Πατριάρχης Ιωάννης Ζ΄ Γραμματικός

Πατριάρχης Ιωάννης Ζ΄ Γραμματικός
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη
μητρική γλώσσα		Πατριάρχης Ιωάννης Ζ΄ (Ελληνικά)
Γέννηση8ος αιώνας
ΘάνατοςΔεκαετία του 860
Χώρα πολιτογράφησηςΒυζαντινή Αυτοκρατορία
ΘρησκείαΧαλκηδόνιος Χριστιανισμός
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότηταιερέας
πολιτικός[1]
Οικογένεια
ΓονείςΠαγκράτιος
ΑδέλφιαΑρσαβηρ
Irene
Αξιώματα και βραβεύσεις
ΑξίωμαΟικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (837–843)
αββάς
envoy of the Byzantine Empire to the Abbasid Caliphate
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα
Για άλλες χρήσεις, δείτε: Πατριάρχης Ιωάννης.
Ο Ιωάννης ο Γραμματικός σβήνει εικόνα του Χριστού με σφουγγάρι, μικρογραφία του 9ου αιώνα από το εικονολατρικό Ψαλτήρι Χλουντόφ

Ο Ιωάννης Ζ΄, ο επονομαζόμενος Γραμματικός, ήταν εικονομάχος πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Προερχόταν από οικογένεια αρμένικης καταγωγής.

Τα μέχρι την πατριαρχία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Καταγόταν από τον επιφανή οίκο της Κωνσταντινούπολης, των Μοροχαρζαμίων,[2] και είχε πνευματική συγγένεια με την αυτοκράτειρα Θεοδώρα.[3] Κατά μία πηγή ήταν αρχικά εικονόφιλος.[4] Θεωρούνταν από τους πιο μορφωμένους της εποχής του, εξ ου και η προσωνυμία «γραμματικός».[5] Έγινε ηγούμενος της Μονής Σεργίου και Βάκχου και μέλος του ανακτορικού κλήρου, και το 814, μετά από εντολή του αυτοκράτορα Λέοντα Ε΄, συνέταξε, μαζί με τον μετέπειτα πατριάρχη Αντώνιο του Συλαίου, έκθεση για τη δογματική θεμελίωση της απομάκρυνσης των εικόνων.[6] Ήταν αυτός που εκπροσωπούσε τους εικονομάχους στις δογματικές αντιπαραθέσεις του με τους εικονόφιλους.[7] Ο Θεόδωρος ο Στουδίτης έγραφε χαρακτηριστικά πως «σχεδόν όλοι ο μοναχοί και οι ηγούμενοι μέσα στο Βυζάντιο» έπαψαν να είναι φορείς των εικονολατρικών πεποιθήσεων.[8]

Μετά την καθαίρεση του εικονόφιλου πατριάρχη Νικηφόρου ο Λέων θέλησε να κάνει πατριάρχη τον Ιωάννη αλλά απετράπη από τους συγκλητικούς, οι οποίοι επικαλέστηκαν το νεαρόν της ηλικίας του.[9] Υπήρξε ευνοούμενος του Μιχαήλ Β΄, ο οποίος του ανέθεσε τη διαπαιδαγώγηση του γιου του Θεόφιλου.[10]

Οι εικονόφιλοι (δηλ. όλοι οι σωζόμενοι) χρονογράφοι επετέθηκαν ομαδικά κατά του Ιωάννη. Τον ονομάζουν μονίμως Ιαννή,[11] Υλζελά,[12] Σίμωνα Μάγο, νέο Απολλώνιο, φατριάρχη,[13] λεκανομάντη[14] και διαφθορέα ωραίων γυναικών, ακόμη και καλογριών.[15] Τον κατηγορούν επίσης ότι ήταν αυτός που υπαγόρευε στον Θεόφιλο την εικονομαχική πολιτική του.[16] Πέραν αυτού, ο Ιωάννης φέρεται ότι ενέπνευσε στον Θεόφιλο την αγάπη προς τη δικαιοσύνη, την κοσμική (δηλαδή κλασσική) παιδεία και τις καλές τέχνες.[17]

Όταν ο Θεόφιλος ανέβηκε στον θρόνο, ονόμασε τον Ιωάννη σύγκελλο, αξίωμα που ήταν η τελευταία βαθμίδα προς την πατριαρχία.[18] Το 831 ο Ιωάννης ηγήθηκε της περίφημης πρεσβείας που έστειλε ο Θεόφιλος στον χαλίφη Αλ-Μαμούν στη Βαγδάτη,[1] όπου κατέπληξε τους Άραβες με τη γενναιοδωρία του και το πνεύμα του.[19] Έμεινε δύο χρόνια στη Βαγδάτη, μέχρι που ο θάνατος του Αλ-Μαμούν διέκοψε τις διαπραγματεύσεις. Κατόρθωσε πάντως ο Ιωάννης να πετύχει την απελευθέρωση πολλών αιχμαλώτων και μεθόδευσε τη δραπέτευση και επιστροφή του αυτόμολου στρατηγού Μανουήλ στην Κωνσταντινούπολη.[20] Ένα άλλο αποτέλεσμα της πρεσβείας του Ιωάννη ήταν η κατ’ εισήγησίν του ανέγερση των πολυτελέστατων ανακτόρων του Βρύου με μουσουλμανική τεχνοτροπία.[21]

Πατριάρχης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 836 ο πατριάρχης Αντώνιος Α΄ πέθανε και ο Ιωάννης έγινε πατριάρχης. Σύμφωνος, εννοείται, με τον Θεόφιλο στο θέμα των εικόνων, συγκάλεσε σύνοδο στην Παναγία των Βλαχερνών που αναθεμάτισε τους εικονόφιλους, επικύρωσε τα θεσπίσματα της εικονομαχικής συνόδου της Ιέρειας (της κατά τους εικονομάχους Ζ΄ οικουμενικής) και αποκήρυξε την Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδο. Με βασιλικό διάταγμα απαγορεύθηκαν οι εικόνες και διατάχθηκε η αφαίρεσή τους από όλες τις εκκλησίες και η καταστροφή των τοιχογραφιών.[22] Οι μοναχοί όσων μοναστηριών βρίσκονταν μέσα σε πόλεις ή σε χωριά διατάχθηκαν να τα εγκαταλείψουν, ενώ στους μοναχούς των μοναστηριών της υπαίθρου απαγορεύτηκε η είσοδος σε κατοικημένα μέρη.[23]

Παρά τη μεταξύ τους σχέση και τη δογματική τους ταύτιση, ο Ιωάννης δεν δίστασε να επιτιμήσει από τον άμβωνα της Αγίας Σοφίας τον Θεόφιλο για τη συμπεριφορά του έναντι του Αλέξιου Μωσηλέ και του αρχιεπισκόπου Θεόδωρου του Κρίθινου. Ο Θεόφιλος αποδείχθηκε και τώρα καλός μαθητής του Ιωάννη, γιατί κατάλαβε το λάθος του και προσπάθησε να επανορθώσει.[24]

Η πτώση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στην επιθανάτια κλίνη του Θεόφιλου, η Θεοδώρα κι ο λογοθέτης Θεόκτιστος ορκίστηκαν, όπως τους ζήτησε ο αυτοκράτορας, ότι θα διατηρήσουν την εικονομαχική του πολιτική και τον Ιωάννη στον πατριαρχικό θρόνο[25]. Αλλά αμέσως μετά τον θάνατο του Θεόφιλου η Θεοδώρα και ο Θεόκτιστος καθήρεσαν τον Ιωάννη και αναστήλωσαν τις εικόνες[26]. Ο Ιωάννης κλείστηκε στη Μονή του Κλειδίου στον Βόσπορο[27] και ασχολήθηκε με τη μελέτη της νεκρομαντείας[28], ενώ οι χρονογράφοι αναφέρουν ότι επειδή έξυσε τα μάτια του Χριστού, της Παναγίας και των Ταξιαρχών από μιαν εικόνα του μοναστηριού, τιμωρήθηκε από τη Θεοδώρα με διακόσιες μαστιγώσεις[29]. Ύστερα από λίγα χρόνια ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ΄ ξέθαψε τα οστά του Ιωάννη καθώς και του Κωνσταντίνου Ε΄, τα μαστίγωσε στον Ιππόδρομο και τα έκαψε[30].

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Ανακτήθηκε στις 20  Ιουνίου 2019.
  2. ↑ Συνεχισταί Θεοφάνους 154 : «ουδ’ εξ ασήμου τινός αλλά και λίαν ευγενούς καταγόμενος σειράς»
  3. ↑ Συμεών Μάγιστρος 647 : «σύντεκνον αυτής όντα». Γεώργιος Μοναχός 811. Ο Συμεών, παρά τη συγγένεια με τη βασίλισσα που αναφέρει, λέει ότι ο Ιωάννης ήταν «υιός Παγκρατίου σκιαστού», δηλ. κατασκευαστή χρωματιστών ενδυμάτων.
  4. ↑ Ιωσήφ Γενέσιος 171 : «εικονιστής εκ νεότητος ο τρισκατάρατος καθεστώς»
  5. ↑ Συνεχισταί Θεοφάνους 154 : «τω διαφέρειν επί λογιότητι δόξαν τινά εσχηκώς». Παρόμοια και ο Συμεών Μάγιστρος 649
  6. ↑ Ιωσήφ Γενέσιος 69. Ανωνύμου, Βίος Λέοντος Αρμενίου 1025
  7. ↑ Συνεχισταί Θεοφάνους 96 : «το προς τους αντιρρητικούς λόγους κεκτημένον δραστήριον». Ανωνύμου, Βίος Λέοντος Αρμενίου 1028
  8. ↑ Επιστολαί, Β' 11, 20, 89, 123. Migne, Patrologia Graeca, τόμος 99, σελ. 1146, 1177, 1337, 1564
  9. ↑ Ανωνύμου, Βίος Λέοντος Αρμενίου 1034
  10. ↑ Συνεχισταί Θεοφάνους 95-96, 102, και 154-155 : «διαφερόντως παρά Μιχαήλ ηγάπητο του Τραυλού...και του Θεοφίλου διδάσκαλος εγκαθίστατο»
  11. ↑ Ένας από αυτούς που αντιτάχθηκαν στον Μωυσή (Προς Τιμόθεον Β΄, κεφ. Γ΄, 8)
  12. ↑ πρόδρομος και συνεργός του διαβόλου
  13. ↑ Γεώργιος Μοναχός 766, 799, 802
  14. ↑ Ιωσήφ Γενέσιος 147. Συνεχισταί Θεοφάνους 122
  15. ↑ Συνεχισταί Θεοφάνους 157. Συμεών Μάγιστρος 635
  16. ↑ Ιωσήφ Γενέσιος 155. Συνεχισταί Θεοφάνους 121, 150
  17. ↑ Παπαρρηγόπουλος, βιβλίον δέκατον, κεφ. ΣΤ΄, υποκεφ. 14
  18. ↑ Συνεχισταί Θεοφάνους 154. Κεδρηνός1028
  19. ↑ Συνεχισταί Θεοφάνους 96 : «πολύς εφαίνετο εκ της ένδον περινοίας και λόγου του προφητικού»
  20. ↑ Ιωσήφ Γενέσιος 133. Συνεχισταί Θεοφάνους 95-98, 119
  21. ↑ Συνεχισταί Θεοφάνους 98 : «προς την των Σαρακηνών κατασκευασθήναι ομοίωσιν».
  22. ↑ Γεώργιος Μοναχός 799 : «τας αγίας εικόνας αναχρίεσθαι ή απαλείφεσθαι»
  23. ↑ Παπαρρηγόπουλος, βιβλίον δέκατον, κεφ. ΣΤ΄, υποκεφ. 19
  24. ↑ Συμεών Μάγιστρος 630-632 : «μετ’ ου πολύ δε εν τη μεγάλη εκκλησία παραγενομένου και του πατριάρχου αυτόν ονειδίσαντος...». Γεώργιος Μοναχός 794-795. Λέων Γραμματικός 1049
  25. ↑ Συνεχισταί Θεοφάνους 122. Ιωσήφ Γενέσιος 148. Κεδρηνός 1012 : «όρκοις κατεδέσμει φρικωδεστάτοις μετά τον εαυτού θάνατον μήτε τον Ιαννήν μεταστήσαι του πατριαρχείου μήτε την προσκύνησιν των ειδώλων ιδείν ανέσχεσθαι».
  26. ↑ Συνεχισταί Θεοφάνους 150 επ. Ιωσήφ Γενέσιος 167-169. Συμεών Μάγιστρος 648
  27. ↑ Λέων Γραμματικός 1061
  28. ↑ Steven Runciman (2005). Η Βυζαντινή Θεοκρατία. Εκδόσεις Δόμος. σελίδες 93. ISBN 9607217225. 
  29. ↑ Ιωσήφ Γενέσιος 169-171 : «σ΄ λώροις εμάστιξεν». Όλοι οι χρονογράφοι συμφωνούν για τη μαστίγωση του Ιωάννη. Μόνο ο Συμεών Μάγιστρος, ενώ αρκείται σ’ αυτήν στη σελ. 649, επανέρχεται στη σελ. 652 και λέει ότι η Θεοδώρα τύφλωσε τον Ιωάννη γι’ αυτήν του την αμαρτία («τους οφθαλμούς αυτού εκείνου του Ιαννή εκτυφλοί»)
  30. ↑ Συμεών Μάγιστρος 681 : «και τα οστά αυτών έκαυσε εν τοις Μαυριανού».

Πηγές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]


τίτλοι της Ορθόδοξης Εκκλησίας
Προκάτοχος
Αντώνιος Α΄ 		Οικουμενικός Πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης
836-842 		Διάδοχος
Μεθόδιος Α΄