Σφαγή της Φώκαιας

Η Σφαγή της Φώκαιας τον Ιούνιο του 1914 ήταν μέρος των ανθελληνικών διώξεων που είχαν εξαπολύσει οι οθωμανικές αρχές κατά την πρώτη φάση της Γενοκτονίας κατά των ελληνικών πληθυσμών.[1] Διαπράχθηκε από οργανωμένες τουρκικές ομάδες κατά της πόλης της Φώκαιας της Μικράς Ασίας, στα ανατολικά παράλια του Αιγαίου, πόλη που κατοικούνταν από ακμαίο ελληνικό στοιχείο.[2] Οι ομάδες των Τούρκων υποστηρίζονταν οικονομικά από το οθωμανικό κράτος.[3]Η σφαγή υπήρξε τμήμα ενός ευρύτερου σχεδίου που στόχευε στην Γενοκτονία των Ελλήνων που διαβιούσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.[4] Αποτέλεσε μία από τις πιο βίαιες επιθέσεις που διαπράχθηκαν το καλοκαίρι του 1914.[1]

Ιστορικό

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία μετά την ήττα στους Βαλκανικούς Πολέμους απώλεσε τα ευρωπαϊκά της εδάφη εκτός από την Ανατολική Θράκη,[5] Δεκάδες χιλιάδες μουσουλμάνοι κατέφυγαν ως πρόσφυγες.[3] ενώ οι διπλωματικές και πολιτικές εντάσεις με την Ελλάδα κορυφώθηκαν ως προς τον έλεγχο των νησιών του βορειοανατολικού Αιγαίου που ήδη έλεγχαν οι ελληνικές δυνάμεις από τους βαλκανικούς πολέμους. Τον Φεβρουάριο του 1914 οι Μεγάλες Δυνάμεις επιδίκασαν το σύνολο των νησιών στην Ελλάδα, κάτι που προκάλεσε δυσφορία και αντιδράσεις στην οθωμανική κυβέρνηση.[6] Ο Ελληνισμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας βρέθηκε στο στόχαστρο του Νεότουρκων: ανθελληνικό μένος στον τουρκικό τύπο, επιβολή υποχρεωτικής θητείας στον οθωμανικό στρατό, περιορισμό της λειτουργίας των ελληνικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, καθώς και μέτρα οικονομικού χαρακτήρα και μποϊκοτάρισμα των ελληνικών επιχειρήσεων.[7]

Οι νεοτουρκικές αρχές εξαπέλυσαν πολιτική εθνοκάθαρσης από την άνοιξη του 1914. Οι ελληνικές κοινότητες των ανατολικών παραλίων του Αιγαίου και της Ανατολικής Θράκης στοχοποιήθηκαν και υπέστησαν οικονομικό πόλεμο, απειλές, επιθέσεις από ένοπλες άτακτες ομάδες και σφαγές. Ορισμένες κοινότητες διασώθηκαν από βέβαιη εξολόθρευση επειδή πρόλαβαν να προσχωρήσουν στο Ισλάμ.[8] Στην περιοχή του βιλαετίου του Αϊδινίου, στα μικρασιατικά παράλια του Αιγαίου, είχαν επιστρατευτεί συνολικά 8.000-10.000 ένοπλοι άτακτοι μουσουλμάνοι για αυτό τον λόγο. Σύμφωνα με εκθέσεις του Δανού προξένου στη Σμύρνη, Αλφρέδου Φαν ντε Ζεε, αυτές οι ομάδες υποστηρίζονταν οικονομικά από το οθωμανικό κράτος.[3]

Χρονικό της Σφαγής

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις αρχές του Ιουνίου 1914 άτακτες τούρκικες ομάδες λεηλατούσαν οικισμούς νότια της Μενεμένης και προκαλούσαν με αποτέλεσμα την φυγή των εκεί ελληνικών πληθυσμών από την περιοχή αυτή. Στις 11 του ίδιου μήνα είχαν συσσωρευθεί πολλοί Έλληνες πρόσφυγες στη Φώκαια.[9][10] Εκείνη την εποχή η Φώκαια, παραλιακή πόλη βόρεια της Σμύρνης αριθμούσε περίπου 9.000 κατοίκους, κατά κύριο λόγο Έλληνες.[9]

Στις 12 Ιουνίου άτακτες ομάδες εξαπέλυσαν ένοπλη επίθεση κατά της ίδιας της Φώκαιας. Η επίθεση ήταν καλά οργανωμένη και εκδηλώθηκε ταυτόχρονα από τρεις πλευρές.[1] Οι ένοπλες ομάδες εισέβαλλαν σε πολλά σπίτια και πυροβολούσαν αδιακρίτως όσους εύρισκαν, ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας. Επίσης σημειώθηκαν και πολλοί βιασμοί.[11] Ο Γερμανός πρεσβευτής Χανς και ο Αμερικανός πρόξενος Χένρυ Μόγκενάου ανέφεραν ότι περίπου 50 άτομα δολοφονήθηκαν,[12] αναφορές από Έλληνες διασωθέντες μιλούν για 100 νεκρούς. Τα σώματα των σφαγιασθέντων πετάχθηκαν σε ένα πηγάδι στην περιοχή, μεταξύ αυτών υπήρξαν ιερείς, ηλικιωμένοι και παιδιά.[13] Οικίες και καταστήματα τα οποία πρόλαβαν να εγκαταλείψουν οι πανικόβλητοι ιδιοκτήτες τους υπέστησαν συστηματική λεηλασία.[14]

Το μέγεθος της λεηλασίας που σημειώθηκε ήταν τόσο εκτεταμένο που ακόμη και ένοπλες ομάδες που δεν συμμετείχαν στις σφαγές και στην καταστροφή έσπευσαν να αρπάξουν μέρος της λείας.[14] Όσοι άμαχοι διασώθηκαν διέφυγαν προς το λιμάνι και προσπαθούσαν να επιβιβαστούν σε κάποια βάρκα. Εξαιτίας του γενικευμένου χάους σημειώθηκαν και πνιγμοί.[14]

Τούρκοι ένοπλοι προβάλουν επιδεικτικά τη λεία τους ενώ η Φώκαια τυλίγεται στις φλόγες. Η φωτογραφία τραβήχτηκε από τον Γάλλο αρχαιολόγο Φελίξ Σαρτιέ.

Στις 25 Ιουνίου ο Δανός πρόξενος στη Σμύρνη, δήλωσε:[1]

Μέσα σε ένα τέταρτο της ώρας μετά την επίθεση όλα τα πλεούμενα ήταν γεμάτα ανθρώπους στην προσπάθειά τους να διαφύγουν, και όταν πλέον δεν υπήρχε άλλο μέσο όσοι απέμειναν συγκεντρώθηκαν στη μικρή χερσόνησο που βρισκόταν ο φάρος. Είδα έντεκα νεκρά σώματα ανδρών και γυναικών που κείτονταν στην ακτή. Πόσοι ακριβώς ήταν οι νεκροί δεν μπορώ να υπολογίσω, αλλά στην προσπάθειά μου να εισέλθω σε ένα σπίτι που η είσοδός του ήταν ανοικτή είδα δύο επιπλέον νεκρούς στην είσοδό του. Όλα τα καταστήματα είχαν λεηλατηθεί και τα προϊόντα που δεν μπορούσαν να κλαπούν καταστράφηκαν.

Σημαντική είναι η μαρτυρία του Φελίξ Σαρτιέ, που βρισκόταν στην Φώκαια ως μέλος της γαλλικής αρχαιολογικής αποστολής και ήταν αυτόπτης μάρτυρας στις σφαγές.[15] Ο τελευταίος κατέγραψε με αναφορές και φωτογραφίες τα αποτρόπαια γεγονότα πριν και κατά τη διάρκεια των σφαγών.[15] Η γαλλική αρχαιολογική αποστολή πήρε δραστικά μέτρα για να βοηθήσει τον πληθυσμό που επέζησε και κατάφερε να διασώσει εκατοντάδες αμάχους.[16] Ύψωσαν τη γαλλική σημαία στις οικίες τους και προσφεραν καταφύγιο όπου ήταν δυνατόν, ενώ οι ένοπλες ομάδες συνέχιζαν να βιαιοπραγούν. Σύμφωνα με τον Γάλλο αρχαιολόγο και αυτόπτη μάρτυτα, Κάρολο Μανσιέ, οι οθωμανικές αρχές έστειλαν τακτικό στράτευμα, δήθεν να περιορίσουν την συνεχιζόμενη εγκληματική δράση των ατάκτων ομάδων, όμως τελικά ακόμη και αυτοί συμμετείχαν στην καταστροφή της πόλης.[1] Ο Μανσιέ σημειώνει ότι μόλις βγήκαν από τις οικίες τους, διαπίστωσαν ότι είχαν διαπραχθεί οι πλέον αποτρόπαιες πράξεις που μπορούσε ποτέ να φανταστεί.[10] Επίσης σημειώνει ότι στις 17 Ιουνίου εστάλη οθωμανικό στράτευμα από τη Σμύρνη, αλλά ακόμη και αυτό συμμετείχε στις λεηλασίες, ενώ οι δολοφονίες και οι κλοπές συνεχίστηκαν μέχρις τις 18 Ιουνίου.[10]

Επίσης, ο Μανσιέ σημειώνει ότι οι βιαιοπραγίες ήταν μέρος οργανωμένου σχεδίου που εξόντωσης ολόκληρου του χριστιανικού πληθυσμού της περιοχής.[10] Παρατήρησε ότι τα κλοπιμαία φορτώθηκαν σε καμήλες και φυγαδεύτηκαν εκτός της Φώκαιας.[17]

Ο Γερμανός δημοσιογράφος, Χάρρυ Στούρμερ, τοπικός ανταποκριτής, που συνήθως ήταν συμπαθής προς τις τούρκικες αρχές, παρατήρησε τα "φλέγοντα ερείπια" της Φώκαιας.[18] Υπήρξαν επίσης περιπτώσεις που σε κρεοπωλεία μουσουλμάνων επιδεικνύονταν ακρωτηριασμένα μέλη των νεκρών της Φώκαιας με την ένδειξη "χριστιανικό κρέας".[19]

Διάσωση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι οθωμανικές αρχές προσπάθησαν να συγκαλύψουν το έγκλημα. Όμως μετά από δύο ημέρες ένα γαλλικό ατμόπλοιο έφτασε στη Σμύρνη και διέδωσε την είδηση της σφαγής, καθώς το πλήρωμά του είχε διασώσει περίπου 700 επιζώντες και τους μετέφερε στη γειτονική Λέσβο. Τελικά οι ελληνικές διασωστικές αρχές κατάφερε να διασώσουν τους ανεπομείναντες 5.000-6.000 κατοίκους με την αποστολή πλοίων από τα νησιά του Αιγαίου.[1] Σύμφωνα με τον Μανσιέ η σφαγή συνεχίστηκε μέχρι και τις 18 Ιουνίου όταν πια δεν υπάρχαν καθόλου Έλληνες κάτοικοι στην Φώκαια, η οποία μετατράπηκε πλέον σε πόλη-φάντασμα.[20]

Απόηχος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα αποτρόπαια γεγονότα στη Φώκαια προκάλεσαν την έντονη συμπάθεια από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες προς τα θύματα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον εκδηλώθηκε από τη Γαλλία. Οι κάτοικοι της Μασσαλίας, η οποία ιστορικά ιδρύθηκε ως αρχαία ελληνική αποικία της Φώκαιας, κατά το 600 π.Χ, συγκέντρωσαν 60.000 γαλλικά φράγκα για τις ανάγκες των προσφύγων.[21]

Πηγές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Bjornlund, Matthias (2013). «The 1914 Cleansing of Aegean Greeks as a Case of Violent Turkification». Late Ottoman Genocides: The Dissolution of the Ottoman Empire and Young Turkish Population and Extermination Policies (Routledge). ISBN 9781317990451. https://books.google.com/books?id=_Q3cAAAAQBAJ&q=menemen&pg=PA41. Ανακτήθηκε στις 10 June 2014. 
  • Μπουμπουγιατζή, Ευαγγελία (2009). Οι διωγμοί των Ελλήνων της Ιωνίας 1914-1922. Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. http://thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id/26660#page/384/mode/2up. Ανακτήθηκε στις 23 June 2013. 
  • Lieberman, Benjamin (2013). The Holocaust and Genocides in Europe. New York: Continuum Publishing Corporation. ISBN 9781441194787. 
  • Llewellyn-Smith, Michael (1999). Ionian Vision : Greece in Asia Minor, 1919–1922 (New edition, 2nd impression έκδοση). London: C. Hurst. ISBN 9781850653684. 

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Bjornlund, 2013: σ. 40
  2. ↑ Αγτζίδης, Β. (15 June 2014). «Η καταστροφή της Φώκαιας στην Ιωνία» (στα Greek). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 June 2017. https://www.webcitation.org/6rW0wIoHD?url=http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=435173. Ανακτήθηκε στις 26 June 2017. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Bjornlund, 2013: σ. 39
  4. ↑ Lieberman, 2013: σ. 79–80
  5. ↑ Bjornlund, 2013: σ.σσ 14
  6. ↑ Μπουμπουγιατζή, 2009: σ. 82–86
  7. ↑ Μπουμπουγιατζή, 2009: σ. 76–100
  8. ↑ Bjornlund, 2013: σ. 35
  9. ↑ 9,0 9,1 Smith, 1998: σ. 31
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 Erol, Emre (2012). «A Multidimensional Analysis of the Events in Eski Foça (Παλαιά Φώκαια) on the period of Summer 1914». Cahiers balkaniques 40. doi:10.4000/ceb.911. http://journals.openedition.org/ceb/911. Ανακτήθηκε στις 14 August 2022. 
  11. ↑ Μπουμπουγιατζή, 2009: σ. 109
  12. ↑ Akçam, Taner (2012). The Young Turks' Crime Against Humanity: The Armenian Genocide and Ethnic Cleansing in the Ottoman Empire. Princeton/Oxford: Princeton University Press. σελ. 84. 
  13. ↑ Turks Slay 100 Greeks The New York Times, June 17, 1914.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Μπουμπουγιατζή, 2009: σ. 110-111
  15. ↑ 15,0 15,1 Emre Erol. The Ottoman Crisis in Western Anatolia: Turkey’s Belle Epoque and the Transition to a Modern Nation State, (ISBN 0857728814), I.B.Tauris, 2016.
  16. ↑ The Classical Journal. Classical Association of the Middle West and South. 1916. σελ. 198. he succeeded in protecting several hundred Greeks and helped many to escape 
  17. ↑ A Multidimensional Analysis of the Events in Eski Foça (Παλαιά Φώκαια) on the period of Summer 1914
  18. ↑ Lieberman, Benjamin (2013). Terrible Fate: Ethnic Cleansing in the Making of Modern Europe. Rowman & Littlefield Publishers. σελ. 95. 
  19. ↑ Μπουμπουγιατζή, 2009: σ. 102
  20. ↑ Smith, 1998: σ. 32
  21. ↑ Μπουμπουγιατζή, 2009: σσ.146–148