Το τι συνιστά έναν ορισμό του φασισμού και των φασιστικών κυβερνήσεων είναι ένα ιδιαίτερα αμφισβητούμενο και περίπλοκο θέμα. Ιστορικοί, πολιτικοί επιστήμονες, και άλλοι μελετητές έχουν εμπλακεί σε μακρές και έντονες συζητήσεις σχετικά με την ακριβή φύση του φασισμού και τις βασικές αρχές του.
Ένας σημαντικός αριθμός μελετητών συμφωνούν ότι ένα φασιστικό καθεστώς είναι κυρίως μια αυταρχική μορφή διακυβέρνησης, αν και δεν είναι όλα τα αυταρχικά καθεστώτα φασιστικά. Επομένως ο αυταρχισμός είναι ένα χαρακτηριστικό, αλλά οι περισσότεροι μελετητές λένε ότι χρειάζονται πιο πολλά χαρακτηριστικά γνωρίσματα για να θεωρηθεί φασιστικό ένα αυταρχικό καθεστώς.[1]
Ομοίως, είναι επίσης δύσκολο να προσδιοριστεί ο φασισμός ως ιδεολογία. Αρχικά, ο όρος «φασισμός» αναφερόταν σε ένα πολιτικό κίνημα που συνδέθηκε με τον κορπορατισμό και επικράτησε στην Ιταλία από το 1922 έως το 1943 υπό την ηγεσία του Μπενίτο Μουσολίνι. Πολλοί μελετητές χρησιμοποιούν τη λέξη «φασισμός» χωρίς κεφαλαίο «Φ» σε μια πιο γενική έννοια, για να αναφερθούν σε μια ιδεολογία (ή ομάδα ιδεολογιών) που είχαν επιρροή σε πολλές χώρες και σε πολλές διαφορετικές χρονικές στιγμές. Για το σκοπό αυτό, έχουν επιδιώξει να προσδιορίσουν αυτό που ο Griffin αποκαλεί «φασιστικό ελάχιστο» (fascist minimum) — δηλαδή τις ελάχιστες προϋποθέσεις υπό τις οποίες ένα πολιτικό κίνημα θεωρείται «φασιστικό». [2]
Αρκετοί μελετητές έχουν εξετάσει τις αποκαλυπτικές, χιλιετείς και χιλιαστικές πτυχές του φασισμού.[3][4][5][6][7][8][9] Σύμφωνα με τους περισσότερους μελετητές του φασισμού, υπάρχουν και αριστερές και δεξιές επιρροές στον φασισμό ως κοινωνικό κίνημα. Επίσης παρατηρούν ότι, ιδιαίτερα όταν ο φασισμός ήταν στην εξουσία, ιστορικά επιτέθηκε κατά του κομμουνισμού, του συντηρητισμού και του φιλελευθερισμού, προσελκύοντας υποστήριξη κυρίως από ό,τι με την κλασική έννοια ονομάζεται «άκρα δεξιά». Οι φασίστες είναι γενικά έντονα αντι-καπιταλιστές, υποτάσσοντας ατομικά δικαιώματα, δικαιώματα κέρδους και ιδιοκτησίας στο Κράτος.[10]
Ο Γιάννης Μαρίνος, συγγραφέας, ιστορικός διευθυντής και αναμορφωτής του «Οικονομικού Ταχυδρόμου», αλλά και αρθρογράφος, θεωρεί το Φασισμό και τον Κομμουνισμό σαν νόμισμα με την ίδια όψη:
«Θεωρώ ότι το να είσαι αντικομμουνιστής, όπως άλλωστε και αντιφασίστας, είναι προϋπόθεση για έναν που θεωρεί ύψιστη πολιτική κατάκτηση τις δημοκρατικές ελευθερίες, τα ατομικά δικαιώματα και το πλουραλιστικό κοινοβουλευτικό πολίτευμα»[11]
Ο Γκεόργκι Δημητρόφ (1882-1949), Βούλγαρος κομμουνιστής θεωρητικός, επέκτεινε τις ιδέες του Λένιν υποστηρίζοντας ότι ο φασισμός ήταν η δικτατορία των πιο αντιδραστικών στοιχείων του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού. Το 1935 αναφέρει:
«Ο φασισμός είναι η μια φανερά τρομοκρατική δικτατορία των πιο αντιδραστικών, των πιο σοβινιστικών, των πιο ιμπεριαλιστικών στοιχείων του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου... Ο φασισμός δεν είναι ούτε η κυβέρνηση πέρα από τάξεις, ούτε η κυβέρνηση των μικροαστών ή των λούμπεν-προλεταρίων επί του οικονομικού κεφαλαίου. Ο φασισμός είναι η κυβέρνηση του ίδιου του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου. Είναι μια οργανωμένη σφαγή της εργατικής τάξης και του επαναστατικού κομματιού της αγροτιάς και της διανόησης. Ο φασισμός στην εξωτερική του πολιτική, είναι η πιο άγρια μορφή του σοβινισμού, που καλλιεργεί ζωώδες μίσος εναντίον άλλων λαών».[12]
Ο Ούγγρος φιλόσοφος Γκέοργκ Λούκατς στα έργα του Η Καταστροφή του Λόγου (Die Zerstörung der Vernunft, 1952) και Κριτική της φασιστικής ιδεολογίας (Zur Kritik der faschistischen Ideologie, 1989) θεωρεί την ιδεολογία του φασισμού ως συμπύκνωμα όλων των ανορθολογικών ρευμάτων του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, όπως η αντίδραση ενάντια στις ιδέες του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης, η ρομαντική κριτική στον καπιταλισμό (Καρλάιλ) που μετά το 1848 μετατράπηκε σε έμμεση απολογητική του καπιταλισμού (Νίτσε), η «αντιδημοκρατική ή αριστοκρατική επιστημολογία» (έτσι ονομάζει ο Λούκατς το σύνολο των φιλοσοφικών ρευμάτων που έβλεπαν τη γνώση ως προνόμιο των λίγων, και κατά τον Λούκατς εκφράστηκαν πρώτα από τον Σέλινγκ και μετέπειτα από τη μεταφυσική «ενορατική» ή «διαισθητική γνώση» του Ανρί Μπεργκσόν), η απόρριψη του ουμανισμού, ο μυστικισμός, η προσωπολατρία του ηγέτη, η υποταγή της λογικής στο ένστικτο, η βιολογικοποίηση της έννοιας «λαός», η εξύμνηση του πολέμου. Ο Λούκατς θεωρεί ότι η ιστορική σημασία των Μουσολίνι και Χίτλερ έγκειται όχι στο ότι εισήγαγαν κάτι νέο στο ιδεολογικό πεδίο, αλλά στο ότι συμπύκνωσαν όλες τις υπάρχουσες αντιδραστικές και ανορθολογικές ιδεολογίες του παρελθόντος και, μέσω της επιτυχημένης εθνικιστικής και κοινωνικής δημαγωγίας, τις μετέφεραν «από τις αίθουσες των πανεπιστημίων στο δρόμο».[13][14]
Στο δοκίμιο του 1995 Αιώνιος Φασισμός, ο Ουμπέρτο Έκο παραθέτει δεκατέσσερεις γενικές ιδιότητες της φασιστικής ιδεολογίας.[15] Υποστηρίζει ότι δεν είναι δυνατόν να οργανώσει αυτές τις ιδιότητες σε ένα συνεκτικό σύστημα, αλλά ότι «αρκεί να υπάρχει μία από αυτές για να συμβεί η σύμπηξη του φασισμού γύρω της». Χρησιμοποιεί τον όρο «Ur-φασισμός» (πρωτογενής φασισμός)[16] ως γενική περιγραφή των διαφόρων ιστορικών μορφών του φασισμού. Έντεκα από τις δεκατέσσερεις ιδιότητες είναι οι εξής:
Το 1944, ο Αμερικανός δεξιός δημοσιογράφος Τζον Τ. Φλυν έγραψε ένα μαχητικό κείμενο, το «As we go marching» εναντίον των σοσιαλιστών και σοσιαλδημοκρατικών τάσεων, στις οποίες διέκρινε ότι αρχίζουν να υποκύπτουν στον καπιταλισμό. Βασισμένος σε μια ανάλυση της φασιστικής Ιταλίας, διακρίνει τα εξής χαρακτηριστικά στον ιταλικό φασισμό:
Ο Εμίλιο Τζεντίλε, Ιταλός ιστορικός ειδικός στον φασισμό, περιγράφει τον φασισμό ως «αγιοποίηση της πολιτικής» μέσω ολοκληρωτικών μεθόδων[18] και υποστηρίζει ότι αυτός έχει δέκα συστατικά στοιχεία:[19]
- Μαζικό κίνημα με μέλη από όλες τις τάξεις όπου υπερισχύουν, μεταξύ των ηγετών και των μαχητών, τα μεσαία στρώματα, σε μεγάλο μέρος νεοφερμένοι στην πολιτική δραστηριότητα, οργανωμένοι ως πολιτοφυλακή κόμματος. Ο φασισμός βασίζει την ταυτότητά του όχι στην κοινωνική ιεραρχία ή την ταξική προέλευση, αλλά στην αίσθηση της συντροφικότητας, πιστεύει ότι έχει αναλάβει το καθήκον της εθνικής αναγέννησης, θεωρεί τον εαυτό του σε κατάσταση πολέμου εναντίον πολιτικών αντιπάλων και στοχεύει στην κατάκτηση του μονοπωλίου της πολιτικής εξουσίας, χρησιμοποιώντας την τρομοκρατία, την κοινοβουλευτική πολιτική, και συναλλάσσεται με ηγετικές ομάδες για να δημιουργήσει ένα νέο καθεστώς που καταστρέφει την κοινοβουλευτική δημοκρατία.
- «Αντι-ιδεολογική» και ρεαλιστική ιδεολογία που διακηρύττει ότι είναι αντι-υλιστική, αντι-ατομικιστική, αντι-φιλελεύθερη, αντι-δημοκρατική, αντι-μαρξιστική. Είναι λαϊκιστική και αντικαπιταλιστική στις τάσεις της, εκφράζεται περισσότερο αισθητικά παρά θεωρητικά με ένα νέο πολιτικό ύφος και με μύθους, τελετουργίες και σύμβολα σαν λαϊκή θρησκεία σχεδιασμένη να εντάξει, να κοινωνικοποιήσει, και να ενσωματώσει την πίστη των μαζών με στόχο τη δημιουργία ενός "νέου ανθρώπου";
- Μια κουλτούρα θεμελιωμένη στη μυστικιστική σκέψη και στο τραγικό και ακτιβιστικό νόημα της ζωής, που εκδηλώνονται ως βούληση για ισχύ. Κουλτούρα βασισμένη στο μύθο της νεολαίας ως παραγωγού της ιστορίας, και στην εξύψωση της στρατιωτικοποίησης της πολιτικής ως πρότυπου ζωής και συλλογικής δραστηριότητας.
- Ολοκληρωτική αντίληψη της υπεροχής της πολιτικής, αντιληπτής ως μια ολοκληρωμένη εμπειρία σύντηξης του ατόμου και των μαζών στην οργανική και μυστικιστική ενότητα του έθνους ως εθνική και ηθική κοινότητα. Υιοθέτηση μέτρων διάκρισης και δίωξης εναντίον όσων θεωρούνται εκτός αυτής της κοινότητας, είτε ως εχθροί του καθεστώτος ή ως μέλη φυλών που θεωρούνται κατώτερες ή άλλως επικίνδυνες για την ακεραιότητα του έθνους.
- Πολιτική ηθική βασισμένη στην πλήρη αφοσίωση στην εθνική κοινότητα, την πειθαρχία, την αρρενωπότητα, τη συντροφικότητα και το πνεύμα του πολεμιστή;
- Κράτος ενός κόμματος που έχει το καθήκον να παρέχει ένοπλη άμυνα του καθεστώτος, να επιλέγει τα στελέχη του και να οργανώνει τις μάζες στο εσωτερικό του κράτους σε μια διαδικασία μόνιμης κινητοποίησης συναισθήματος και πίστης;
- Αστυνομικός μηχανισμός που προλαμβάνει, ελέγχει και καταστέλλει τη διαφωνία και την αντιπολίτευση, ακόμη και με την τρομοκρατία.
- Ένα πολιτικό σύστημα, οργανωμένο ιεραρχικά με λειτουργίες που καθορίζονται από τα πάνω με κορυφή τη μορφή του "ηγέτη" με το ιερό χάρισμα, ο οποίος διοικεί, διευθύνει και συντονίζει τις δράσεις του κόμματος και του καθεστώτος.
- Συντεχνιακή/σωματειακή οργάνωση της οικονομίας, που καταστέλλει την συνδικαλιστική ελευθερία, διευρύνει τη σφαίρα της κρατικής παρέμβασης και επιδιώκει να επιτύχει, με τις αρχές της τεχνοκρατίας και της αλληλεγγύης, τη συνεργασία των "παραγωγικών τομέων" υπό τον έλεγχο του καθεστώτος, για την επίτευξη των στόχων της εξουσίας, αλλά διατηρώντας την ατομική ιδιοκτησία και τις ταξικές διαιρέσεις.
- μια εξωτερική πολιτική που εμπνέεται από το μύθο της εθνικής δύναμης και του μεγαλείου, με στόχο την ιμπεριαλιστική επέκταση.[20]
Ο ορισμός του Ρότζερ Γκρίφιν επικεντρώνεται στη λαϊκιστική φασιστική ρητορική που υποστηρίζει την «ανα-γέννηση» του έθνους και των εθνικών λαών. [21] Σύμφωνα με τον Γκρίφιν:
Ο φασισμός ορίζεται καλύτερα ως μια επαναστατική μορφή του εθνικισμού, που εκκινεί ως μια πολιτική, κοινωνική και ηθική επανάσταση, ενώνοντας τον «λαό» σε μια δυναμική εθνική κοινότητα κάτω από νέες ελίτ εμποτισμένες με ηρωικές αξίες. Ο πυρήνας του μύθου που εμπνέει το έργο αυτό είναι μόνο ένα λαϊκίστικο, δια-ταξικό κίνημα κάθαρσης και εθνικής παλιγγενεσίας μπορεί να ανακόψει το κύμα της παρακμής[22]
Ο Γκρίφιν αναφέρει ότι μια ευρεία επιστημονική συναίνεση αναπτύχθηκε στις αγγλόφωνες κοινωνικές επιστήμες κατά τη δεκαετία του 1990, γύρω από τον ακόλουθο ορισμό του φασισμού:
[Ο φασισμός είναι] μια γνήσια επαναστατική, δια-ταξική μορφή αντιφιλελεύθερου και σε τελευταία ανάλυση, αντισυντηρητικού εθνικισμού. Ως εκ τούτου, είναι μια ιδεολογία βαθιά συνδεδεμένη με τον εκσυγχρονισμό και τη νεωτερικότητα, η οποία έχει λάβει μια σημαντική ποικιλία από εξωτερικές μορφές για να προσαρμοστεί στο ιδιαίτερο ιστορικό και εθνικό πλαίσιο στο οποίο εμφανίζεται, και έχει ελκύσει ένα ευρύ φάσμα πολιτισμικών και πνευματικών ρευμάτων, από αριστερά και δεξιά, αντιμοντέρνα και φιλομοντέρνα, για να αρθρωθεί ως ένα σώμα ιδεών, συνθημάτων και δογμάτων. Στην περίοδο του μεσοπολέμου, εκδηλώθηκε κυρίως με τη μορφή ενός "«ενόπλου κόμματος»" οδηγούμενου από μια ελίτ το οποίο επιχείρησε, συνήθως ανεπιτυχώς, να δημιουργήσει ένα λαϊκίστικο κίνημα μέσα από ένας λειτουργικό στιλ πολιτικής και ένα πρόγραμμα ριζοσπαστικών πολιτικών που υπόσχονταν να ξεπεράσουν την απειλή που έθετε ο διεθνής σοσιαλισμός. Επίσης υποσχόταν να τερματίσει την παρακμή του έθνους υπό τον φιλελευθερισμό, και να επιφέρει μια ριζική ανανέωση της κοινωνικής, πολιτικής και πολιτιστικής ζωής ως μέρος ως μέρους αυτού που φανταζόταν ως έναρξη μιας νέας εποχής στον δυτικό πολιτισμό. Ο κεντρικός κινητήριος μύθος του φασισμού που διαμόρφωνε την ιδεολογία, την προπαγάνδα, το ύφος της πολιτικής και των δράσεων είναι το όραμα της επικείμενης αναγέννησης του έθνους από την παρακμή.[23]
Ο Griffin υποστηρίζει ότι ο παραπάνω ορισμός μπορεί να συμπυκνωθεί σε μια φράση: «ο φασισμός είναι πολιτική ιδεολογία του οποίου ο μυθικός πυρήνας στις διάφορες παραλλαγές του είναι μια αναγεννητική (palingenetic) μορφή λαϊκιστικού υπερεθνικισμού».[24] Η λέξη "«palingenetic»" σε αυτή την περίπτωση αναφέρεται σε έννοιες της εθνικής παλιγγενεσίας.
Ο Φρίντριχ Χάγιεκ, στο βιβλίο του The Road to Serfdom, υποστήριξε ότι ο σοσιαλισμός και ο εθνικοσοσιαλισμός είχαν παρόμοιες ρίζες. «Ο φασισμός είναι το επόμενο στάδιο, αφού ο κομμουνισμός αποδειχθεί μια ψευδαίσθηση.» Με αυτό εννοεί τις πνευματικές ρίζες. Ο καθηγητής Werner Sombart ιδίως χαιρετίστηκε ως Μαρξιστής και διώχθηκε για τις πεποιθήσεις του, αλλά αργότερα απέρριψε τον διεθνισμό και τον ειρηνισμό, και τάχθηκε υπέρ του γερμανικού μιλιταρισμού και του εθνικισμού. Έγινε από νωρίς μια πνευματική δύναμη για τον εθνικοσοσιαλισμό. Ο καθηγητής Johann Plenge, ένας άλλος πρώιμος εθνικοσοσιαλιστικής διανοούμενος, είδε τον εθνικοσοσιαλισμό ως γερμανική προσαρμογή του σοσιαλισμού. Ο Paul Lensch ήταν σοσιαλιστής πολιτικός στο Ράιχσταγκ, ο οποίος υποστήριξε τον κεντρικό έλεγχο της οικονομίας και τον μιλιταρισμό που έγιναν χαρακτηριστικά του εθνικοσοσιαλισμού. Έγραφε ότι ο δυτικός ή αγγλικός φιλελευθερισμός, ο οποίος περιλαμβάνει τις ιδέες της ελευθερίας, της κοινότητας, της ισότητας και τη διακυβέρνηση υπό κοινοβουλευτική δημοκρατία, είναι ανάθεμα σε μια αληθινή Γερμανία, όπου η εξουσία πρέπει να ανήκει στο σύνολο, ο καθένας να έχει τη θέση του, και ο καθένας είτε ή διοικεί. Ο Oswald Spengler στα πρώτα του κείμενα υποστηρίζει πολλές από τις ιδέες που αποδέχονταν και οι Γερμανοί σοσιαλιστές της εποχής. Ο Arthur Moeller van den Bruck, ο προστάτης άγιος του εθνικοσοσιαλισμού, όπως τον αποκαλεί ο Χάγιεκ, ισχυριζόταν ότι ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν ένας πόλεμος μεταξύ φιλελευθερισμού και σοσιαλισμού και ότι ο σοσιαλισμός έχασε. Όπως οι Plenge και Lensch, είδε τον εθνικοσοσιαλισμό ως ένα σοσιαλισμό προσαρμοσμένο στο γερμανικό χαρακτήρα και αμόλυντο από τις Δυτικές ιδέες του φιλελευθερισμού.[25] Οι πολιτικές καταβολές του Μπενίτο Μουσολίνι ήταν επίσης σοσιαλιστικές, αφού ήταν ηγέτης του PSI (Ιταλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα) πριν ιδρύσει το πρώτο Εθνικό Φασιστικό Κόμμα.
Ο Δ. Κιτσίκης πρότεινε ένα μοντέλο ανάλυσης του φασισμού με 13 κατηγορίες, με βάση τις οποίες μπορούν να αναλυθούν και να αντιπαραβληθούν οι φασιστικές ιδεολογίες, κινήματα και συστήματα.
- Η ιδέα της τάξης και τη σημασία του αγροτισμού (agrarianism)
- Ιδιωτική ιδιοκτησία, κυκλοφορία του χρήματος, η ρύθμιση της οικονομίας από το κράτος, η ιδέα της εθνικής αστικής τάξης, οικονομική αυτάρκεια
- Το έθνος και η διαφορά μεταξύ έθνους και κράτους
- Η στάση του προς τη δημοκρατία και τα πολιτικά κόμματα
- Η σημασία των πολιτικών ηρώων, δηλαδή ο χαρισματικός ηγέτης
- Η στάση απέναντι στην Παράδοση
- Η στάση απέναντι στο άτομο και την κοινωνία
- Η στάση προς την ισότητα και την ιεραρχία
- Η στάση προς τις γυναίκες
- Η στάση απέναντι στην θρησκεία
- Η στάση προς τον ορθολογισμό
- Η στάση προς τον διανοουμενισμό και τον ελιτισμό
- Η στάση προς τον Τρίτο Κόσμο.
Χρησιμοποιώντας αυτό το μοντέλο, ο Κιτσίκης υποστήριξε ότι ο Ζαν-Ζακ Ρουσσώ, ο φιλόσοφος και πατέρας της γαλλικής Επανάστασης, έθεσε τα θεμέλια του Γαλλικού Φασισμού.[26] Ο Κιτσίκης επίσης εφάρμοσε το μοντέλο στο Sendero Luminoso (Φωτεινό Μονοπάτι), ένα Περουβιανό κομμουνιστικό κόμμα που ισχυρίζεται ότι ακολουθεί τον Μαοϊσμό.[27] Τα αποτελέσματα της ανάλυσής του έδειξαν ότι η ιδεολογία του κόμματος πληροί όλα τα κριτήρια των εννέα κατηγοριών (9 μονάδες), μερικά από τα κριτήρια τριών κατηγοριών (1.5 μονάδες) και κανένα από τα κριτήρια μιας κατηγορίας (0 μονάδες). Η συνολική βαθμολογία 10.5 με μέγιστο το 13 δείχνει ότι το Φωτεινό Μονοπάτι ακολουθεί μια φασιστική ιδεολογία.
Ο Σαρλ Μοράς, ηγέτης της Action Française, ακροδεξιού πολιτικού κινήματος, εξήρε τον Ιταλικό Φασισμό, αν και υποστήριξε ότι ήταν μια ατελής μορφή του δικού του ιδανικού ενοποιημένου εθνικισμού.[28]
Τί είναι στην πραγματικότητα ο Φασισμός; Ένας σοσιαλισμός χειραφετημένος από τη δημοκρατία. Ένας συνδικαλισμός χωρίς τις αλυσίδες της ταξικής πάλης που είχαν επιβάλει στην ιταλική εργασία. Μια μεθοδική και επιτυχημένη βούληση να ενώσει στο ίδιο fascio όλους τους ανθρώπινους παράγοντες της εθνικής παραγωγής ... Μια αποφασιστικότητα να προσεγγίσει, να επεξεργαστεί, να επιλύσει το ζήτημα του εργάτη καθ'εαυτό.... και να ενώσει τα σωματεία σε οργανισμούς, να τους συντονίσει, να ενσωματώσει το προλεταριάτο στις κληρονομικές και παραδοσιακές δραστηριότητες του ιστορικού Κράτους της Πατρίδας.[28]
Ο Μπενίτο Μουσολίνι περιέγραφε τον φασισμό στο έργο του Δόγμα του Φασισμού ως εξής:
Με δεδομένο ότι ο 19ος αιώνας ήταν ο αιώνας του σοσιαλισμού, του φιλελευθερισμού, της δημοκρατίας, αυτό δεν σημαίνει ότι ο 20ός αιώνας θα πρέπει επίσης να είναι ο αιώνας του σοσιαλισμού, του φιλελευθερισμού, της δημοκρατίας. Τα πολιτικά δόγματα περνούν, τα έθνη παραμένουν. Είμαστε ελεύθεροι να πιστέψουμε ότι αυτό είναι ο αιώνας των αρχών, έναν αιώνα που τείνει προς το «δικαίωμα», ένας φασιστικός αιώνας. Αν ο 19ος αιώνας ήταν ο αιώνας του ατόμου (ο φιλελευθερισμός υπονοεί τον ατομικισμό) είμαστε ελεύθεροι να πιστεύουμε ότι αυτή είναι ο «συλλογικός» αιώνας, και ως εκ τούτου ο αιώνας του Κράτους.
Η φασιστική αντίληψη του κράτους αγκαλιάζει τα πάντα. Έξω από αυτό δεν μπορεί να υπάρχουν ανθρώπινες ή πνευματικές αξίες, πολύ λιγότερο να έχουν αξία. Αφού αυτό γίνει κατανοητό, ο φασισμός είναι ολοκληρωτικός, και το Φασιστικό Κράτος - μια σύνθεση και μια μονάδα που περιλαμβάνει όλες τις αξίες - ερμηνεύει, αναπτύσσει και ενισχύει το σύνολο της ζωής ενός λαού. ... Τα πάντα στο κράτος, τίποτα εναντίον του κράτους, τίποτα έξω από το κράτος.
Ο φασισμός είναι μια θρησκευτική σύλληψη στην οποία ο άνθρωπος θεωρείται μέσα από την έμφυτη σχέση του με έναν ανώτερο νόμο και με μια αντικειμενική Θέληση που υπερβαίνει το συγκεκριμένο άτομο και το υψώνει σε μια συνειδητή συμμετοχή σε μια πνευματική κοινωνία . Όποιος έχει δει στις θρησκευτικές πολιτικές του φασιστικού καθεστώτος τίποτα άλλο από απλό οπορτουνισμό, δεν έχει καταλάβει ότι ο φασισμός εκτός του ότι είναι ένα σύστημα διακυβέρνησης είναι επίσης, και πάνω από όλα, ένα σύστημα σκέψης.
Ο Ερνστ Νόλτε, ιστορικός και Εγελιανός φιλόσοφος, όρισε τον φασισμό ως μια αντίδραση εναντίον άλλων πολιτικών κινημάτων, ιδιαίτερα του Μαρξισμού: "ο Φασισμός είναι αντι-Μαρξισμός ο οποίος επιδιώκει να καταστρέψει τον εχθρό με την εξέλιξη μιας ριζικά αντίθετής και ταυτόχρονα σχετικής ιδεολογίας και με τη χρήση σχεδόν ίδιων και όμως τυπικά τροποποιημένων μεθόδων, πάντα όμως μέσα στο άκαμπτο πλαίσιο της εθνικής επιβεβαίωσης και αυτονομίας."[29]
Ο Σέρτζιο Πανούντσιο, πρώην συνδικαλιστής νομικός που σχετίστηκε με τον Μουσολίνι, και ο οποίος αργότερα έγινε κορυφαίος φασίστας θεωρητικός, δήλωσε ότι το πνεύμα του φασισμού ήταν ο Εθνικός Συνδικαλισμός, όπως διατυπώθηκε από τον Μουσολίνι πριν από τη μάχη του Βιτόριο Βένετο.[30]
Ο Κέβιν Πάσμορ (Kevin Passmore), λέκτορας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Κάρντιφ, ορίζει τον φασισμό στο βιβλίο του Φασισμός: Μια Πολύ Σύντομη Εισαγωγή. Ο ορισμός προέρχεται απευθείας από την άποψη του Ernesto Laclau:[31]
Ο φασισμός είναι ένα σύνολο από ιδεολογίες και πρακτικές που επιδιώκει να θέσει το έθνος, που ορίζεται αποκλειστικά με βιολογικούς, πολιτισμικούς, και/ή ιστορικούς όρους, πάνω από όλες τις άλλες πηγές της πίστης, και να δημιουργήσει μια κινητοποιημένη εθνική κοινότητα. Ο Φασιστικός εθνικισμός είναι αντιδραστικός κατά το ότι συνεπάγεται αδυσώπητη εχθρότητα προς τον σοσιαλισμό και τον φεμινισμό, επειδή αυτά θεωρείται ότι προτάσσουν την τάξη ή το φύλο και όχι το έθνος. Γι' αυτό ο φασισμός είναι επίσης ένα κίνημα ακραία δεξιό. Ο φασισμός είναι, επίσης, ένα κίνημα της ριζοσπαστικής δεξιάς, γιατί η ήττα του σοσιαλισμού και του φεμινισμού και η δημιουργία ενός κινητοποιμένου έθνους πιστεύεται ότι εξαρτάται από την έλευση στην εξουσία μιας νέας ελίτ που ενεργεί στο όνομα του λαού, υπό την ηγεσία ενός χαρισματικού ηγέτη και ενσωματωμένη σε ένα μαζικό στρατιωτικοποιημένο κόμμα. Οι φασίστες ωθούνται προς το συντηρητισμό από το κοινό μίσος του για τον σοσιαλισμό και τον φεμινισμό, αλλά είναι διατεθειμένοι να παρακάμψουν τα συντηρητικά συμφέροντα - οικογένεια, ιδιοκτησία, θρησκεία, πανεπιστήμια, δημόσιες υπηρεσίες - όπου θεωρείται ότι το απαιτεί το συμφέρον του έθνους. Ο φασιστικός ριζοσπαστισμός επίσης προέρχεται από μια επιθυμία να κατευνάσει τη δυσαρέσκεια με την αποδοχή συγκεκριμένων απαιτήσεων από τα κινήματα των εργαζομένων και των γυναικών, εφόσον οι απαιτήσεις αυτές εναρμονίζονται με την εθνική προτεραιότητα. Οι φασίστες επιδιώκουν να εξασφαλίσουν την εναρμόνιση των συμφερόντων των εργαζομένων και των γυναικών με αυτών του έθνους κινητοποιώντας τους μέσα σε ειδικά τμήματα του κόμματος και/ή μέσα στο συνεταιρικό σύστημα. Η πρόσβαση σε αυτές τις οργανώσεις και τα οφέλη που δίνει στα μέλη τους, εξαρτάται από τα επιμέρους εθνικά, πολιτικά, και/ή φυλετικά χαρακτηριστικά του κάθε ατόμου. Όλες τις πτυχές της φασιστικής πολιτικής διαπερνώνται από τον υπερ-εθνικισμό.
Ο Ρόμπερτ Πάξτον, ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Κολούμπια, ορίζει τον φασισμό στο βιβλίο του" Η Ανατομία του Φασισμού , ως:
Μια μορφή πολιτικής συμπεριφοράς που χαρακτηρίζεται από μονομανή ενασχόληση με την κοινοτική παρακμή, την ταπείνωση ή την θυματοποίηση και από αντισταθμιστικές λατρείες της ενότητας, της ενέργειας και της αγνότητας, στην οποία ένα κόμμα μαζικής βάσης από αφοσιωμένους μαχόμενους εθνικιστές, που εργάζονται σε μια δύσκολη αλλά αποτελεσματική συνεργασία με παραδοσιακές ελίτ, εγκαταλείπει τις δημοκρατικές ελευθερίες και επιδιώκει με λυτρωτική βία και χωρίς ηθικές ή νομικές αναστολές, τους στόχους της εσωτερικής κάθαρσης και της εξωτερικής επέκτασης.[32]
Ο Στάνλεϊ Πέιν δημιούργησε μακρύ αναλυτικό κατάλογο με χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν τον φασισμό:[33][34]
- Α. Ιδεολογία και στόχοι:
- Αποδοχή μιας ιδεαλιστής, βιταλιστικής και εθελοντιστικής φιλοσοφίας, που συνήθως περιλαμβάνει την προσπάθεια να πραγματοποιήσει μια νέα σύγχρονη, αυτο-προσδιοριζόμενη και κοσμική κουλτούρα
- Δημιουργία ενός νέου εθνικιστικού αυταρχικού κράτους που δεν βασίζεται σε παραδοσιακές αρχές ή πρότυπα.
- Οργάνωση μιας νέας υπερ-ρυθμιζόμενης, πολυταξικής, ολοκληρωμένης εθνικής οικονομικής δομής, είτε ονομάζεται εθνική συντεχνιακή, εθνική σοσιαλιστική ή εθνική συνδικαλιστική.
- Θετική αξιολόγηση και χρήση, ή βούληση να χρησιμοποιηθεί βία και πόλεμος.
- Ο στόχος της αυτοκρατορίας, της επέκτασης, ή μιας ριζικής αλλαγής της σχέσης του έθνους με άλλες δυνάμεις
- Β. Οι Φασιστικές Αρνήσεις:
- Αντι-φιλελευθερισμός.
- Αντι-κομμουνισμός.
- Αντισυντηρητισμός (αλλά με την έννοια ότι φασιστικές ομάδες είναι πρόθυμες να συνάψουν προσωρινές συμμαχίες με άλλους τομείς, πιο συχνά με τη δεξιά)
- Γ. Ύφος και Οργάνωση:
- Απόπειρα μαζικής κινητοποίησης με στρατιωτικοποίηση των πολιτικών σχέσεων και του ύφους, με στόχο μια εθνοφρουράς μαζικού ενιαίου κόμματος.
- Έμφαση στην αισθητική δομή των συνεδριάσεων, των συμβόλων και της πολιτικής τελετουργίας, τονίζοντας συναισθηματικά και μυστικιστικά στοιχεία.
- Υπερβολικός τονισμός της αρχής του ανδρισμού και της κυριαρχίας του αρσενικού, υιοθετώντας ταυτόχρονα μια έντονα βιολογική θεώρηση της κοινωνίας
- Εξύψωση της νεολαίας πάνω από τις άλλες φάσεις της ζωής, με έμφαση στη σύγκρουση των γενεών, τουλάχιστον στην εφαρμογή του αρχικού πολιτικού μετασχηματισμού.
- Συγκεκριμένη τάση προς ένα αυταρχικό, χαρισματικό, προσωπικό στυλ διοίκησης, ανεξάρτητα από το αν αυτή η διοίκηση είναι σε κάποιο βαθμό αποτελεσματική αρχικά. [34]
Ο Φραγκλίνος Ρούζβελτ έγραψε για τον φασισμό: "Η πρώτη αλήθεια είναι ότι η ελευθερία μιας δημοκρατίας δεν είναι ασφαλής, αν οι άνθρωποι ανέχονται την ανάπτυξη της ιδιωτικής δύναμης σε σημείο όπου γίνεται ισχυρότερη από το δημοκρατικό κράτος το ίδιο. Αυτό, στην ουσία, είναι ο φασισμός — ιδιοκτησία της κυβέρνησης από ένα άτομο, μια ομάδα, ή από οποιαδήποτε άλλη ιδιωτική εξουσία"[35][36][37][38]
Ο Τζον Βάις, καθηγητής ιστορίας του Wayne State University, περιγράφει τις φασιστικές ιδέες στο βιβλίο του, Η Φασιστική Παράδοση: Ριζοσπαστικός Δεξιός Εξτρεμισμός στη Σύγχρονη Ευρώπη: οργανικιστικές ( organicist) αντιλήψεις της κοινότητας, φιλοσοφικός ιδεαλισμός, εξιδανίκευση των (συνήθως αγροτικών ή επαρχιωτικών) "ανδρικών" αρετών, αποδοκιμασία της μαζικής δημοκρατίας, ελιτιστικές αντιλήψεις για την πολιτική και κοινωνική ηγεσία, ρατσισμός (και συνήθως αντι-Σημιτισμός), Μιλιταρισμός και Ιμπεριαλισμός.[39]
Οι μαρξιστές υποστηρίζουν ότι ο φασισμός αποτελεί την τελευταία προσπάθεια της άρχουσας τάξης (συγκεκριμένα, της καπιταλιστική αστικής τάξης) να διατηρήσει τον έλεγχο της εξουσίας ενόψει μιας επικείμενης προλεταριακής επανάστασης. Τα φασιστικά κινήματα δεν δημιουργούνται κατ ' ανάγκη από την άρχουσα τάξη, αλλά μπορούν απλά να αποκτήσουν πολιτική εξουσία με τη βοήθεια αυτής της τάξης και με χρηματοδότηση των μεγάλων επιχειρήσεων. Μόλις βρεθούν στην εξουσία, οι φασίστες εξυπηρετούν τα συμφέροντα των ευεργετών τους (όχι κατ ' ανάγκη το συμφέρον του καπιταλισμού γενικά, αλλά τα συμφέροντα αυτών των ειδικών καπιταλιστών που τους έφερε στην εξουσία).
Η Τρίτη Κομμουνιστική Διεθνής εξέδωσε τον ακόλουθο ορισμό του φασισμού το 1935: "Ο φασισμός στην εξουσία είναι η ανοιχτή, τρομοκρατική δικτατορία των πιο αντιδραστικών, των πιο σοβινιστικών, των πιο ιμπεριαλιστικών στοιχείων του οικονομικού καπιταλισμού." Ο Λέον Τρότσκι έγραψε: "Η ιστορική λειτουργία του φασισμού είναι να συντρίψει την εργατική τάξη, να καταστρέψει τις οργανώσεις και να καταπνίξει τις πολιτικές ελευθερίες όταν οι καπιταλιστές δεν μπορούν να κυβερνήσουν και να κυριαρχήσουν με τη βοήθεια των δημοκρατικών μηχανισμών."[40] Ο Amadeo Bordiga υποστήριξε ότι ο φασισμός είναι απλά μια άλλη μορφή της αστικής εξουσίας, στο ίδιο επίπεδο με την αστική δημοκρατία ή την παραδοσιακή μοναρχία, και ότι δεν είναι ιδιαίτερα αντιδραστικός ή κάτι το εξαιρετικό.[41][εκκρεμεί παραπομπή]
Η Εγκυκλοπαίδεια του Μαρξισμού ορίζει το φασισμό ως "δεξιό, έντονα εθνικιστικό, υποκειμενιστικό στη φιλοσοφία, και ολοκληρωτικό στην πράξη", και τον ταυτίζει ως "μια ακραία αντιδραστική μορφή καπιταλιστικής διακυβέρνησης."[42] Παραθέτει εννέα βασικά χαρακτηριστικά του φασισμού:
- Δεξιά πολιτική πτέρυγα: Οι Φασίστες είναι φανατικά εναντίον του: Μαρξισμού, Σοσιαλισμού, Αναρχισμού, Κομμουνισμού, Περιβαλλοντισμού κλπ – στην ουσία, είναι κατά της προοδευτικής αριστεράς συνολικά, περιλαμβανομένων των μετριοπαθών αριστερών (σοσιαλδημοκράτες, κλπ.). Ο φασισμός είναι μια ακροδεξιά ιδεολογία, αν και μπορεί να είναι ευκαιριακός.
- Εθνικισμός: ο Φασισμός δίνει πολύ μεγάλη έμφαση στον πατριωτισμό και τον εθνικισμό. Η κριτική των κύριων ιδεών του έθνους, ειδικά του πολέμου, καταδικάζεται ως αντιπατριωτική, στην καλύτερη περίπτωση, και προδοσία στη χειρότερη. Η κρατική προπαγάνδα σταθερά εκτοξεύει απειλές επίθεσης, ενώ δικαιολογεί τον προληπτικό πόλεμο. Ο φασισμός πάντα προσπαθεί να ενσταλάξει στους ανθρώπους του την πολεμική νοοτροπία: να είναι πάντα σε εγρήγορση, δύσπιστοι προς τους ξένους και ύποπτους αλλοδαπούς.
- Ιεραρχία: Η Φασιστική κοινωνία κυβερνάται από ένας δίκαιο ηγέτη, που υποστηρίζεται από μια ελίτ μυστική εμπροσθοφυλακή των καπιταλιστών. Η ιεραρχία είναι φανερή σε όλες τις πτυχές της κοινωνίας – κάθε δρόμος, κάθε χώρος εργασίας, κάθε σχολείο, θα έχει τον τοπικό Χίτλερ, εν μέρει πληροφοριοδότη της αστυνομίας, εν μέρει γραφειοκράτη – και η κοινωνία είναι έτοιμη για πόλεμο σε κάθε στιγμή. Η απόλυτη δύναμη της κοινωνικής ιεραρχίας επικρατεί πάνω από όλα, και έτσι διαμορφώνεται μια ολοκληρωτική κοινωνία. Αντιπροσωπευτική κυβέρνηση είναι αποδεκτή μόνο εάν μπορεί να ελέγχεται και να ρυθμίζεται. Η άμεση δημοκρατία (π. χ. του Κομμουνισμού) είναι το μεγαλύτερο από όλα τα εγκλήματα. Κάθε ένας που αντιτίθενται στην κοινωνική ιεραρχία του φασισμού φυλακίζεται ή εκτελείται.
- Αντι-ισότητα: ο Φασισμός μισεί τις αρχές της οικονομικής ισότητας και περιφρονεί την ισότητα μεταξύ μεταναστών και πολιτών. Ορισμένες μορφές φασισμού επεκτείνουν τη μάχη κατά της ισότητας σε άλλους τομείς, όπως: δικαιώματα του φύλου, της ερωτικής ζωής, των μειονοτήτων ή των θρησκευτικών δικαιωμάτων, για παράδειγμα.
- Θρησκευτικός: ο Φασισμός περιέχει μια ισχυρή ποσότητα αντιδραστικών θρησκευτικών πεποιθήσεων, που ανάγονται σε χρόνους όπου η θρησκεία ήταν αυστηρή, ισχυρή και καθαρή. Σχεδόν όλες οι Φασιστικές κοινωνίες είναι Χριστιανικές, και υποστηρίζονται από Καθολικές και Προτεσταντικές εκκλησίες.
- Καπιταλιστικός: ο Φασισμός δεν απαιτεί να γίνει επανάσταση κατά της καπιταλιστικής κοινωνίας: οι φασίστες μπορεί να εκλεγούν στην εξουσία (αν και η περιφρόνησή τους για τις εκλογές συνήθως σημαίνει χειραγώγηση του εκλογικού συστήματος). Θεωρούν τα κοινοβουλευτικά και αντιπροσωπευτικά συστήματα αναποτελεσματικά και αδύναμα, και θα κάνουν τα πάντα για να ελαχιστοποιήσουν την πολιτική τους δύναμη. Ο φασισμός δείχνει το χειρότερο είδος καπιταλισμού εκεί όπου που συνεταιρική (corporate) δύναμη είναι απόλυτη, και όλα τα ίχνη των δικαιωμάτων των εργαζομένων καταστρέφονται.
- Πόλεμος: ο Φασισμός είναι καπιταλισμός στο στάδιο της αδυναμίας του ιμπεριαλισμού. Ο πόλεμος μπορεί να δημιουργήσει αγορές που διαφορετικά δεν θα υπήρχαν σπέρνοντας μαζική καταστροφή στην κοινωνία, η οποία στη συνέχεια απαιτεί ανασυγκρότηση! Ο φασισμός μπορεί έτσι να "απελευθερώσει" τους επιζώντες, να παράσχει τεράστια δάνεια σε μια κοινωνία ώστε οι φασιστικές εταιρικές οργανώσεις να μπορούν να αρχίσουν την ανοικοδόμηση.
- Εθελοντιστική Ιδεολογία: ο Φασισμός υιοθετεί ένα ορισμένο είδος "εθελοντισμού". Πιστεύουν ότι μια πράξη θέλησης, αν είναι αρκετά ισχυρή, μπορεί να κάνει κάτι αληθινό. Έτσι, όλα τα είδη των ιδεών για φυλετική κατωτερότητα, ιστορικό προορισμό, ακόμη και η φυσική επιστήμη, υποστηρίζονται μέσω της βίας, με την πεποίθηση ότι μπορούν να γίνουν πραγματικότητα. Από αυτή την άποψη ότι ο Φασισμός είναι υποκειμενιστικός.
- Αντι-Μοντέρνος:: ο Φασισμός μισεί όλα τα είδη του μοντερνισμού, ιδιαίτερα τη δημιουργικότητα στις τέχνες, είτε αυτός ενεργεί ως καθρέφτης της ζωής (όπου δεν είναι σύμφωνος με το Φασιστικό ιδεώδες), είτε εκφράζει αποκλίνουσες ή καινοτόμες απόψεις. Ο φασισμός πάντα καίει βιβλία και θυματοποιεί καλλιτέχνες, δηλαδή οι καλλιτέχνες που δεν προωθούν τα φασιστικά ιδανικά θεωρούνται ως "παρακμιακοί." Ο φασισμός είναι εχθρικός προς την ευρεία μάθηση και το ενδιαφέρον για άλλους πολιτισμούς, επειδή τέτοιες επιδιώξεις απειλούν την κυριαρχία των φασιστικών μύθων. Οι παλινωδίες των θεωριών συνωμοσίας συνήθως αντικαθιστούν την αντικειμενική μελέτη της ιστορίας.[42]
"Ο φασισμός είναι ένα σύστημα στο οποίο η κυβέρνηση αφήνει ονομαστική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής στα χέρια των ιδιωτών, αλλά ασκεί έλεγχο μέσω ρυθμιστικής νομοθεσίας και αποκομίζει τα περισσότερα κέρδη με βαριά φορολογία. Στην πραγματικότητα, ο φασισμός είναι απλά μια πιο λεπτή μορφή της κρατικής ιδιοκτησίας από ό, τι ο σοσιαλισμός. "[43]
Ο Τζορτζ Όργουελ περιγράφει τον Φασισμό στο Καταστηματάρχες Σε Πόλεμο με οικονομικούς όρους:
Ο φασισμός, σε κάθε περίπτωση η γερμανική του έκδοση, είναι μια μορφή καπιταλισμού που δανείζεται από το Σοσιαλισμό μόνο αυτά τα χαρακτηριστικά που θα τον καταστήσουν αποτελεσματικό για πολεμικούς σκοπούς... Είναι ένα σχεδιασμένο σύστημα προσανατολισμένο προς ένα συγκεκριμένο σκοπό, την κατάκτηση του κόσμου, και δεν επιτρέπει κανένα ιδιωτικό συμφέρον, είτε των καπιταλιστών είτε των εργαζομένων, να σταθεί εμπόδιο στο δρόμο του.
Ορισμένοι υποστήριξαν ότι οι όροι φασισμός και φασιστικός έχουν γίνει απελπιστικά ασαφείς από την εποχή του Β ' Παγκόσμιου Πολέμου, και ότι σήμερα είναι κάτι περισσότερο από ένα υποτιμητικό που χρησιμοποιείται από υποστηρικτές διαφόρων πολιτικών απόψεων να προσβάλει τους αντιπάλους τους. Η λέξη φασίστας μερικές φορές χρησιμοποιείται για να αμαυρώσει ανθρώπους, φορείς ή ομάδες που δεν περιγράφουν τους εαυτούς τους ως ιδεολογικά φασίστες, και που μπορεί να μην εμπίπτουν στο επίσημο ορισμό της λέξης. Ως πολιτικό επίθετο, το φασίστας έχει χρησιμοποιηθεί σε μια αντι-εξουσιαστική έννοια για να τονίσει την κοινή ιδεολογία της κυβερνητικής καταστολής της ελευθερίας του ατόμου. Με αυτή την έννοια, η λέξη φασίστας σημαίνει καταπιεστικός, μη ανεκτικός, σωβινιστής, γενοκτονικός, δικτατορικός, ρατσιστικός ή επιθετικός. Ο Όργουελ έγραψε το 1944:
...η λέξη "Φασισμός" είναι σχεδόν εντελώς χωρίς νόημα. Σε συζητήσεις, φυσικά, χρησιμοποιείται ακόμα πιο άγρια από ό, τι σε έντυπα. Την έχω ακούσει να εφαρμόζεται σε γεωργούς, καταστηματάρχες, στην Κοινωνική Πίστη, στην σωματική τιμωρία, το κυνήγι της αλεπούς, στις ταυρομαχίες, στην Επιτροπή του 1922, την Επιτροπή του 194, στον Κίπλινγκ, τον Γκάντι, τον Τσάνγκ Κάι-Σεκ, την ομοφυλοφιλία, τις εκπομπές του Πρίσλεϋ, στους Ξενώνες Νεότητας, την αστρολογία, τις γυναίκες, τα σκυλιά και δεν ξέρω τι άλλο............ Εκτός από τον σχετικά μικρό αριθμό των συμπαθούντων των Φασιστών, σχεδόν κάθε αγγλόφωνος θα αποδεχόταν τον "νταή" ως συνώνυμο του "Φασίστας". Αυτό είναι περίπου το πλησιέστερο στον ορισμό που έχει πετύχει μια πολύ κακοποιημένη λέξη. [44]