Το προπαδιένιο ή αλλένιο είναι οργανική χημική ένωση, που περιέχει άνθρακα και υδρογόνο (δηλαδή υδρογονάνθρακας), με μοριακό τύπο C3H4 και ημισυντακτικό τύπο CH2=C=CH2. Είναι το πρώτο μέλος της ομόλογης σειράς των αλκαδιενίων, καθώς και το πρώτο μέλος της υποκατηγορίας των αλλενίων, δηλαδή ένωσης που το μόριό της περιέχει δύο (τουλάχιστον) συνεχόμενους διπλούς δεσμούς C=C[1]. Μίγμα προπαδιενίου και προπινίου αποτελούσε το γνωστό ως αέριο MAPP[2], που χρησιμοποιήθηκε ως καύσιμο για εξειδικευμένη οξυγονοκόλληση μετάλλων και θερμοπλαστικών. Το προπαδιένιο χρησιμοποιήθηκε, ακόμη, ως πρόδρομη ύλη σύνθεσης άλλων οργανικών ενώσεων.
Έχει δυο (2) ισομερή θέσης:
- Το προπίνιο: Ένα αλκίνιο, με το οποίο μάλιστα το προπαδιένιο βρίσκεται σε ταυτομερή ισορροπία.
- Το κυκλοπροπένιο: Ένα κυκλοαλκένιο.
Η ονομασία «προπαδιένιο» προέρχεται από την ονοματολογία κατά IUPAC. Συγκεκριμένα, το πρόθεμα «προπ-» δηλώνει την παρουσία τριών (3) ατόμων άνθρακα ανά μόριο της ένωσης, το ενδιάμεσο «-διέν-» δείχνει την παρουσία δύο (2) διπλών δεαμών μεταξύ των ατόμων άνθρακα στο μόριο και η κατάληξη «-ιο» φανερώνει ότι δεν περιέχει χαρακτηριστικές ομάδες, δηλαδή ότι είναι υδρογονάνθρακας.
Τα δύο (2) ακραία άτομα άνθρακα, που περιέχει, βρίσκονται σε υβριδισμό sp², αλλά το μεσαίο σε sp. Οι δεσμοί H-C-Η και H-C=C σχηματίζουν γωνία 120°. Τα δυο επίπεδα των δεσμών H-C-Η είναι κάθετα μεταξύ τους.
Δεσμοί[3]
|
Δεσμός |
τύπος δεσμού |
ηλεκτρονική δομή |
Μήκος δεσμού |
Ιονισμός
|
C-H |
2sp2-1s |
107 pm |
3% C- H+
|
C#1=C#2 |
σ |
2sp²-2sp |
131 pm |
|
C#1=C#2 |
π |
2py-2py |
131 pm |
|
C#2=C#3 |
π |
2pz-2pz |
131 pm |
|
C#2-#3 |
σ |
2sp-2sp² |
131 pm |
|
Κατανομή φορτίων σε ουδέτερο μόριο
|
C#1,#3 |
-0,06
|
C#2 |
0,00
|
H |
+0,03
|
1. Με ενδομοριακή αφυδάτωση (δύο μορίων νερού) προπανοδιόλης-1,3 παράγεται προπαδιένιο. Η αντίδραση ευνοείται σε σχετικά υψηηλές θερμοκρασίες, >150 °C[4]:
2. Με ενδομοριακή αφυδάτωση προπεν-2-όλης-1 παράγεται προπαδιένιο. Η αντίδραση ευνοείται σε σχετικά υψηηλές θερμοκρασίες, >150 °C[4]:
Με απόσπαση δύο μορίων υδραλογόνου (HX) από 1,3-διαλοπροπάνιο παράγεται προπαδιένιο[5]:
Με απόσπαση δύο μορίων αλογόνου (X2) από 1,2,2,3-τετρααλοπροπάνιο παράγεται προπαδιένιο[6]:
- Εμφανίζει όλες τις χαρακτηριστικές ιδιότητες των ακόρεστων υδρογονανθράκων.
- Επειδή έχει δύο (2) διπλούς δεσμούς, υπάρχει η δυνατότητα για δύο (2) αντιδράσεις προσθήκης.
- Η σταθερά ισορροπίας (Keq) της αντίδρασης είναι 0,78 στους 270 °C και 0,90 στους 5 °C. Βιομηχανικά το MADP παράγεται ως παραπροϊόν της πυρόλυσης του προπανίου, που παράγει κυρίως προπένιο. Το MADP επεμβαίνει στον κατιονικό πολυμερισμό του προπενίου (αλλάζοντας το προϊόν με συμπολιμερισμό)[7].
Με το οξυγόνο του αέρα καίγεται παρέχοντας φλόγα υψηλότατης θερμοκρασίας:
Κατά την καταλυτική προσθήκη οξυγόνου σε προπαδιένιο σχηματίζεται μεθυλενοξιράνιο. Π.χ.:
Με επίδραση όζοντος (οζονόλυση) σε προπαδιένιο, παράγεται ασταθές οζονίδιο που τελικά διασπάται σε μεθανάλη και διοξείδιο του άνθρακα[8]:
Η διυδροξυλίωση προπαδιενίου, αντιστοιχεί σε προσθήκη H2O2[9]:
1. Επίδραση αραιού διαλύματος υπερμαγγανικού καλίου. Παράγει υδροξυπροπανόνη:
2. Επίδραση καρβονικού οξέος και υπεροξείδιου του υδρογόνου. Παράγει υδροξυπροπανόνη:
3. Μέθοδος Sharpless. Παράγει υδροξυπροπανόνη:
4. Μέθοδος Woodward. Παράγει υδροξυπροπανόνη:
- Ενδιάμεσα των μεθόδων 1-4 παράγεται 2-προπεν-1,2-διόλη (ασταθής ενόλη) που ισομερειώνεται σε υδροξυπροπανόνη.
5. Υπάρχει ακόμη δυνατότητα για 1,3-διυδροξυλίωση με επίδραση αλδευδών ή κετονών σε αιθένιο, παρουσία νερού. Αντίδραση Prins. Π.χ. με μεθανάλη παράγεται 4-υδροξυβουτανόνη:
- Ενδιάμεσα παράγεται 3-βουτεν-1,3-διόλη (ασταθής ενόλη) που ισομερειώνεται σε 4-υδροξυβουτανόνη.
Με επίδραση πυκνού διαλύματος υπερμαγγανικού καλίου (KMnO4) παράγεται τελικά διοξείδιο του άνθρακα[10]:
1. Επίδραση θειικού οξέος και στη συνέχεια νερού (ενυδάτωση). Παράγεται προπανόνη[11]:
- Ενδιάμεσα παράγεται 2-προπενόλη (ασταθής ενόλη) που ισομερειώνεται σε προπανόνη.
2. Υδροβορίωση και στη συνέχεια επίδραση με υπεροξείδιο του υδρογόνου. Παράγεται τριαλλυλοβοράνιο και στη συνέχεια 2-προπεν-1-όλη[12]:
3. Αντίδραση με οξικό υδράργυρο και έπειτα αναγωγή. Παράγεται προπανόνη:
- Ενδιάμεσα παράγεται προπενόλη-2 (ασταθής ενόλη) που ισομερειώνεται σε προπανόνη.
4. Υπάρχει ακόμη η δυνατότητα αλλυλικής υδροξυλίωσης κατά Prins με επίδραση αλδευδών ή κετονών σε προπαδιένιο απουσία νερού. Π.χ. με μεθανάλη προκύπτει 2,3-βουταδιεν-1-όλη:
Με επίδραση (προσθήκη) υποαλογονώδους οξέος (HOX) σε προπαδιένιο παράγεται αλοπροπανόνη[13]:
- Το HOX παράγεται συνήθως επιτόπου με την αντίδραση:
- Ενδιάμεσα παράγεται 1-αλο-2-προπενόλη (ασταθής ενόλη) που ισομερειώνεται σε αλοπροπανόνη.
Με καταλυτική υδρογόνωση προπαδιενίου σχηματίζεται αρχικά προπένιο και στη συνέχεια (με περίσσεια υδρογόνου) προπάνιο[14]:
Με προσθήκη αλογόνου (X2) (αλογόνωση) σε προπαδιένιο έχουμε προσθήκη στους διπλούς δεσμούς. Παράγεται αρχικά 2,3-διαλοπροπένιο και στη συνέχεια, με περίσσεια αλογόνου, 1,2,2,3-τετρααλοπροπάνιο. Π.χ.[15]:
Με προσθήκη υδραλογόνων (HX) (υδραλογόνωση) σε προπαδιένιο παράγεται αρχικά 2-αλοπροπένιο και στη συνέχεια, με περίσσεια υδραλογόνου, 2,2-διαλοπροπάνιο[16]:
Με προσθήκη υδροκυανίου (HCN) (υδροκυάνωση) σε προπαδιένιο παράγεται μεθυλοαιθενονιτρίλιο:
1. Προσθήκη αμμωνίας (NH3). Παράγεται 2-προπεναμίνη. Π.χ.:
- Τα παραπάνω μέταλλα που αναφέρονται στη θέση του καταλύτη χρησιμοποιούνται με τη μορφή συμπλόκων τους και όχι σε μεταλλική μορφή.
2. Προσθήκη πρωτοταγούς αμίνης. Π.χ. με μεθυλαμίνη παράγεται Ν-μεθυλο-2-προπεναμίνη:
3. Προσθήκη δευτεροταγούς αμίνης. Π.χ. με διμεθυλαμίνη παράγεται N,N-διμεθυλοπροπεναμίνη:
Με προσθήκη μεθανάλης (CO + H2) σε προπαδιένιο παράγεται μεθυλοπροπενάλη ή 3-βουτενάλη. Π.χ.:
- Τα παραπάνω μέταλλα που αναφέρονται στη θέση του καταλύτη χρησιμοποιούνται με τη μορφή συμπλόκων τους και όχι σε μεταλλική μορφή.
- Όπου . Εξαρτάται απο την επιλογή του καταλύτη. Οι σχετικά ογκώδεις καταλύτες ευνοούν το δεύτερο παραγωγο.
Με επίδραση περίσσειας αλδευδών ή κετονών σε προπένιο απουσία νερού, σε χαμηλή θερμοκρασία παράγεται παράγωγο διοξανίου. Π.χ. με μεθανάλη παράγεται 4-μεθυλενο-1,3-διοξάνιο και 5-μεθυλενο-1,3-διοξάνιο:
Κατά την επίδραση αλκαδιένιου (διένιου) σε προπαδιένιο (διενόφιλο) έχουμε την ονομαζόμενη (αντίδραση Diels–Adler) που οδηγεί σε παραγωγή παραγώγου κυκλοεξενίου. Π.χ. με βουταδιένιο-1,3 παίρνουμε 4-μεθυλενοκυκλοεξένιο[17]:
Κατά την επίδραση αλκίνια και μονοξειδίου του άνθρακα σε προπαδιένιο έχουμε την ονομαζόμενη αντίδραση Pauson-Khand που στην περίπτωση αυτή οδηγεί σε παραγωγή παραγώγων κυκλοπεντόνης. Π.χ. με αιθίνιο παράγεται 4-μεθυλενο-2-κυκλοπεντενόνη και 5-μεθυλενο-2-κυκλοπεντενόνη:
Κατά την προσθήκη μεθυλενίου σε προπαδεένιο σχηματίζονται 1,2-βουταδιένιο και μεθυλενοκυκλοπροπάνιο[18]:
- Η αντίδραση είναι ελάχιστα εκλεκτική και αυτό σημαίνει ότι κατά προσέγγιση έχουμε:
- 1. Παρεμβολή στους τέσσερεις (4) δεσμούς CH-H: Πρόκύπτει 1,2-βουταδιένιο, ένα αλλενικό αλκαδιένιο.
- 2. Προσθήκη στους δύο (2) διπλούς δεσμούς: Προκύπτει: μεθυλενοκυκλοπροπάνιο, ένα κυκλοαλκένιο
Προκύπτει επομένως μίγμα 1,2-βουταδιένιου ~67%, και μεθυλενοκυκλοπροπάνιου ~33%.
Κατά το φωτοχημικό διμερισμό προπαδιενίου σχηματίζεται δικυκλο[2.2.0]εξάνιο. Π.χ.[19]:
Με επίδραση αλδευδών ή κετονών σε προπαδιένιο απουσία νερού σχηματίζονται και φωτοχημικά παράγωγα οξενανίου (Αντίδραση Paterno–Büchi). Π.χ. με μεθανάλη παράγεται 3-μεθυλενοξετάνιο:
- ↑ IUPAC, Compendium of Chemical Terminology, 2nd ed. (the "Gold Book") (1997). Online corrected version: (2006–) "allenes".
- ↑ Σημείωση: Μεταγενέστερα, ο όρος αέριο MAPP χρησιμοποιήθηκε επίσης και για αέρια μίγματα που περιείχαν ή συμπεριείχαν κάποια παράγωγα του προπινίου ή και του προπαδιενίου, ή και πετρελαϊκό αιθέρα.
- ↑ Τα δεδομένα προέρχονται εν μέρει από το «Table of periodic properties of thw Ellements», Sagrent-Welch Scientidic Company και Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, Σελ. 34.
- ↑ 4,0 4,1 Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ.153, §6.3.3.
- ↑ Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ.153, §6.3.1α.
- ↑ Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ.153, §6.3.1β.
- ↑ Peter Pässler, Werner Hefner, Klaus Buckl, Helmut Meinass, Andreas Meiswinkel, Hans-Jũrgen Wernicke, Günter Ebersberg, Richard Müller, Jürgen Bässler, Hartmut Behringer, Dieter Mayer, "Acetylene" in Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry Wiley-VCH, Weinheim, 2007. 10.1002/14356007.a01 097.pub2
- ↑ Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ. 157, §6.8.10.
- ↑ Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ. 157, §6.8.9.
- ↑ Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ. 158, §6.9.8.
- ↑ Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ. 156, §6.8.3.
- ↑ Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ. 156, §6.8.5.
- ↑ Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ. 156, §6.8.4.
- ↑ Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ. 156, §6.8.6.
- ↑ Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ. 156, §6.8.2.
- ↑ Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ. 156, §6.8.1.
- ↑ Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ. 160, §6.10.2.
- ↑ Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ. 157, §6.8.7., σελ. 155, §6.7.3
- ↑ Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ. 157, §6.8.12.
- Speight J. G., “Chemical and Process Design Handbook”, McGraw-Hill, 2002.
- Γ. Βάρβογλη, Ν. Αλεξάνδρου, Οργανική Χημεία, Αθήνα 1972
- Α. Βάρβογλη, «Χημεία Οργανικών Ενώσεων», παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1991
- SCHAUM'S OUTLINE SERIES, ΟΡΓΑΝΙΚΗ ΧΗΜΕΙΑ, Μτφ. Α. Βάρβογλη, 1999
- Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982