Σοσιαλισμός με κινεζικά χαρακτηριστικά

Ο σοσιαλισμός με Κινεζικά χαρακτηριστικά, δηλαδή ο Μαρξισμός-Λενινισμός προσαρμοσμένος σε Κινεζικές συνθήκες, είναι η επίσημη ιδεολογία του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας (ΚΚΚ) με βάση τον επιστημονικό σοσιαλισμό. Ο όρος σημαίνει σοσιαλισμός υπό την ηγεσία του ΚΚΚ και με οδηγό τις ιδέες του Μαρξισμού-Λενινισμού, του Μαοϊσμού, του Τενγκισμού, τη θεωρία της Τριπλής Εκπροσώπησης, καθώς και τη θεωρία της επιστημονικής ανάπτυξης και την «ιδέα» του Σι Τσινπίνγκ.

Πρωτογενές στάδιο του σοσιαλισμού

Κατά τη διάρκεια της εποχής του Μάο

Η έννοια ενός πρωτογενούς σταδίου του σοσιαλισμού σχεδιάστηκε πριν η Κίνα εισαγάγει οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Κατά την πρώτη διάσκεψη του Τσενγκτσόου (2-10 Νοεμβρίου 1958), ο Μάο Τσε Τουνγκ - ο πρόεδρος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΚ - δήλωσε ότι η Κίνα ήταν στο «αρχικό στάδιο του σοσιαλισμού». Ο Μάο δεν επεξεργάστηκε ποτέ την ιδέα, οι διάδοχοί του αφέθηκαν να το κάνουν αυτό.

Μετά το θάνατο του Μάο

Στις 5 Μαΐου 1978, το άρθρο «Εφαρμογή της σοσιαλιστικής αρχής της διανομής σύμφωνα με το έργο», εξέτασε την ιδέα ότι η Κίνα ήταν ακόμη στο πρώτο στάδιο της επίτευξης καθαρού κομμουνισμού και ότι δεν είχε γίνει μια πραγματικά σοσιαλιστική κοινωνία. Λέγεται ότι το άρθρο γράφτηκε με τις εντολές του Τενγκ Σιαοπίνγκ, έτσι ώστε να «επικρίνει και να απορρίψει» τις πεποιθήσεις της κομμουνιστικής αριστεράς. Ο όρος επανεμφανίστηκε στην 6η σύνοδο ολομέλειας της 11ης Κεντρικής Επιτροπής στις 27 Ιουνίου 1981 στο έγγραφο «Ψήφισμα για ορισμένα θέματα στην ιστορία του κόμματός μας από την ίδρυση της ΛΔΚ». Ο Χου Γιαοπάνγκ, ο γενικός γραμματέας του ΚΚΚ, χρησιμοποίησε τον όρο στην έκθεσή του στο δωδέκατο εθνικό συνέδριο του ΚΚΚ την 1η Σεπτεμβρίου 1982. Μόνο στο «ψήφισμα σχετικά με την κατευθυντήρια αρχή για την οικοδόμηση του σοσιαλιστικού πνευματικού πολιτισμού» στην 6η σύνοδο ολομέλειας της 12ης Κεντρικής Επιτροπής ο όρος χρησιμοποιήθηκε για την υπεράσπιση των οικονομικών μεταρρυθμίσεων που εισήχθησαν.

Στο 13ο Εθνικό Συνέδριο του ΚΚΚ, ο αναπληρωτής Γενικός Γραμματέας του ΚΚΚ Τσάο Τσουγιάνγκ, εξ ονόματος της 12ης Κεντρικής Επιτροπής, παρέδωσε την έκθεση "Πρόοδος στο δρόμο του σοσιαλισμού με κινεζικά χαρακτηριστικά". Έγραψε ότι η Κίνα ήταν μια σοσιαλιστική κοινωνία, αλλά ότι ο σοσιαλισμός στην Κίνα βρισκόταν στο αρχικό της στάδιο. Μια κινεζική ιδιορρυθμία που οφειλόταν στην ανεπαρκή κατάσταση των παραγωγικών δυνάμεων της χώρας. Κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης ανάπτυξης, ο Τσάο συνέστησε την εισαγωγή μιας προγραμματισμένης οικονομίας βασικών προϊόντων βάσει της δημόσιας ιδιοκτησίας. Η κύρια αποτυχία της κομμουνιστικής δεξιάς (είναι τα κινεζικά κόμματα τα οποία βρίσκονται μεν δεξιά στον πολιτικό άξονα, δεν είναι αντικαπιταλιστικά, θεωρούνται δε ότι έχουν σοσιαλιστική ιδεολογία), σύμφωνα με τον Τσάο, ήταν ότι δεν κατάφεραν να αναγνωρίσουν ότι η Κίνα θα μπορούσε να φτάσει στον σοσιαλισμό παρακάμπτοντας τον καπιταλισμό. Η κύρια αποτυχία της κομμουνιστικής αριστεράς ήταν ότι κρατούσαν την «ουτοπική θέση» ότι η Κίνα θα μπορούσε να παρακάμψει το πρωταρχικό στάδιο του σοσιαλισμού, στο οποίο θα πρέπει να εκσυγχρονιστούν οι παραγωγικές δυνάμεις. Στις 25 Οκτωβρίου 1987, ο Τσάο εξέθεσε περαιτέρω την έννοια του πρωταρχικού σταδίου του σοσιαλισμού και είπε ότι η γραμμή του κόμματος επρόκειτο να ακολουθήσει "ένα κέντρο, δύο βασικά σημεία". Η κεντρική εστίαση του κινεζικού κράτους ήταν η οικονομική ανάπτυξη, αλλά αυτό θα έπρεπε να συμβαίνει ταυτόχρονα μέσω κεντρικού πολιτικού ελέγχου (δηλ. των Τεσσάρων Θεμελιωδών Αρχών) και να υποστηρίζει την πολιτική της μεταρρύθμισης και του ανοίγματος.

Ο Γενικός Γραμματέας του ΚΚΚ Τσιάγνκ Τσεμίν επεξεργάστηκε περαιτέρω την ιδέα δέκα χρόνια αργότερα. Πρώτα κατά την ομιλία του προς την Κεντρική Σχολή του Κόμματος στις 29 Μαΐου 1997 και πάλι στην έκθεσή του προς το 15ο Εθνικό Συνέδριο του ΚΚΚ στις 12 Σεπτεμβρίου 1997. Σύμφωνα με τον Τσιάνγκ, η 3η ολομέλεια της 11ης Κεντρικής Επιτροπής ανέλυσε σωστά και διατύπωσε ένα επιστημονικά ορθό πρόγραμμα για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Κίνα και ο σοσιαλισμός. Σύμφωνα με τα λόγια του Τσιάνγκ, το πρωταρχικό στάδιο του σοσιαλισμού ήταν ένα "μη ανεπτυγμένο στάδιο". Το θεμελιώδες καθήκον του σοσιαλισμού είναι η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, επομένως ο κύριος στόχος κατά το πρωταρχικό στάδιο πρέπει να είναι η περαιτέρω ανάπτυξη των εθνικών παραγωγικών δυνάμεων. Η πρωταρχική αντίφαση στην κινεζική κοινωνία κατά το πρωταρχικό στάδιο του σοσιαλισμού είναι "οι αυξανόμενες υλικές και πολιτιστικές ανάγκες του λαού και η καθυστέρηση της παραγωγής". Αυτή η αντίφαση θα παραμείνει μέχρις ότου η Κίνα ολοκληρώσει τη διαδικασία του πρωταρχικού σταδίου του σοσιαλισμού, και εξαιτίας της, η οικονομική ανάπτυξη θα πρέπει να παραμείνει η κύρια εστίαση του ΚΚΚ σε αυτό το στάδιο. 

Ο Τσιάνγκ επεξεργάστηκε σε τρία σημεία για να αναπτύξει το πρωταρχικό στάδιο του σοσιαλισμού. Το πρώτο - για να αναπτυχθεί μια σοσιαλιστική οικονομία με κινεζικά χαρακτηριστικά - σήμαινε την ανάπτυξη της οικονομίας με την απελευθέρωση και τον εκσυγχρονισμό των δυνάμεων παραγωγής, αναπτύσσοντας παράλληλα μια οικονομία της αγοράς. Το δεύτερο - η οικοδόμηση της σοσιαλιστικής πολιτικής με κινέζικα χαρακτηριστικά - σήμαινε "τη διαχείριση των κρατικών υποθέσεων σύμφωνα με το νόμο", την ανάπτυξη της σοσιαλιστικής δημοκρατίας υπό την ηγεσία του ΚΚΚ και την καθιέρωση του "λαού ως κύριοι της χώρας". Το τρίτο σημείο - η οικοδόμηση της σοσιαλιστικής κουλτούρας με κινεζικά χαρακτηριστικά - σήμαινε ότι ο Μαρξισμός μετατράπηκε σε οδηγό για να εκπαιδεύσει τους ανθρώπους ώστε να τους δώσει «υψηλά ιδανικά, ηθική ακεραιότητα, καλή εκπαίδευση και έντονη αίσθηση πειθαρχίας και ανάπτυξη εθνικής επιστημονικής και λαϊκής σοσιαλιστικής κουλτούρας, προσαρμοσμένη στις ανάγκες του εκσυγχρονισμού, του κόσμου και του μέλλοντος».

Όταν ρωτήθηκε πόσο καιρό θα διαρκούσε το πρωταρχικό στάδιο του σοσιαλισμού, ο Τσάο απάντησε ότι «θα διαρκέσει τουλάχιστον 100 χρόνια ... προτού ο σοσιαλιστικός εκσυγχρονισμός θα έχει κατά κύριο λόγο επιτευχθεί». Το κρατικό σύνταγμα αναφέρει ότι «η Κίνα θα βρίσκεται στο αρχικό στάδιο του σοσιαλισμού για μεγάλο χρονικό διάστημα». Όπως και με ο Τσάο, ο Τσιάνγκ πίστευε ότι θα χρειαστούν τουλάχιστον 100 χρόνια για να φτάσει η Κίνα σε πιο προχωρημένο στάδιο.

Σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς

«	«Τι είναι ο σοσιαλισμός και τι είναι ο Μαρξισμός; Δεν ήμασταν αρκετά σαφής σχετικά με αυτό στο παρελθόν. Ο Μαρξισμός αποδίδει ύψιστη σημασία στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Έχουμε πει ότι σοσιαλισμός είναι το πρωταρχικό στάδιο του κομμουνισμού και ότι σε προχωρημένο στάδιο η αρχή του "από τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές του και στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του" θα εφαρμοστεί, γεγονός που απαιτεί πολύ ανεπτυγμένες παραγωγικές δυνάμεις και μια συντριπτική αφθονία υλικού πλούτου. Ως εκ τούτου, το θεμελιώδες καθήκον του σοσιαλιστικού σταδίου είναι η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Η υπεροχή του σοσιαλιστικού συστήματος αποδεικνύεται, σε τελική ανάλυση, από ταχύτερη και μεγαλύτερη ανάπτυξη των δυνάμεων αυτών παρά από το καπιταλιστικό σύστημα. Καθώς αναπτύσσονται, η υλική και πολιτιστική ζωή των ανθρώπων θα βελτιώνεται συνεχώς. Μία από τις ελλείψεις μας, μετά την ίδρυση της Λαϊκής Δημοκρατίας, ήταν ότι δεν δώσαμε αρκετή προσοχή στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Σοσιαλισμός σημαίνει εξάλειψη της φτώχειας. Ο βιασμός δεν είναι σοσιαλισμός, ακόμα λιγότερο κομμουνισμός.»	»
—Τενγκ Σιαοπίνγκ, 30 Ιουλίου του 1984 σε λόγο του που αφορά την Μαρξιστική θεωρία.

Ο Τενγκ Σιάοπινγκ, ο αρχιτέκτονας των κινεζικών οικονομικών μεταρρυθμίσεων, δεν πίστευε ότι η οικονομία της αγοράς ήταν συνώνυμη με τον καπιταλισμό ή ότι ο σχεδιασμός ήταν συνώνυμος με τον σοσιαλισμό. Κατά τη διάρκεια της νότιας του περιοδείας, είπε, «οι σχεδιασμοί και οι δυνάμεις της αγοράς δεν είναι η ουσιαστική διαφορά ανάμεσα στον σοσιαλισμό και τον καπιταλισμό. Η προγραμματισμένη οικονομία δεν είναι ο ορισμός του σοσιαλισμού, επειδή υπάρχει προγραμματισμός υπό τον καπιταλισμό. Η οικονομία της αγοράς συμβαίνει και υπό τον σοσιαλισμό. Ο σχεδιασμός και οι δυνάμεις της αγοράς είναι και οι δύο τρόποι ελέγχου της οικονομικής δραστηριότητας»..

Ιδεολογική αιτιολόγηση

Στη δεκαετία του 1980, έγινε φανερό για τους Κινέζους οικονομολόγους ότι η μαρξιστική θεωρία του νόμου της αξίας - κατανοητή ως έκφραση της εργασιακής θεωρίας της αξίας - δεν μπορούσε να χρησιμεύσει ως βάση του συστήματος τιμολόγησης της Κίνας. Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο Μαρξ δεν θέλησε ποτέ η θεωρία του νόμου της αξίας να λειτουργήσει «ως έκφραση του "συγκεκριμένου χρόνου εργασίας"». Η έννοια των "τιμών παραγωγής" του Μαρξ δεν είχε νόημα στις σοβιετικές σχεδιασμένες οικονομίες, αφού οι σχηματισμοί τιμών ήταν σύμφωνα με τον Μαρξ που καθιερώθηκαν από τις αγορές. Οι σοβιετικοί σχεδιαστές είχαν χρησιμοποιήσει το νόμο της αξίας ως βάση για τον εξορθολογισμό των τιμών στην προγραμματισμένη οικονομία. Σύμφωνα με τις σοβιετικές πηγές, οι τιμές "σχεδιάστηκαν με γνώμονα τις ... βασικές απαιτήσεις του νόμου της αξίας". Ωστόσο, το βασικό σφάλμα της σοβιετικής ερμηνείας ήταν ότι προσπάθησαν να βαθμολογήσουν τις τιμές χωρίς μια ανταγωνιστική αγορά αφού, σύμφωνα με τον Μαρξ, οι ανταγωνιστικές αγορές επέτρεψαν μια ισορροπία των ποσοστών κέρδους που οδήγησε σε αύξηση των τιμών παραγωγής. Η απόρριψη της σοβιετικής ερμηνείας του νόμου της αξίας οδήγησε στην αποδοχή της ιδέας ότι η Κίνα ήταν ακόμα στο «πρωταρχικό στάδιο του σοσιαλισμού». Το βασικό επιχείρημα ήταν ότι οι συνθήκες που σχεδίαζε ο Μαρξ για την επίτευξη του σοσιαλιστικού σταδίου ανάπτυξης δεν υπήρχαν ακόμα στην Κίνα.

Ο Μάο ανέφερε ότι η επιβολή «προοδευτικών σχέσεων παραγωγής» θα φέρει επανάσταση στην παραγωγή. Η απόρριψη αυτής της άποψης από τον διάδοχό του, σύμφωνα με τον Α. Τζέιμς Γκρέγκορ, έβλαψε την ιδεολογική συνέχεια του Μαοϊσμού.  Ο κλασσικός Μαρξισμός είχε υποστηρίξει ότι μια σοσιαλιστική επανάσταση θα έλαβε χώρα μόνο στις προηγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες και η επιτυχία της θα σήμαινε τη μετάβαση από μια καπιταλιστική βασισμένη οικονομία σε μια «οικονομία προϊόντος» στην οποία τα αγαθά θα διανεμόταν για τις ανάγκες των ανθρώπων και όχι για κέρδος. Αν λόγω της έλλειψης συνεκτικής εξήγησης στην πιθανότητα αποτυχίας αυτή η επανάσταση δεν συμβεί, οι επαναστάτες θα αναγκαστούν να αναλάβουν τις ευθύνες της μπουρζουαζίας. Έτσι, οι Κινέζοι κομμουνιστές αναζητούν μια νέα Μαρξιστική θεωρία της ανάπτυξης. Ο θεωρητικός του κόμματος Λουό Ρονγτσού αναγνώρισε ότι οι ιδρυτές του Μαρξισμού δεν είχαν ποτέ "διατυπώσει συστηματική θεωρία για την ανάπτυξη του μη δυτικού κόσμου" και είπαν ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα θα πρέπει "να δημιουργήσει το δικό του συνθετικό θεωρητικό πλαίσιο για να μελετήσει το πρόβλημα της σύγχρονης ανάπτυξης. " Σύμφωνα με τον Α. Τζέιμς Γκρέγκορ, η συνέπεια αυτής της στάσης "είναι ότι ο Κινεζικός Μαρξισμός βρίσκεται σήμερα σε κατάσταση βαθιάς θεωρητικής ασυνέχειας".

Η ιδιωτική ιδιοκτησία

Η έννοια της ιδιωτικής ιδιοκτησίας έχει τις ρίζες της στον κλασσικό Μαρξισμό. Επειδή η Κίνα υιοθέτησε τον σοσιαλισμό όταν ήταν μια ημι-φεουδαρχική και ημι-αποικιακή χώρα, βρίσκεται στο πρώτο στάδιο του σοσιαλισμού. Εξαιτίας αυτού άλλαξαν ορισμένες πολιτικές και χαρακτηριστικά του συστήματος - όπως η παραγωγή βασικών προϊόντων για την αγορά, η ύπαρξη ενός ιδιωτικού τομέα και η εξάρτηση της κερδοσκοπίας από τη διοίκηση επιχειρήσεων -. Αυτές οι αλλαγές επιτρέπονται εφ 'όσον βελτιώνουν την παραγωγικότητα και εκσυγχρονίζουν τα μέσα παραγωγής και έτσι αναπτύσσουν περαιτέρω τον σοσιαλισμό. Σύμφωνα με αυτή την προοπτική, η μαχητική πεποίθηση του Μαο ότι η Κίνα θα μπορούσε να προχωρήσει αμέσως στον πλήρη σοσιαλισμό παρακάμπτοντας τον καπιταλισμό θεωρείται ψευδής.

Το ΚΚΚ εξακολουθεί να θεωρεί ότι η ιδιωτική ιδιοκτησία είναι μη σοσιαλιστική. Ωστόσο, σύμφωνα με τους θεωρητικούς του κόμματος, η ύπαρξη και ανάπτυξη της ιδιωτικής ιδιοκτησίας δεν υπονομεύει απαραιτήτως τον σοσιαλισμό και την προώθηση του καπιταλισμού στην Κίνα. Υποστηρίζεται ότι ο Καρλ Μαρξ και ο Φρίντριχ Ένγκελς - οι ιδρυτές του κομμουνισμού - δεν πρότειναν ποτέ την άμεση κατάργηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας. Σύμφωνα με το βιβλίο του Ένγκελς Αρχές του Κομμουνισμού, το προλεταριάτο μπορεί να καταργήσει την ιδιωτική ιδιοκτησία μόνο όταν πληρούνται οι απαραίτητες προϋποθέσεις. Στο στάδιο πριν από την κατάργηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας, ο Ένγκελς πρότεινε προοδευτική φορολογία, υψηλούς φόρους κληρονομιάς και υποχρεωτικές αγορές ομολόγων για τον περιορισμό της ιδιωτικής ιδιοκτησίας, ενώ ταυτόχρονα χρησιμοποίησε τις ανταγωνιστικές δυνάμεις των κρατικών επιχειρήσεων για την επέκταση του δημόσιου τομέα. Ο Μαρξ και ο Ένγκελς πρότειναν παρόμοια μέτρα στοΚομμουνιστικό Μανιφέστοσε σχέση με τις προηγμένες χώρες, αλλά από τότε που η Κίνα ήταν οικονομικά ανεπτυγμένη, οι θεωρητικοί κόμματος ήταν ευέλικτοι όσον αφορά τον χειρισμό της ιδιωτικής ιδιοκτησίας από το ΚΚΚ. Σύμφωνα με τον θεωρητικό του κόμματος Λιού Σουιγιουάν, το Νέο Πρόγραμμα Οικονομικής Πολιτικής που ξεκίνησε από τις σοβιετικές αρχές μετά το πρόγραμμα του Πολεμικού Κομμουνισμού είναι ένα καλό παράδειγμα ευελιξίας από τις σοσιαλιστικές αρχές.

Ο θεωρητικός του κόμματος Λι Σουάι είπε ότι η ιδιωτική ιδιοκτησία αναπόφευκτα συνεπάγεται καπιταλιστική εκμετάλλευση. Ωστόσο, ο Λι θεωρεί την ιδιωτική ιδιοκτησία και την εκμετάλλευση ως απαραίτητο στο πρωταρχικό στάδιο του σοσιαλισμού, υποστηρίζοντας ότι ο καπιταλισμός στην αρχική του φάση χρησιμοποιεί απομεινάρια της παλαιάς κοινωνίας για να οικοδομηθεί. Οι Σουν Λιαντσένγκ και Λιν Χουιγιόνγκ δήλωσαν ότι ο Μαρξ και ο Ένγκελς, στην ερμηνεία τους για το Κομμουνιστικό Μανιφέστο, επέκριναν την ιδιωτική ιδιοκτησία όταν ανήκε αποκλειστικά στην αστική τάξη, αλλά όχι την ατομική ιδιοκτησία στην οποία όλοι κατέχουν τα μέσα παραγωγής και επομένως δεν μπορούν να εκμεταλλευτούν άλλους. Η ατομική ιδιοκτησία είναι σύμφωνη με τον σοσιαλισμό, αφού ο Μάρξ έγραψε ότι η μετα-καπιταλιστική κοινωνία θα συνεπαγόταν την ανοικοδόμηση της «συσχετισμένης κοινωνικής ατομικής ιδιοκτησίας».

Κριτική

Σύμφωνα με τον συγγραφέα και ερευνητή Huang Yasheng και πολλούς άλλους, η οικονομική θεωρία στην Κίνα δεν είναι σοσιαλισμός με Κινέζικα χαρακτηριστικά, αλλά το αντίθετο - καπιταλισμός με Κινέζικα χαρακτηριστικά.^[1]

Διαφορετικές ονομασίες

• Κινεζικός σοσιαλισμός
• Σινοσοσιαλισμός

Δείτε επίσης

• Η ιδεολογία του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας
• Πρωτογενές στάδιο του σοσιαλισμού
• Σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς
• Ο Σοσιαλισμός σε Μία Χώρα

1. http://www.cambridge.org/us/academic/subjects/economics/public-economics-and-public-policy/capitalism-chinese-characteristics-entrepreneurship-and-state?format=HB

Πηγές

Α. James Gregor. Ο Μαρξισμός και η Κατασκευή της Κίνας. Μια Δογματική Ιστορία. Palgrave Macmillan. 2014

Περαιτέρω ανάγνωση

• Α. James Gregor. Ο Μαρξισμός και η Κατασκευή της Κίνας. Μια Δογματική Ιστορία. Palgrave Macmillan. 2014