoroiu, Liana Voinescu, εκδ. Omonia & Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, Βουκουρέστι, 2022
La cena / Ο Δείπνος μτφρ. στα Ισπανικά Selma Ancira, περ. Tramoya (τχ. 82), Ξαλάπα Μεξικό Μάρτιος 2005
Maouthausen / Μαουτχάουζεν μτφρ στα Αγγλικά Gail Holst – Warhaft εκδ. Kedros, Αθήνα 1995
Mauthauzenas / Μαουτχάουζεν μτφρ στα Λιθουανικά Dalia Staponkute, Vilnius, Λιθουανία εκδ. Tyto alla 1999
He and his pants / Αυτός και το πανταλόνι του μτφρ. στ’ Αγγλικά George Valamvanos και Kenneth MacKinnon, περ. Charioteer (τ. 26), Ν. Υόρκη 1984
The four legs of the table / Τα τέσσερα πόδια του τραπεζιού μτφρ. στ’ Αγγλικά Mayorie Chambers περ. Modern International Drama (29/2) Νέα Υόρκη 1996
Mauthausen / Μαουτχάουζεν μτφρ. στα Ουγγρικά Pakozdy Ferenc, εκδ. Europa Konyrkiado Βουδαπέστη 1969
Ο δρόμος περνά από μέσα μτφρ. στα Βολγαρικά Ζντράβκα Μιχαήλοβα στο Rumen, Barrossov εκδ. Foundation for Bulgarian Litterature Σόφια 2004
Μαουτχάουζεν μτφρ. στα Εβραϊκά Αμίρ Τσούκερμαν Εκδ. Keter books.
Die Freiheit Kam Im Mai / Μαουτχάουζεν μτφρ. στα Γερμανικά Elena Strubakis εκδ. Ephelant Verlag Βιέννη 2010
The four legs of the table / Τα τέσσερα πόδια του τραπεζιού μτφρ. του έργου στα Αγγλικά από Λίζα Σαμλόγλου, Elisabeth/Lisa Samloglou as part of the Dissertation for the M. A. in Theory and Practice of Literary Translation(with distinction), University of Essex 1983-4, σσ. 1-112 Περιλαμβάνεται Εισαγωγή στο έργο του Ιάκωβου Καμπανέλλη και Σημειώσεις για τη μετάφραση στα αγγλικά σσ. xix-xxxxiii Introduction on the theater of Iacovos Kambanellis and Notes for translation are included in English pp. xix-xxxxiii[4]