Το ελιξίριο του έρωτα

Το ελιξίριο του έρωτα

Εξώφυλλο του λιμπρέτου
Πρωτότυπος τίτλος L'elisir d'amore
Γλώσσα πρωτοτύπου Ιταλικά
Μουσική Γκαετάνο Ντονιτσέττι
Λιμπρέτο Φελίτσε Ρομάνι
Πράξεις 2
Πρεμιέρα 12 Μαΐου 1832
Θέατρο Θέατρο Κανομπιάνα, Μιλάνο

Το ελιξίριο του έρωτα (Ιταλικά: L'elisir d'amore) είναι μια δίπρακτη κωμική όπερα (Όπερα Μπούφα) σε μουσική του Γκαετάνο Ντονιτσέττι. Το λιμπρέτο του Φελίτσε Ρομάνι βασίστηκε στο λιμπρέτο Το φίλτρο (Le philtre) που είχε γράψει ο Εζέν Σκριμπ για τον Ντανιέλ Ωμπέρ το 1831. Η πρεμιέρα του έργου έγινε στις 12 Μαΐου 1832 στο Θέατρο Κανομπιάνα (Teatro della Canobbiana) στο Μιλάνο.

Ιστορικό

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Ντονιτσέττι είχε μόνο δεκατέσσερις ημέρες στη διάθεσή του για να παραδώσει τις παρτιτούρες και ο Ρομάνι είχε επτά για να διασκευάσει το κείμενο του Σκριμπ. Παρά την πολύ μεγάλη πίεση, κατάφερε να δημιουργήσει ένα από τα καλύτερα δείγματα κωμικής όπερας του δέκατου ένατου αιώνα. Το έργο αποτελείται από δύο πράξεις, η πρώτη αποτελείται από δέκα σκηνές και η δεύτερη από εννέα και το κεντρικό της θέμα είναι ο ανέλπιδος έρωτας του φτωχού Νεμορίνο για την όμορφη Αντίνα και η αίσια κατάληξή του, εξαιτίας ενός μαγικού φίλτρου. Συχνά αναφέρεται ως προέλευση του λιμπρέτου του Σκριμπ ένα μη ανιχνεύσιμο ιταλικό λογοτεχνικό κείμενο κάποιου Μαλαπέρτα. Αυτή η πληροφορία, αν και επαναλαμβάνεται στη μουσικολογική βιβλιογραφία, είναι όχι μόνο απολύτως αναπόδεικτη αλλά ελλιπής και αντιφατική. Σήμερα οι πιο ενημερωμένοι μελετητές κλίνουν προς την άρνηση της ύπαρξης αυτής της πηγής κειμένου και ακόμη και της ύπαρξης του ίδιου του συγγραφέα.[1]

Ο συνθέτης επέμεινε σε μια σειρά από αλλαγές από το αρχικό λιμπρέτο του Σκριμπ. Η πιο γνωστή από αυτές ήταν η εισαγωγή της ρομάντζας Una furtiva lagrima και το ντουέτο μεταξύ της Αντίνας και του Νεμορίνο στην Α΄ πράξη, Chiedi all'aura lusinghiera. Εξάλλου, πάντα ενδιαφερόταν για την ποιότητα των κειμένων που μελοποιούσε και δεν δίσταζε να επεμβαίνει σε αυτά, όταν το θεωρούσε απαραίτητο.[2] Η μελωδία στο ντουέτο Io son ricco e tu sei bella στην Β΄ πράξη, σκηνή 1, επαναλαμβάνεται στην τελευταία σκηνή της όπερας, όπου την τραγουδά ο Δρ. Ντουλκαμάρα ως σόλο άρια με νέους σκαμπρόζικους στίχους.

Το έργο κατά την παγκόσμια πρεμιέρα σημείωσε μεγάλη επιτυχία, με τριάντα δύο συνεχόμενες παραστάσεις. Αυτό που το έκανε να αγαπηθεί αμέσως είναι η μελωδική εφευρετικότητα του Ντονιτσέττι, που έδεσε ιδανικά με την κωμική φλέβα της όπερας διανθισμένης με μελαγχολικά στοιχεία, όπου κυριαρχούν τα φωτεινά χρώματα και τα αγνά συναισθήματα, που πλάθουν μια χαλαρή ατμόσφαιρα.[3]

Ενρίκο Καρούζο, Una furtiva lagrima

Το πιο διάσημο κομμάτι του Ελιξίριου του έρωτα είναι χωρίς αμφιβολία η ρομάντζα του Νεμορίνο Una furtiva lagrima. Η άρια εισάγεται από μια άρπα, η οποία ακολουθείται λίγο μετά από ένα φαγκότο, που δίνει μια μελαγχολική απόχρωση σε όλη τη μελωδία.

Το πρώτο θέατρο στον ελλαδικό χώρο που υποδέχτηκε την όπερα ήταν το Σαν Τζάκομο της Κέρκυρας ήδη από το 1835. Αρχές του 1843 το έργο παρουσιάστηκε από περιοδεύοντα ιταλικό θίασο στην Αθήνα, ενώ στο ρεπερτόριο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής μπήκε στις 27 Ιανουαρίου 1961.[4]

Χαρακτήρες και ερμηνευτές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Χαρακτήρας Είδος φωνής Ερμηνευτές παγκόσμιας πρεμιέρας[5],
12 Μαΐου 1832
Διευθυντής ορχήστρας: Alessandro Rolla
Νεμορίνο Τενόρος Gianbattista Genero
Αντίνα Σοπράνο Sabine Heinefetter
Λοχίας Μπελκόρε Βαρύτονος Henri-Bernard Dabadie
Δρ. Ντουλκαμάρα Βαθύφωνος Giuseppe Frezzolini
Τζιανέττα Σοπράνο Marietta Sacchi
Χορωδία: Χωρικοί, στρατιώτες του Μπελκόρε, ένας συμβολαιογράφος, δυο υπηρέτες, ένας μαυριτανός[6]

Πλοκή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η υπόθεση εκτυλίσσεται τη εποχή του θερισμού σε ένα βασκικό χωριό στα τέλη του 18ου αιώνα. Οι αγγλικές εκδόσεις τοποθετούν τη δράση σε ένα ιταλικό χωριό.

Α΄ Πράξη

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Όσο οι θεριστές ξεκουράζονται στη σκιά, η όμορφη και εύπορη μεσακάρισσα Αντίνα διαβάζει ένα βιβλίο με την ιστορία του Τριστάνου και της Ιζόλδης. Ο φτωχός μεροκαματιάρης Νεμορίνο την κοιτάζει με λατρεία αλλά και θλίψη γιατί πιστεύει πως δεν μπορεί να την κατακτήσει. Οι χωρικοί ζητούν από την Αντίνα να τους διαβάσει δυνατά από το βιβλίο της και αυτή τους αφηγείται την ιστορία του Τριστάνου, ο οποίος ήταν ερωτευμένος με τη βασίλισσα Ιζόλδη και χάρη σε ένα μαγικό φίλτρο κατάφερε να την κερδίσει. Ενώ ο Νεμορίνο ονειρεύεται να βρει αυτό το μαγικό φίλτρο, καταφθάνει στο χωριό ο λοχίας Μπελκόρε, με σκοπό να βρει νέους άνδρες να στρατολογήσει. Φλερτάρει αμέσως με την Αντίνα και της προτείνει γάμο. Η Αντίνα του λέει πως θέλει να το σκεφτεί λίγο. Στο ντουέτο που ακολουθεί η Αντίνα εξηγεί στο Νεμορίνο ότι η πίστη στον έρωτα δεν της ταιριάζει.

Κάνει την εμφάνισή του στο χωριό ένας αγύρτης, ο ψευτογιατρός Ντουλκαμάρα, ο οποίος διαφημίζει τα μαντζούνια του στους χωριάτες. Ο Νεμορίνο του ζητά το μαγικό φίλτρο του έρωτα και εκείνος του παρουσιάζει για φίλτρο ένα μπουκάλι κρασί Μπορντώ. Του εξηγεί δε, ότι η επίδραση θα φανεί την επόμενη μέρα. Έτσι αυτός θα έχει φύγει μακριά από το χωριό και δεν θα μπορεί να του ζητάει τα ρέστα για το ψεύτικο φίλτρο. Ο Νεμορίνο το αγοράζει, αν και του κοστίζει το τελευταίο του δουκάτο, το πίνει και υπό την επήρεια της μέθης, υποκρίνεται τον αδιάφορο στην Αντίνα, η οποία ενοχλείται καθώς έχει συνηθίσει να νιώθει επιθυμητή. Για να εκδικηθεί το Νεμορίνο για την αδιαφορία του, δέχεται να παντρευτεί το λοχία, ο οποίος πρέπει να αναχωρήσει την επόμενη ημέρα, γι’ αυτό και η γαμήλια τελετή ορίζεται να γίνει αυθημερόν. Ο Νεμορίνο προσπαθεί να πείσει την Αντίνα να περιμένει μέχρι την επόμενη ημέρα γιατί ξέρει πως το φίλτρο τότε θα έχει επίδραση. Η Αντίνα δεν του δίνει σημασία και φεύγει με τον Μπελκόρε.

Β΄ Πράξη

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι προετοιμασίες για τον γάμο βρίσκονται σε εξέλιξη, φτάνει και ο συμβολαιογράφος. Η Αντίνα δηλώνει πως θέλει να γίνει ο γάμος το βράδυ, ώστε να είναι παρών και ο Νεμορίνο, για να τον πικάρει για την αδιαφορία του. Ο Νεμορίνο θέλει να αγοράσει άλλο ένα μπουκάλι φίλτρο, που να έχει άμεση επίδραση, αλλά επειδή δεν έχει άλλα χρήματα κατατάσσεται στον στρατό, παίρνοντας προκαταβολή από το μισθό του. Στην πλατεία του χωριού η Τζιανέττα, φίλη της Αντίνας, αποκαλύπτει στους συχωριανούς της ότι ο Νεμορίνο κληρονόμησε έναν πλούσιο θείο του που μόλις πέθανε. Αυτήν η πληροφορία δεν φτάνει στα αφτιά ούτε του Νεμορίνο, ούτε της Αντίνας, ούτε του Ντουλκαμάρα. Τα κορίτσια του χωριού αρχίζουν να φλερτάρουν το Νεμορίνο, ο οποίος νομίζει ότι αιτία είναι το φίλτρο. Βλέποντας τι συμβαίνει, ο Ντουλκαμάρα τα χάνει και αρχίζει να πιστεύει κι αυτός στη δύναμη του ελιξίριου, η δε Αντίνα αρχίζει να ζηλεύει.

Ο Ντουλκαμάρα της διηγείται πως πούλησε στον Νεμορίνο το ελιξίριο και η Αντίνα καταλαβαίνει ότι την αγαπάει. Ο Νεμορίνο βεβαιώνεται ότι η Αντίνα νοιάζεται γι’ αυτόν, γιατί παρατηρεί ένα δάκρυ στα μάτια της όταν τον βλέπει με τα άλλα κορίτσια, και καταλαβαίνει πως ο έρωτάς του έχει ανταπόκριση. Η Αντίνα εξαγοράζει το συμβόλαιο στρατολόγησης του Νεμορίνο και του το παραδίδει, ζητώντας του να μείνει στο χωριό. Ο Νεμορίνο δεν αρκείται σε αυτό, θέλει μια ξεκάθαρη δήλωση αγάπης αλλιώς είναι έτοιμος να φύγει. Η Αντίνα υποχωρεί και του εξομολογείται τον έρωτά της. Ο Μπελκόρε δεν νοιάζεται και πολύ για την ακύρωση του γάμου, δηλώνει πως σε κάποιο άλλο χωριό θα βρει μια κοπέλα να φλερτάρει, ο δε Ντουλκαμάρα αναχωρεί καταχαρούμενος για την επιτυχία που είχε το ελιξίριό του, που κάνει τους ανθρώπους να ερωτεύονται και μετατρέπει τους φτωχούς χωρικούς σε ζάμπλουτους.[7] [8]

Αξιοσημείωτα κομμάτια

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Α΄ Πράξη
    • Quanto è bella, quanto è cara, Καβατίνα του Νεμορίνο
    • Della crudele Isotta, Καβατίνα της Αντίνας
    • Come Paride vezzoso, Καβατίνα του Μπελκόρε
    • Udite, udite, o rustici, Καβατίνα του Ντουλκαμάρα
  • Β΄ Πράξη
    • Io son ricco, e tu sei bella, Ντουέτο Ντουλκαμάρα/Αντίνας
    • Una furtiva lagrima, Ρομάντζα του Νεμορίνο
    • Prendi, per me sei libero, Άρια της Αντίνας

Una furtiva lagrima

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Πρωτότυπο λιμπρέτο (Ιταλικά)
Ελληνική μετάφραση[9]

Una furtiva lagrima
negli occhi suoi spuntò:
Quelle festose giovani
invidiar sembrò.

Che più cercando io vò?
Che più cercando io vò?
M'ama! Sì, m'ama,
lo vedo, lo vedo.

Un solo istante i palpiti
del suo bel cor sentir!
I miei sospir confondere
per poco a' suoi sospir!
I palpiti, i palpiti sentir,
confondere i miei co' suoi sospir.

Cielo, si può morir;
di più non chiedo, non chiedo.
Ah, cielo! Si può! Si può morir!
Di più non chiedo, non chiedo.
Si può morir! Si può morir d'amor.

Ένα Κρυφό Δάκρυ
στα μάτια της ξεπρόβαλε.
Εκείνες τις χαρούμενες νεαρές
φάνηκε να ζηλεύει.

Τι παραπάνω ψάχνοντας να θέλω;
Τι παραπάνω ψάχνοντας να θέλω;
Μ'αγαπά! Ναι μ'αγαπά,
το βλέπω, το βλέπω.

Μια μόνο στιγμή τους χτύπους
της όμορφης καρδιάς της να ακούσω
Οι αναστεναγμοί μου, να μπερδευτούν
για λίγο με τους αναστεναγμούς της!
Τους χτύπους, τους χτύπους να ακούσω,
να μπερδευτούν οι δικοί μου με τους δικούς της αναστεναγμούς.

Θεέ μου, μπορεί ο καθένας να πεθάνει,
περισσότερα δεν ζητώ, δεν ζητώ
Ω Θεέ μου! Μπορεί! Μπορεί ο καθένας να πεθάνει
Περισσότερα δεν ζητώ ,δεν ζητώ,
Καθένας μπορεί να πεθάνει! Καθένας μπορεί να πεθάνει από αγάπη!

Ορχήστρα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η ορχηστρική σύνθεση της όπερας περιλαμβάνει τα ακόλουθα όργανα:

Ο Ντονιτσέττι προβλέπει τη χρήση του πιάνου για τα ρετσιτατίβο (με τσέλο και κοντραμπάσο κατά βούληση) και επί σκηνής τρομπέτα, τύμπανο, και ορχήστρα (δεν διευκρινίζεται)

Σημειώσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]


Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Rita Verdirame (Σεπτέμβριος 2010). «Dalla Francia all'Italia e ritorno. Percorsi di un libretto d'opera» (PDF). Associazione degli Italianisti. Ανακτήθηκε στις 3 Αυγούστου 2024. 
  2. ↑ Γιάννης & Ανθούλα Παπαδοπούλου (2001). «VII. Η ιταλική όπερα τον 19ο αιώνα». Όπερα, Διαδρομή στα Λυρικά Μονοπάτια. Αθήνα: Φίλιππος Νάκας. σελίδες 99–100. ISBN 9602905719. 
  3. ↑ «Το Ελιξίριο του Έρωτα». Εθνική Λυρική Σκηνή. Οκτώβριος 2011. Ανακτήθηκε στις 3 Αυγούστου 2024. 
  4. ↑ Νίκος Δοντάς και άλλοι (2011). Γκαετάνο Ντονιτσέττι: Το ελιξίριο του έρωτα. Αθήνα: Εθνική Λυρική Σκηνή. 
  5. ↑ Harold Rosenthal -John Warrack (ed. italiana Luciano Alberti) (1991). «L'elisir d'amore». Dizionario enciclopedico dell'opera lirica. Φλωρεντία: Le lettere. σελ. 261. ISBN 88 7166 038 2. 
  6. ↑ «L'ELISIR D'AMORE». cantarelopera.com. Ανακτήθηκε στις 4 Αυγούστου 2024. 
  7. ↑ «Σύνοψη: Το Ελιξίριο του Έρωτα». The Metropolitan Opera in Greece. Ανακτήθηκε στις 3 Αυγούστου 2024. 
  8. ↑ Γιάννης & Ανθούλα Παπαδοπούλου (2001). «G. Donizetti: Ελιξήριο του έρωτα». Όπερα, Διαδρομή στα Λυρικά Μονοπάτια. Αθήνα: Φίλιππος Νάκας. σελ. 293. ISBN 9602905719. 
  9. ↑ «Gaetano Donizetti, Una furtiva lagrima». LyricsTranslate.com. 24 Μαΐου 2022. Ανακτήθηκε στις 4 Αυγούστου 2024. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]