Σαμαρίνα

Συντεταγμένες: 40°6′16″N 21°1′5″E / 40.10444°N 21.01806°E / 40.10444; 21.01806

Σαμαρίνα
Σαμαρίνα is located in Greece
Σαμαρίνα
Σαμαρίνα
Διοίκηση
ΧώραΕλλάδα
ΠεριφέρειαΔυτικής Μακεδονίας
Περιφερειακή ΕνότηταΓρεβενών
ΔήμοςΓρεβενών
Δημοτική ΕνότηταΣαμαρίνας
Γεωγραφία
Γεωγραφικό διαμέρισμαΜακεδονία
ΝομόςΓρεβενών
Υψόμετρο1.450 μέτρα
Πληθυσμός
Μόνιμος253
Έτος απογραφής2021
Πληροφορίες
Ταχ. κώδικας511 00
Τηλ. κωδικός2462
https://samarina.gr/
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Η Σαμαρίνα είναι οικισμός της Δυτικής Μακεδονίας στην Περιφερειακή Ενότητα Γρεβενών.[1][2]

Γενικά στοιχεία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Σαμαρίνα βρίσκεται στη βόρεια Πίνδο στις ανατολικές πλαγιές του Σμόλικα σε υψόμετρο 1.450 μέτρων και είναι απο τα ψηλότερα χωρια της Ελλάδας[1][2] αλλά και των Βαλκανίων.[3]

Πριν την ένταξή της στον Δήμο Γρεβενών με το πρόγραμμα Καλλικράτης, αποτελούσε ομώνυμη κοινότητα. Οι μόνιμοι κάτοικοί της, που τον χειμώνα παραχειμάζουν σε χαμηλότερους τόπους της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας, είναι στο μεγαλύτερό τους μέρος Βλάχοι. Κύρια απασχόλησή τους είναι η κτηνοτροφία, η υλοτομία και ο τουρισμός. Οι γυναίκες υφαίνουν χοντρά μάλλινα υφάσματα, κουβέρτες και χαλιά.[4]

Ιστορικά στοιχεία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στα υψίπεδα γύρω από τη Σαμαρίνα, σε υψόμετρο μέχρι 2.100 μέτρων στους πρόποδες του Σμόλικα, έχει βρεθεί σημαντικός αριθμός παλαιολιθικών εργαλείων φτιαγμένων με την τεχνική Λεβαλλουά, εργαστηρίων και άλλων χώρων που χρονολογούνται από την μουστιαία περίοδο. Επίσης έχουν βρεθεί αποθέματα καλής ποιότητας πυριτόλιθου κοντά στα οποία έχουν βρεθεί περιοχές αποφλοίωσης των πετρών. Τα ευρήματα δείχνουν ότι στην περιοχή εγκαταστάθηκαν Νεάντερταλ πριν περίπου 70.000 χρόνια, σε μια χρονική περίοδο με καλύτερο κλίμα.[5] Επιπλέον έχουν βρεθεί εργαλεία της πρώιμης μεσολιθικής εποχής.[6] Υπάρχουν ίχνη μονιμότερης κατοίκησης κατά την 6η χιλιετία π.Χ., στην ύστερη νεολιθική εποχή. Τα ίχνη κατοίκησης στα υψίπεδα της Σαμαρίνας φτάνουν μέχρι την εποχή του χαλκού, στην οποία χρονολογούνται λάκκοι, λίθινα εργαλεία και θραύσματα κεραμικής.[7]

Η κτητορική επιγραφή του ναού της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος (1819).

Ιδρυτές και πρώτοι άποικοι της Σαμαρίνας πρέπει να θεωρηθούν οι κάτοικοι του χωριού Πραιτώρι της Θεσσαλίας: ιστορικοί χάρτες της περιοχής που τοποθετούνται τον 16ο και 17ο αιώνα αναφέρουν τη θέση της Σαμαρίνας ως Santa Maria de Praitoria. Η πρώτη μνεία γίνεται σε χάρτη του 1560, οπότε τότε ήδη πρέπει να θεωρηθεί οικισμένη.[8] Στη συνέχεια η πρώτη αναφορά του νεότερου τύπου ΄΄Σαμαρίνα΄΄, βρίσκεται στα 1819 σε επιγραφή του ναού του Αγίου Σωτήρος στο μοναστήρι της Σαμαρίνας. Η παλαιότερη γραπτή αναφορά του πατριδωνυμικού ΄΄σαμαρνιώτες΄΄ είναι σε ενθύμηση του 1786,[9] σύμφωνα με τη βόρεια ελληνική ιδιωματική προφορά, ΄΄Σαμαρ' νιώτ' ς και με μετάθεση του ΄΄ρ΄΄ ΄΄Σαρμανιώτ' ς΄΄. Οι ετυμολογήσεις της λέξης που έχουν προταθεί είναι, ή από τη λέξη σαμάρι ή από την Αγία Μαρίνα, στα βλάχικα Sta Marina. Η πρώτη είναι αυθαίρετη καθώς προέρχεται από τη φαινομενική εξωτερική-ηχητική συγγένεια των δύο λέξεων. Η δεύτερη ετυμολογική εκδοχή είναι πιο πιθανή λόγω του αρχικού τύπου του ονόματος της κωμόπολης Santa Maria και επειδή η κωμόπολη είναι βλάχικη είχαμε την εξής εξέλιξη: sta Maria > Sta Marina (σύγχυση ονομάτων Μaria- Marina καθώς θεωρούνται ισοδύναμα σε ορισμένα μέρη της Ελλάδος και εναλλάσονται) ή Sta Marina έχει την τοπωνυμική κατάληξη -ινα , η οποία επιχωριάζει στα ηπειρώτικα τοπωνύμια, όπως Σαρακίνα, Βοστίνα κ.α..[10]

Τις δεκαετίες 1740 - 1750 έδρασε στην περιοχή ο Σαμαριναίος κλεφταρματολός Ιωάννης Πρίφτης. Στα Ορλωφικά η Σαμαρίνα συμμετέχει με τους οπλαρχηγούς Άκαρμο Χατζημάτη και Ιωάννη Φλώρο. Ο τελευταίος σκοτώθηκε στην Πελοπόννησο.

Κατεξοχήν κτηνοτροφικό χωριό, άκμασε κατά τα τέλη του 19ου αιώνα. Σπουδαίος κλεφταρματολός από τη Σαμαρίνα ήταν, επίσης, ο Μίχος Σαρμανιώτης. Σπουδαία φυσιογνωμία της επανάστασης του 1808 ήταν ο νεομάρτυρας Άγιος Δημήτριος ο Σαμαριναίος. Κατά την Ελληνική επανάσταση του 1821, σπουδαίοι Σαμαριναίοι οπλαρχηγοί ήταν ο Βούλης Γιώτσας, ο Μίχας Γκριζιώτης και ο Νίκος Γκριζιώτης (ο μετέπειτα στρατηγός), που πολέμησαν στη Μάχη του Μανιακίου. Κατά την πολιορκία του Μεσολογγίου, οι Σαμαριναίοι συμμετείχαν με σώμα 120 μαχητών υπό τον Μίχο Φλώρο. Κατά την έξοδο του Μεσολογγίου, η Μακεδονική Φρουρά ήταν η εμπροσθοφυλακή των πολιορκημένων με αποτέλεσμα να έχει τα περισσότερα θύματα από τα πυρά των Οθωμανών. Συμμετείχαν επίσης σε αυτήν ο Ζήσης Χατζημάτης και ο Ηλίας Μανάκας, καθώς επίσης και οι Μακρής, Αβραμούλης, Συράκος, Μπούσιας, Γιολδάσης και Τζήμου[11]. Οι επιζήσαντες Σαμαριναίοι της εξόδου ήταν 33 και προς τιμή τους τραγουδιέται ακόμη το γνωστό δημοτικό τραγούδι «Παιδιά της Σαμαρίνας»[εκκρεμεί παραπομπή]. Κατά τη Μακεδονική επανάσταση του 1878 διακρίθηκε ο Σαμαρινιώτης οπλαρχηγός Λεωνίδας Χατζημπύρος (1855 - 1880). Κατά τον Μακεδονικό Αγώνα, σημαντική ήταν η προσφορά των Σαμαριναίων. Σπουδαία μορφή της περιόδου ήταν ο οπλαρχηγός Γεώργιος Λεπιντάτος (καπετάν Αρκούδας).[12]

Σήμερα, η Σαμαρίνα είναι ένα παραθεριστικό χωριό, ως επί το πλείστον, με ανοικτή πρόσβαση όλες τις εποχές του χρόνου. Συνδέεται με ασφαλτοστρωμένο δρόμο με τα Γρεβενά (52 χλμ) και με το χιονοδρομικό κέντρο της Βασιλίτσας (περίπου 15 χλμ).

Στις 15 Αυγούστου γίνεται 3ήμερο πανηγύρι της Παναγίας.

Αξιοθέατα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο ναός της Μεγάλης Παναγιάς.
  • Η Μεγάλη Παναγιά, ο μητροπολιτικός ναός της Σαμαρίνας, αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Είναι μεγάλων διαστάσεων βασιλική με γυναικωνίτη, η οποία κτίστηκε σύμφωνα με την επιγραφή στη νότια είσοδο του ναού στις 15 Ιουλίου 1816.[13] Ανασκαφική έρευνα κατά τη διάρκεια των εργασιών αποκατάστασης του ναού αποκάλυψαν το δάπεδο και αγιογραφημένους τοίχους παλαιότερου ναού στη θέση της Μεγάλης Παναγίας, ο οποίος χρονολογήθηκε στον 17ο-18ο αιώνα.[14] Στο ιερό του ναού φύτρωσε περί το 1850 ένα πεύκο, το οποίο εξακολουθεί να υπάρχει μέχρι σήμερα.[13] Ο ναός εσωτερικά είναι αγιογραφημένος από τους ντόπιους αγιογράφους Χ. και Ι. Παπαϊωάννου, και σύμφωνα με επιγραφή ο ναός ιστορήθη το 1829. Έχει επίχρυσο ξυλόγλυπτο μπαρόκ τέμπλο και ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης ο δεσποτικός θρόνος και ο άμβωνας. Το 1876 κτίστηκε στη νοτιοδυτική γωνία του ναού τριώροφο κωδωνοστάσιο.[13] Λόγω κινδύνου μερικής κατάρρευσης του ανατολικού τοίχου, έχουν γίνει εργασίες στερέωσης, με κατασκευή τσιμεντένιων στηριγμάτων και μεταλλικών αντηρίδων.[13] Εργασίες αποκατάστασης έλαβαν χώρα την περίοδο 2021-2024, και τα θυρανοίξια του αποκατεστημμένου ναού έλαβαν χώρα στις 15 Αυγούστου 2024.[15]
  • Η Μικρή Παναγία, ενοριακός ναός στο βόρειο τμήμα του οικισμού. Κτίστηκε το 1869 στη θέση προγενέστερου ναού. Είναι τρίκλιτη βασιλική με ξύλινη, σχεδόν τετράρριχτη στέγη και γυναικωνίτη. Το θύρωμα του ναού είναι διακοσμημένο με λιθανάγλυφα. Στο εσωτερικό έχει ξυλόγλυπτο μπαρόκ τέμπλο, από το οποίο κλάπηκαν εικόνες το 2009. Ο ναός εμφανίζει προβλήματα ευστάθειας λόγω καθίζησης του εδάφους.[13]
  • Ο ναός του Αγίου Αθανασίου. Ο ναός κτίστηκε στα τέλη του 18ου ή στις αρχές του 19ου αιώνα και αποτελεί τον παλαιότερο σωζόμενο ναό της Σαμαρίνας. Ο ναός είχε ερειπωθεί τη δεκαετία του 1960 αλλά στη συνέχεια αποκαταστάθηκε. Είναι τρίκλιτη βασιλική με γυναικωνίτη. Δεν έχει νάρθηκα.[13]
  • Ο ναός του Προφήτη Ηλία βρίσκεται δυτικά του οικισμού, πάνω σε λόφο. Ο ναός χρονολογείται από το 1800. Είναι τρίκλιτη βασιλική με γυναικωνίτη και νάρθηκα. Οι τοιχογραφίες του ναού χρονολογούνται από το 1828 σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή, αλλά πολλές καλύφθηκαν με ξυλεία τύπου ραμποτέ τη δεκαετία του 1980. Στα βόρεια του ναού βρίσκεται παρεκκλήσι του 1877 αφιερωμένο στον Άγιο Κοσμά.[13]
  • Η μονή Αγίας Παρασκευής βρίσκεται 4,5 χιλιόμετρα νότια της Σαμαρίνας. Η μονή δεν είναι γνωστό πότε ιδρύθηκε. Το καθολικό της μονής χρονολογείται από το 1713. Είναι τετρακίονος ναός με μεγάλους δύο τρούλους και τέσσερις μικρότερους στις γωνίες, αλλά η στέγη του ναού είναι δίρρικτη. Το εσωτερικό του ναού τοιχογραφήθηκε το 1819.[13] Δίπλα στο καθολικό υπάρχει τρίκλιτος ξυλόστεγος ναός αφιερωμένος στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος, ο οποίος αιογραφήθηκε το 1819. Τον 18ο αιώνα στη μονή λειτουργούσε σχολή ζωγραφικής. Η μονή εγκαταλείφθηκε για μερικά χρόνια στο τέλος του 19ου αιώνα.[13]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ 1,0 1,1 Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή. 30. Αθήνα: Τεγόπουλος - Μανιατέας. 1996. σελ. 186. 
  2. ↑ 2,0 2,1 Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα. 53. Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος. 1996. σελ. 97. 
  3. ↑ Ελληνική Στατιστική Αρχή - Απογραφή πληθυσμού-κατοικιών, 18 Μαρτίου 2001 Αρχειοθετήθηκε 2020-01-10 στο Wayback Machine., σελ. 393, στο e-demography.gr
  4. ↑ Συμεωνίδης, σελ. 200.
  5. ↑ Biagi, P.; Nisbet, R.; Starnini, E.; Efstratiou, N.; Michniak, R. (2017). «Where mountains and Neanderthals meet: The Middle Palaeolithic settlement of Samarina in the Northern Pindus (Western Macedonia, Greece)». Eurasian Prehistory 13: 3–76. https://arpi.unipi.it/handle/11568/989641. 
  6. ↑ «Late Palaeolithic and Early Mesolithic finds from the Pindus Mountains of western Macedonia (Greece) | Antiquity Journal». www.antiquity.ac.uk (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 2023. 
  7. ↑ Biagi, Paolo; Starnini, Elisabetta; Efstratiou, Nikos; Nisbet, Renato; Hughes, Philip D.; Woodward, Jamie C. (2022-12-28). «Mountain Landscape and Human Settlement in the Pindus Range: The Samarina Highland Zones of Western Macedonia, Greece» (στα αγγλικά). Land 12 (1): 96. doi:10.3390/land12010096. ISSN 2073-445X. https://www.mdpi.com/2073-445X/12/1/96. 
  8. ↑ Συμεωνίδης, σελ. 200, υποσ. 1, αναφορά στην μελέτη του Θ. Κ. Σαράντη, "Η Δυτική Μακεδονία εις τους χάρτας του ΙΕ-ΙΗ αιώνος", Ημερολόγιον Δυτ. Μακεδονίας, Κοζάνη 1961, ΙΙ, σελ. 29.
  9. ↑ Συμεωνίδης, σελίδες 201–202, υποσ. 2.
  10. ↑ Συμεωνίδης, σελίδες 204, 207.
  11. ↑ Βλαχόφωνοι Έλληνες, Οι Βλάχοι της Πίνδου, Απόστολος Παπαδημητρίου
  12. ↑ «"Ο καπετάν Αρκούδας τιμάται από τους Γιαννιώτες", 25 Νοεμβρίου 2009, Αχχιλέας Γεωργόπουλος». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Φεβρουαρίου 2011. Ανακτήθηκε στις 17 Φεβρουαρίου 2011. 
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 13,6 13,7 13,8 «Υποστήριξη αποτίμησης κατάστασης μνημείων Περιφερειακής Ενότητας Γρεβενών» (PDF). Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας - τμήμα Δυτικής Μακεδονίας. Νοέμβριος 2017. Ανακτήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 2023. 
  14. ↑ «Άγνωστος οικισμός αποκαλύπτεται στα Γρεβενά – Δεύτερη εκκλησία κάτω από τη Μεγάλη Παναγιά της Σαμαρίνας». Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. 11 Μαρτίου 2022. Ανακτήθηκε στις 16 Αυγούστου 2024. 
  15. ↑ «Η Λ. Μενδώνη στα εγκαίνια του αποκατεστημένου ναού της «Μεγάλης Παναγιάς» στη Σαμαρίνα». www.amna.gr. Αθηναϊκό - Μακεδονικό πρακτορείο ειδήσεων. 15 Αυγούστου 2024. Ανακτήθηκε στις 16 Αυγούστου 2024. 

Πηγές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]