Φάληρο Αιαντίδας

Φάληρο Αιαντίδας
Πρωτοαττικός σκύφος από το Φάληρο, με παραστάσεις αλόγων στο εσωτερικό και γεωμετρικά μοτίβα στο εξωτερικό του, τερακότα, 700 π.Χ., Βρετανικό Μουσείο.
Γενικά στοιχεία
ΟνομασίαΦάληρον
Κύριος οικισμόςΦάληρο
Δευτερεύοντες οικισμοίΕχελίδαι,
Σκίρον Φαλήρου,
Λιμήν Φαλήρου
Διοικητικά στοιχεία
Ταυτότηταδήμος της αρχαίας Αθήνας
Ονομασία δήμουΔήμος Φαλήρου,
Δήμος Φαληρέων
Ονομασία δημότηΦαληρεύς
ΦυλήΑιαντίδα
ΤριττύςΆστεως
Σύστημα εξουσίαςΠόλη–κράτος
Πολιτικό σύστημαΑθηναϊκή Δημοκρατία
Τίτλος ηγέτηδήμαρχος
Λήψη αποφάσεωνΑρχαία Βουλή & Δήμος
Αριθμός βουλευτών
1η περίοδος
508 – 307/306 π.Χ.		9
2η περίοδος
307/306–224/223 π.Χ.		9
3η περίοδος
224/223–201/200 π.Χ.		13
4η περίοδος
201/200 π.Χ.– 126/127		άγνωστος
5η περίοδος
126/127–3ος αιώνας		άγνωστος
Ιστορική εξέλιξη
Ίδρυση508 ΠΚΕ
Λήξη3ος αιώνας
Αντικαταστάθηκε απόΔήμος Παλαιού Φαλήρου Δήμος Καλλιθέας & Δήμος Πειραιά
Λατρευτικές παραδόσεις
ΙεράΝαός του Διός
Ναός της Ελευσινίας Δήμητρας
Ναός του Δήλιου Απόλλωνα
Ναός Σκιράδος Αθηνάς
Ναός της Ήρας (στη Φαληρική οδό)
Ιερό αγνώστου Θεού
Ιερό των γιων Θησέα
Ιερό του επωνύμου ήρωα Φαλήρου
ΕορτέςΟσχοφόρια,
Ελευσίνια Μυστήρια
(Καθαρμοί στη θάλασσα, την 2η ημέρα: Άλαδε Μύσται)
ΜυθολογίαΦάληρος
Αρχαιολογία
Αξιόλογα κτίσματαΔικαστήριο «Παλλάδιον»
ΛιμάνιαΛιμάνι Φαλήρου
Άλλα έργαΤάφος του Αριστείδη
Περιοχή
Αρχαία Αττική
Σήμερα: Παλαιό Φάληρο, Νέο Φάληρο
Οι δήμοι της αρχαίας Αττικής
Commons page Σχετικά πολυμέσα
Αυτό το λήμμα αφορά την αρχαία πόλη και τον αρχαίο δήμο της Αιαντίδας φυλής. Για τη σύγχρονη πόλη, δείτε: Φάληρο.

Το Φάληρον ή Φάληρο (αρχαία ελληνικά: Φάληρον‎‎), (ο δήμος: Φαλήρου), ήταν αρχαίος οικισμός - πόλη και δήμος της Αιαντίδας (περιοχή της Αρχαίας Αττικής και φυλή της αρχαίας Αθήνας).

Ο Στράβων, αναφερόμενος στον ιστορικό Φιλόχορο και το έργο του «Ατθίς» (ή Ατθίδες ή Ιστορίαι), σε κάποια χειρόγραφά του, αναφέρει το Φάληρο ως ενδέκατη πόλη, αλλά στο κύριο σημείο αναφοράς του, το Φάληρο δεν αναφέρεται με σαφήνεια, αν όντως ήταν ανάμεσα στις πόλεις, οι οποίες ιδρύθηκαν στην Αττική από τον μυθικό βασιλιά της Αθήνας, Κέκροπα και αργότερα ο Θησέας την ένωσε με την πόλη της αρχαίας Αθήνας.[1] Με δεδομένη όμως τη πιθανότητα ότι η Κεκροπία ταυτίζεται με την ίδια την αρχαία Αθήνα και αφού δεν αναφέρεται κάποια άλλη πόλη, θεωρείται πολύ πιθανό το Φάληρο να περιλαμβανόταν ως η 11η πόλη της Ενδεκάπολης του Κέκροπα. Στη συνέχεια έγινε ένας από τους δήμους της Αττικής (δήμος Φαληρέων) και ανήκε στην Αιαντίδα φυλή.

Ονομασία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
O αργοναύτης και ιδρυτής του Φαλήρου Φάληρος.

Ο δήμος πήρε το όνομά του από τον μυθικό επώνυμο ήρωα και αργοναύτη Φάληρο (Φάληρος ή Φαληρέας ή Φαληρεύς), ο οποίος ήταν γιος του Άλκωνα και εγγονός του Ερεχθέα.

Τοποθεσία του αρχαίου δήμου

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο δήμος του Φαλήρου, ήταν δήμος του άστεως.[2] Βρίσκεται διαχρονικά περίπου 8 χιλιόμετρα νότια της Ακρόπολης και η περιοχή του αρχαίου δήμου περιλαμβάνει τις περιοχές στις οποίες σήμερα είναι το Παλαιό Φάληρο και το Νέο Φάληρο. Η θέση του κέντρου του δήμου, σύμφωνα με τους σύγχρονους ερευνητές, βρίσκεται κυρίως κοντά στο Παλαιό Φάληρο.[3]

Η συμμετοχή του δήμου στην αρχαία Βουλή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο δήμος, η ύπαρξη του οποίου επιβεβαιώνεται και από διάφορες επιγραφές,[4] ως μέλος της Αιαντίδας φυλής, συμμετείχε με 9 βουλευτές στην αρχαία Βουλή των 500, κατά την πρώτη περίοδο (508 – 307/306 π.Χ.). Κατά τη δεύτερη περίοδο (307/306 – 224/223 π.Χ.) ο δήμος αντιπροσωπευόταν επίσης με 9 βουλευτές ενώ την τρίτη περίοδο (224/223 – 201/200 π.Χ.) αντιπροσωπευόταν με 13 βουλευτές στη Βουλή των 600. Κατά την τέταρτη (201/200 π.Χ. – 126/127) και την πέμπτη περίοδο (126/127 – 3ος αιώνας) είναι άγνωστος ο αριθμός βουλευτών–αντιπροσώπων του δήμου.

Οι κάτοικοι του Φαλήρου

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο δημότης του αρχαίου Φαλήρου ονομαζόταν Φαληρεύς ή Φαληραίος.[5][6][7][8] Η οικονομία του δήμου βασιζόταν στην εμπορική κίνηση του λιμανιού και στην αλιεία. Τα ψάρια που αλιεύονταν στη θάλασσα, μπροστά από τις ακτές του δήμου, ιδιαίτερα η παπαλίνα (επιστημονική ονομασία: Sprattus sprattus), εκτιμιόντουσαν ιδιαιτέρως κατά την αρχαιότητα.

Το λιμάνι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το αρχαίο Φάληρο αναφέρεται ως το πρώτο και αρχαιότερο επίνειο της Αθήνας και έχοντας αρκετή έκταση ήταν το κύριο λιμάνι, ώσπου να διαμορφωθεί από τον Θεμιστοκλή, το 493 π.Χ., το λιμάνι του Πειραιά.[9] Η έκτασή του πιθανότατα άρχιζε από τις Τζιτζιφιές ή το Δέλτα και έφτανε ως εκεί που βρίσκεται σήμερα η μαρίνα του Φαλήρου. Το Φάληρο ήταν το μόνο και κύριο λιμάνι ως το 493 π.Χ. της Αθήνας, δεδομένου ότι ήταν πιο κοντά στο παλιό τμήμα της πόλης της αρχαίας Αθήνας (που αναπτύχθηκε νότια της Ακρόπολης)[10] και συνδεόταν με αυτήν μέσω της Φαληρικής οδού, δρόμου βατού και εύκολα προσπελάσιμου ανά πάσα ώρα του έτους,[11] σε αντιδιαστολή με την οδό Πειραιώς που βρισκόταν σε βαλτώδη περιοχή. Η κίνηση στο λιμάνι του Φαλήρου ήταν πιο αραιή και αγκυροβολούσαν εκεί ακόμα και οι βάρκες παρόλο, που επρόκειτο για ένα πραγματικό λιμάνι με αποβάθρες και αποθήκες. Μέσα στο λιμάνι αυτό έρεαν και οι ποταμοί Κηφισός και Ιλισός. Όταν, αργότερα, ο Θεμιστοκλής και κατόπιν ο Περικλής διαμόρφωσαν το λιμάνι του Πειραιά, το Φάληρο εξακολούθησε να είναι το δεύτερο λιμάνι της Αθήνας.

Το λιμάνι ήταν πολύ σημαντικό σύμφωνα με τη μυθολογία, καθώς σύμφωνα με διάφορες εκδοχές, από αυτό ξεκινούσαν άμεσα τα πολεμικά πλοία των Αθηναίων για την Τροία[12] και τον Τρωικό Πόλεμο, ενώ αναφέρεται και η αναχώρηση του Θησέα για το ταξίδι προς την Κρήτη.

Μετά τη μάχη του Μαραθώνα, το 490 π.Χ., οι Πέρσες, πραγματοποιώντας ελιγμό προσπάθησαν να βρεθούν από τον Μαραθώνα, μέσω του Φαλήρου, στο κύριο οικισμό της Αθήνας, αλλά δεν προχώρησαν βλέποντας τους Αθηναίους στρατιώτες να βρίσκονται στο ύψος του Κυνοσάργους. Στο χώρο του λιμανιού συγκεντρώθηκε επίσης ο περσικός στόλος, το 480 π.Χ., πριν αλλά και μετά τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας,[13] και την περίοδο αυτή, οι εισβολείς κατέστρεψαν πολλά θρησκευτικά κτίρια και άλλα οικοδομήματα του δήμου.

Αρχαίοι ναοί στο Φάληρο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το λιμάνι του Φαλήρου, χρησιμοποιήθηκε ελάχιστα από τον πέμπτο αιώνα π.Χ., αλλά δεν καταστράφηκε και συνέχισε να υπάρχει μέχρι το πρώτο αιώνα, καθώς το αναφέρει και ο Παυσανίας, ο οποίος παράλληλα περιγράφει και τους ναούς του Διός, της Ελευσινίας Δήμητρας,[14] του Δήλιου Απόλλωνα, της Ήρας (στη Φαληρική οδό) και της Σκιράδος Αθηνάς[15] και το ιερό του Θησέα, στην περιοχή «Σκίρον» του Φαλήρου, όπου διεξάγονταν και οι εορτές Οσχοφόρια ή/και τα Σκιροφόρια ή Σκίρα,[16] τον μήνα Σκιροφοριώνα, καθώς και τα Κυβερνήσια, προς τιμήν είτε σύμφωνα με μια εκδοχή του μάντη από τη Δωδώνη, είτε σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή του Σαλαμίνιου ήρωα Σκίρου, σύμφωνα και με τον Πλούταρχο.[17] Υπήρχαν επίσης στο δήμο ναοί του άγνωστου Θεού, των γιων του Θησέα και του αργοναύτη επώνυμου ήρωα του δήμου Φαληρέα. Στο ιερό της Ελευσινίας Δήμητρας οι ιερείς οι οποίοι ασχολούνταν με τα Ελευσίνια Μυστήρια είχαν και τελετές που περιλάμβαναν κολύμβηση στη θάλασσα.

Στην περιοχή του δήμου βρισκόταν επίσης ο τάφος του Αριστείδη[18] καθώς και το Δικαστήριο «Παλλάδιον», στο οποίο υποβάλλονταν σε δίκη κυρίως αυτοί που είχαν διαπράξει ακούσια ανθρωποκτονία.

Οχυρώσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Φάληρο δεν περικλειόταν με ισχυρά τείχη, όπως ο Πειραιάς, καθώς ο κύριος οικιστικός του πυρήνας ήταν σε κάποια σχετική απόσταση από τη θάλασσα, αν και υπήρχε και τμήμα του οικισμού κατά το μήκος της ακτής.[19] Το έδαφος του δήμου μετατράπηκε σε πεδίο, το οποίο μπορούσε να προφυλαχθεί από το ιππικό και μάλιστα η τακτική αυτή οδήγησε στην ήττα των Σπαρτιατών, οι οποίοι όταν προσήλθαν στο Φάληρο, ηττήθηκαν από το θεσσαλικό ιππικό των Πεισιστρατιδών, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο.[20] Η παραλιακή ζώνη, στην πραγματικότητα, δεν προσφερόταν για ιππικό επίθεσης, ενώ αντίθετα στην ενδοχώρα του δήμου Φαλήρου, κοντά στο σημερινό εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου, το έδαφος ήταν περισσότερο, πιο ανοικτό και χωρίς εμπόδια. Κοντά στο ίδιο εκκλησάκι, επίσης, βρέθηκαν τα ερείπια των φαληρικών τειχών μήκους περίπου πέντε σταδίων, σαφώς πολύ μικρότερα, από τα υπόλοιπα Μακρά Τείχη, τα οποία οχύρωναν τον δρόμο από το κύριο οικισμό της Αθήνας προς το νεότερο κύριο λιμένα της Αθήνας, τον Πειραιά.[21]

Τεράκωμος ή Τεράκωμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο δήμος του Φαλήρου, μαζί με τους δήμους του Πειραιά, της Ξυπετής και των Θυμαιταδών συναποτελούσαν την κοινότητα–ενότητα με την ονομασία “Τεράκωμος“ ή “Τεράκωμοι”,[22] η οποία είχε το ιερό του Ηρακλή, ως κοινό σημείο. Σύμφωνα με την αρχαιολόγο Έφη Λυγκούρη: «Η αρχική κώμη του Πειραιά η οποία μαζί με τα γειτονικά χωριά, τους μετέπειτα δήμους της Ξυπετής (Νέο Φάληρο, Μοσχάτο), του Φαλήρου (Παλαιό Φάληρο) και των Θυμαιτάδων (Κερατσίνι) αποτελούσε σύμφωνα με τον Πολυδεύκη ένα τετράκωμο με κέντρο το ιερό του Ηρακλέους στα Καμίνια προς τιμήν του οποίου τελούνταν αγώνες».[23] Μεταξύ των τεσσάρων αυτών δήμων - κωμών τελούνταν και αγώνες. Στα Καμίνια κοντά στην εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής της συνοικίας Απόλλωνα (ή, εναλλακτικά, στον Άγιο Ιωάννη Ρέντη), πιθανολογείται ότι υπήρχε το Τετράκωμον Ηράκλειον, δηλαδή το κοινό ιερό προς τιμή του θεού Ηρακλή. Σε αυτό συνηγορεί η ανεύρεση επιγραφών με ονόματα νικητών κατά τους αγώνες στο Ηράκλειο.[24]

Η εξέλιξη ως το σύγχρονο Φάληρο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κύριο λήμμα: Φάληρο

Η κατοίκηση της περιοχής του Φαλήρου συνεχίστηκε και στα χρόνια που ακολούθησαν την κλασική εποχή. Σήμερα το Φάληρο διοικητικά χωρίζεται σε δύο μέρη: το Παλαιό Φάληρο που έχει το δικό του δήμο, τον Δήμο Παλαιού Φαλήρου και το Νέο Φάληρο, το οποίο ανήκει στον Δήμο Πειραιά.

Προσωπικότητες από το Φάληρο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Υπήρξαν διάφοροι γνωστοί πολίτες από τον δήμο του Φαλήρου, όπως ο βουλευτής Βόηθος ο Φαληρεύς, ο στρατηγός Γέλως (Αίλιος) ο Φαληρεύς γιος του Διοκλέους, ο άρχων Γέλως (Αίλιος) ο Φαληρεύς γιος του Αιλίου Αλεξάνδρου, ο δικαστής Γλαύκων ο Φαληρεύς γιος του Πυθέου, ο ταμίας του ιερού της Αθηνάς Δεξιάδης ο Φαληρεύς γιος του Δεξιάδου, ο βουλευτής Δεξίθεος ο Φαληρεύς, ο βουλευτής Δηικράτης ο Φαληρεύς γιος του Δηικράτους, ο δικαστής Δήμαρχος ο Φαληρεύς, ο βουλευτής Δημήτριος ο Φαληρεύς, ο φιλόσοφος και ιστορικός Δημήτριος ο Φαληρεύς γιος του Φανοστράτου, ο βουλευτής Δημήτριος ο Φαληρεύς γιος του Δημητρίου, ο βουλευτής Δημήτριος ο Φαληρεύς γιος του Τιμέου, ο βουλευτής Δημόφαντος ο Φαληρεύς γιος του Δημοφάντου, ο βουλευτής Δημοφών ο Φαληρεύς, ο βουλευτής Διόγνητος ο Φαληρεύς, ο άρχων Διοκλής ο Φαληρεύς, 2 βουλευτές με το όνομα Διονύσιος ο Φαληρεύς κ.α.[25] Από τους πλέον γνωστούς, οι οποίοι είχαν κάποιου είδους σχέση με το δήμο ή την περιοχή του ήταν επίσης οι:

Δείτε επίσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές - σημειώσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Στράβων, «Γεωγραφικά», Θ', 1.20: [...] "Κέκροπα πρῶτον εἰς δώδεκα πόλεις συνοικίσαι τὸ πλῆθος, ὧν ὀνόματα Κεκροπία Τετράπολις Ἐπακρία Δεκέλεια Ἐλευσὶς Ἄφιδνα (λέγουσι δὲ καὶ πληθυντικῶς Ἀφίδνας) Θόρικος Βραυρὼν Κύθηρος Σφηττὸς Κηφισιά * * * πάλιν δ᾽ ὕστερον εἰς μίαν πόλιν συναγαγεῖν λέγεται τὴν νῦν τὰς δώδεκα Θησεύς". [...]
  2. ↑ [..] "Phalerum: (Φάληρον; Phálēron). Shallow bay to the east of Piraeus before the latter's expansion as the chief port of Athens (Hdt. 5,63; 5,85; 6,116; 8,66f.; 8,91ff.; 9,32; Paus. 1,1,2), modern Kallithea/Moschato/Palaia Phaliro. Also a large Attic asty-deme of the Aeantis phyle with 9 (13) bouleutaí. The location of the ancient centre of the deme is disputed [1; 2. 25ff.; 3; 5], the question of the ancient coastline [5; 8. 340] can be clarified only with geoscientific methods". [...], Lohmann, Hans (Bochum), Phalerum
  3. ↑ John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 138.
  4. ↑ Φαληρ Attica (IG I-III), στην ιστοσελίδα: epigraphy.packhum.org
  5. ↑ Στέφανος Βυζάντιος, "Εθνικά", ("Stephani Byzantii Ἐθνικων quæ supersunt". Gr. Edidit Anton Westermann, Λειψία 1839), [...] "Φάληρον, δήμος και επίνειον της Αττικής, Παυσανίας πρώτω περιηγήσεως Ελλάδος. και πληθυντικώς τα Φάληρα. Ξενοφών ιππαρχικώ. από γάρ Φαλήρου Φαληρείς ονομάζονται οι Αθηναίοι, λέγεται δε και ο δήμος και ο δημότης Φαληρεύς. λέγεται και Φαληραίος και θηλυκώς Φαληρίς. τα τοπικά Φαληρόθεν, Φαληρόνδε και Φαληροί. και Φαληρικόν. έστι και πόλις εν Οπικοίς, εις ήν εξεβράσθη Παρθενόπη η Σειρήν, ή καλείται Νεάπολις. έστι και Θετταλίας άλλη πρός τη Οίτη, ην Ριανός διά του α γράφει. Φάλαρον λέγων και Φάληρον, δια του η". [...], σελ. 293.
  6. ↑ Σκαρλάτος Βυζάντιος, "Λεξικόν Επίτομον των εν τοις Ελλήσι συγγραφεύσιν απαντωμένων κυρίων ονομάτων, συντεθέν μεν υπό Σκαρλάτου Δ. του Βυζαντίου. Εκδοθέν δε στερεοτύπως υπό Ανδρέου Κορομηλά". Εκ της τυπογραφίας Ανδρέου Κορομηλά. Εν Αθήναις 1852, [...] "Φάληρον (το) και Φαληρός (ο), δήμος παρά τον ομώνυμον λιμένα (τον μεσημβρινώτερον των τριών) των Αθηνών, μετά των οποίων συνείχετο ωσαύτως δια του μακρού τείχους του καλουμένου Φαληρικού, ανήκων εις την Αιαντίδα φυλήν, (ο δημ. Φαληρεύς)". [...], σελ. 185.
  7. ↑ [...] "φάλαρος: -α, -ον, και φαλαρός, -ά, -όν, και ιων. τ. φάληρος, -ον, Α (δωρ. τ.). 1. αυτός που είναι ολόκληρος ή σε ένα σημείο του λευκός («κύων ὁ φάλαρος», Θεόκρ.). 2. (το αρσ. ως κύριο όν.) ὁ Φάλαρος: α) όνομα κριού β) μυθ. γιος τού Άλκωνος και εγγονός τού Ερεχθέως που ίδρυσε το Φάληρο και αναφέρεται και ως ιδρυτής τών Σόλων στην Κύπρο και τής Παρθενόπης στην Ιταλία και ο οποίος πήρε μέρος στην αργοναυτική εκστρατεία και την κενταυρομαχία. 3. (το ουδ. ως κύριο όν.) τὸ Φάληρον: Αττικός δήμος της Αιαντίδος φυλής, τού οποίου ως ιδρυτής αναφέρεται ο ήρωας Φάληρος και ο οποίος ήταν το παλαιότερο λιμάνι τής Αθήνας, που χρησιμοποιήθηκε μέχρι και την εποχή τών Περσικών Πολέμων. 4. φρ. «ὄρη χιόνεσσι φάληρα» — βουνά σκεπασμένα με χιόνι (Νίκ.). [ΕΤΥΜΟΛ. Παρλλ. τ. τού επίθ. φαλός* «λευκός», σχηματισμένος πιθ. μέσω ενός αμάρτυρου θηλ. ουσ. *φαλᾶ «λάμψη, λευκότητα» (το οποίο υπήρχε αρχικά παρλλ. προς το επίθ. φαλός) με κατάλ. -ρος (πρβλ. σκλη-ρός, ψυχ-ρός)]". [...] φάλαρος Αρχειοθετήθηκε 2020-08-14 στο Wayback Machine.
  8. ↑ [...] "Φάληρο(ν): Παράλιος δήμος της αρχαίας Αττικής και λιμάνι του αθηναϊκού άστεως. Πριν από τους Περσικούς πολέμους, οι Αθηναίοι χρησιμοποιούσαν ως λιμάνι μόνο τη ΝΑ γωνία του Φαληρικού κόλπου. Ο δήμος ανήκε στην Αιαντίδα φυλή και το λιμάνι είχε το πλεονέκτημα ότι βρισκόταν πιο κοντά προς το αρχαιότατο τμήμα της Αθήνας και ότι υπήρχε έως εκεί μεγάλη αμαξιτή οδός, ενώ η διαδρομή έως τον Πειραιά ήταν δύσκολη. Το λιμάνι του Φ. συνδεόταν με το άστυ με ιδιαίτερο τείχος, το Φαληρικόν, μήκους 25 σταδίων, που κατασκευάστηκε επί Θεμιστοκλή. Η ίδρυση του λιμανιού του Πειραιά αχρήστευσε το Φ., αλλά ο δήμος εξακολούθησε να υπάρχει έως τους χρόνους του Παυσανία". [...] Φάληρο(ν)[νεκρός σύνδεσμος]
  9. ↑ Παυσανίας, «Ελλάδος περιήγησις», «Αττικά», 1.2: [...] "ὁ δὲ Πειραιεὺς δῆμος μὲν ἦν ἐκ παλαιοῦ, πρότερον δὲ πρὶν ἢ Θεμιστοκλῆς Ἀθηναίοις ἦρξεν ἐπίνειον οὐκ ἦν• Φαληρὸν δέ—ταύτῃ γὰρ ἐλάχιστον ἀπέχει τῆς πόλεως ἡ θάλασσα—, τοῦτό σφισιν ἐπίνειον ἦν, καὶ Μενεσθέα φασὶν αὐτόθεν ταῖς ναυσὶν ἐς Τροίαν ἀναχθῆναι καὶ τούτου πρότερον Θησέα δώσοντα Μίνῳ δίκας τῆς Ἀνδρόγεω τελευτῆς. Θεμιστοκλῆς δὲ ὡς ἦρξε—τοῖς τε γὰρ πλέουσιν ἐπιτηδειότερος ὁ Πειραιεὺς ἐφαίνετό οἱ προκεῖσθαι καὶ λιμένας τρεῖς ἀνθ᾽ ἑνὸς ἔχειν τοῦ Φαληροῖ—τοῦτό σφισιν ἐπίνειον εἶναι κατεσκευάσατο• καὶ νεὼς καὶ ἐς ἐμὲ ἦσαν οἶκοι καὶ πρὸς τῷ μεγίστῳ λιμένι τάφος Θεμιστοκλέους. φασὶ γὰρ μεταμελῆσαι τῶν ἐς Θεμιστοκλέα Ἀθηναίοις καὶ ὡς οἱ προσήκοντες τὰ ὀστᾶ κομίσαιεν ἐκ Μαγνησίας ἀνελόντες• φαίνονται δὲ οἱ παῖδες οἱ Θεμιστοκλέους καὶ κατελθόντες καὶ γραφὴν ἐς τὸν Παρθενῶνα ἀναθέντες, ἐν ᾗ Θεμιστοκλῆς ἐστι γεγραμμένος". [...]
  10. ↑ Θουκυδίδης, «Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου», Βιβλίο Β΄, 15: [...] "ξυνεβεβήκει δὲ ἀπὸ τοῦ πάνυ ἀρχαίου ἑτέρων μᾶλλον Ἀθηναίοις τοῦτο. ἐπὶ γὰρ Κέκροπος καὶ τῶν πρώτων βασιλέων ἡ Ἀττικὴ ἐς Θησέα αἰεὶ κατὰ πόλεις ᾠκεῖτο πρυτανεῖά τε ἐχούσας καὶ ἄρχοντας, καὶ ὁπότε μή τι δείσειαν, οὐ ξυνῇσαν βουλευσόμενοι ὡς τὸν βασιλέα, ἀλλ' αὐτοὶ ἕκαστοι ἐπολίτευον καὶ ἐβουλεύοντο• καί τινες καὶ ἐπολέμησάν ποτε αὐτῶν, ὥσπερ καὶ Ἐλευσίνιοι μετ' Εὐμόλπου πρὸς Ἐρεχθέα. ἐπειδὴ δὲ Θησεὺς ἐβασίλευσε, γενόμενος μετὰ τοῦ ξυνετοῦ καὶ δυνατὸς τά τε ἄλλα διεκόσμησε τὴν χώραν καὶ καταλύσας τῶν ἄλλων πόλεων τά τε βουλευτήρια καὶ τὰς ἀρχὰς ἐς τὴν νῦν πόλιν οὖσαν, ἓν βουλευτήριον ἀποδείξας καὶ πρυτανεῖον, ξυνῴκισε πάντας, καὶ νεμομένους τὰ αὑτῶν ἑκάστους ἅπερ καὶ πρὸ τοῦ ἠνάγκασε μιᾷ πόλει ταύτῃ χρῆσθαι, ἣ ἁπάντων ἤδη ξυντελούντων ἐς αὐτὴν μεγάλη γενομένη παρεδόθη ὑπὸ Θησέως τοῖς ἔπειτα• καὶ ξυνοίκια ἐξ ἐκείνου Ἀθηναῖοι ἔτι καὶ νῦν τῇ θεῷ ἑορτὴν δημοτελῆ ποιοῦσιν. τὸ δὲ πρὸ τοῦ ἡ ἀκρόπολις ἡ νῦν οὖσα πόλις ἦν, καὶ τὸ ὑπ' αὐτὴν πρὸς νότον μάλιστα τετραμμένον. τεκμήριον δέ• τὰ γὰρ ἱερὰ ἐν αὐτῇ τῇ ἀκροπόλει καὶ ἄλλων θεῶν ἐστὶ καὶ τὰ ἔξω πρὸς τοῦτο τὸ μέρος τῆς πόλεως μᾶλλον ἵδρυται, τό τε τοῦ Διὸς τοῦ Ὀλυμπίου καὶ τὸ Πύθιον καὶ τὸ τῆς Γῆς καὶ τὸ <τοῦ> ἐν Λίμναις Διονύσου, ᾧ τὰ ἀρχαιότερα Διονύσια [τῇ δωδεκάτῃ] ποιεῖται ἐν μηνὶ Ἀνθεστηριῶνι, ὥσπερ καὶ οἱ ἀπ' Ἀθηναίων Ἴωνες ἔτι καὶ νῦν νομίζουσιν. ἵδρυται δὲ καὶ ἄλλα ἱερὰ ταύτῃ ἀρχαῖα. καὶ τῇ κρήνῃ τῇ νῦν μὲν τῶν τυράννων οὕτω σκευασάντων Ἐννεακρούνῳ καλουμένῃ, τὸ δὲ πάλαι φανερῶν τῶν πηγῶν οὐσῶν Καλλιῤῥόῃ ὠνομασμένῃ, ἐκεῖνοί τε ἐγγὺς οὔσῃ τὰ πλείστου ἄξια ἐχρῶντο, καὶ νῦν ἔτι ἀπὸ τοῦ ἀρχαίου πρό τε γαμικῶν καὶ ἐς ἄλλα τῶν ἱερῶν νομίζεται τῷ ὕδατι χρῆσθαι• καλεῖται δὲ διὰ τὴν παλαιὰν ταύτῃ κατοίκησιν καὶ ἡ ἀκρόπολις μέχρι τοῦδε ἔτι ὑπ' Ἀθηναίων πόλις". [...]
  11. ↑ Ξενοφών, «Ελληνικά», Βιβλίο Β΄, κεφάλαιο IV, 30: [...] "συνείποντο δὲ καὶ οἱ σύμμαχοι πάντες πλὴν Βοιωτῶν καὶ Κορινθίων: οὗτοι δὲ ἔλεγον μὲν ὅτι οὐ νομίζοιεν εὐορκεῖν ἂν στρατευόμενοι ἐπ' Ἀθηναίους μηδὲν παράσπονδον ποιοῦντας: ἔπραττον δὲ ταῦτα, ὅτι ἐγίγνωσκον Λακεδαιμονίους βουλομένους τὴν τῶν Ἀθηναίων χώραν οἰκείαν καὶ πιστὴν ποιήσασθαι. ὁ δὲ Παυσανίας ἐστρατοπεδεύσατο μὲν ἐν τῷ Ἁλιπέδῳ καλουμένῳ πρὸς τῷ Πειραιεῖ δεξιὸν ἔχων κέρας, Λύσανδρος δὲ σὺν τοῖς μισθοφόροις τὸ εὐώνυμον." [...]
  12. ↑ Παυσανίας, «Ελλάδος περιήγησις», «Αττικά», 28.9: [...] "ἐφ᾽ ὅτῳ δέ, διάφορα ἐς τοῦτο εἴρηται. Διομήδην φασὶν ἁλούσης Ἰλίου ταῖς ναυσὶν ὀπίσω κομίζεσθαι, καὶ ἤδη τε νύκτα ἐπέχειν ὡς κατὰ Φάληρον πλέοντες γίνονται καὶ τοὺς Ἀργείους ὡς ἐς πολεμίαν ἀποβῆναι τὴν γῆν, ἄλλην που δόξαντας ἐν τῇ νυκτὶ καὶ οὐ τὴν Ἀττικὴν εἶναι. ἐνταῦθα Δημοφῶντα λέγουσιν ἐκβοηθήσαντα, οὐκ ἐπιστάμενον οὐδὲ τοῦτον τοὺς ἀπὸ τῶν νεῶν ὡς εἰσὶν Ἀργεῖοι, καὶ ἄνδρας αὐτῶν ἀποκτεῖναι καὶ τὸ Παλλάδιον ἁρπάσαντα οἴχεσθαι, Ἀθηναῖόν τε ἄνδρα οὐ προϊδόμενον ὑπὸ τοῦ ἵππου τοῦ Δημοφῶντος ἀνατραπῆναι καὶ συμπατηθέντα ἀποθανεῖν• ἐπὶ τούτῳ Δημοφῶντα ὑποσχεῖν δίκας οἱ μὲν τοῦ συμπατηθέντος τοῖς προσήκουσιν, οἱ δὲ Ἀργείων φασὶ τῷ κοινῷ". [...]
  13. ↑ Ηρόδοτος, «Ιστορίαι», Βιβλίο Η', «Ουρανία», 96: [...] "1 ὡς δὲ ἡ ναυμαχίη διελέλυτο, κατειρύσαντες ἐς τὴν Σαλαμῖνα οἱ Ἕλληνες τῶν ναυηγίων ὅσα ταύτῃ ἐτύγχανε ἔτι ἐόντα, ἕτοιμοι ἦσαν ἐς ἄλλην ναυμαχίην, ἐλπίζοντες τῇσι περιεούσῃσι νηυσὶ ἔτι χρήσεσθαι βασιλέα. 2 τῶν δὲ ναυηγίων πολλὰ ὑπολαβὼν ἄνεμος ζέφυρος ἔφερε τῆς Ἀττικῆς ἐπὶ τὴν ἠιόνα τὴν καλεομένην Κωλιάδα• ὥστε ἀποπλησθῆναι τὸν χρησμὸν τόν τε ἄλλον πάντα τὸν περὶ τῆς ναυμαχίης ταύτης εἰρημένοι Βάκιδι καὶ Μουσαίῳ, καὶ δὴ καὶ κατὰ τὰ ναυήγια τὰ ταύτῃ ἐξενειχθέντα τὸ εἰρημένον πολλοῖσι ἔτεσι πρότερον τούτων ἐν χρησμῷ Λυσιστράτῳ Ἀθηναίῳ ἀνδρὶ χρησμολόγῳ, τὸ ἐλελήθεε πάντας τοὺς Ἕλληνας, Κωλιάδες δὲ γυναῖκες ἐρετμοῖσι φρύξουσι / τοῦτο δὲ ἔμελλε ἀπελάσαντος βασιλέος ἔσεσθαι". [...]
  14. ↑ Παυσανίας, «Ελλάδος περιήγησις», «Φωκικά, Λοκρών Οζόλων», 35.2: [...] "θεῷ δὲ τῷ ἐν Ἄβαις οὐχ ὁμοίως Ῥωμαῖοί τε ἀπένειμαν τὰ ἐς τιμὴν καὶ ὁ Πέρσης: ἀλλὰ Ῥωμαῖοι μὲν εὐσεβείᾳ τῇ ἐς τὸν Ἀπόλλωνα Ἀβαίοις δεδώκασιν αὐτονόμους σφᾶς εἶναι, στρατιὰ δὲ ἡ μετὰ Ξέρξου κατέπρησε καὶ τὸ ἐν Ἄβαις ἱερόν. Ἑλλήνων δὲ τοῖς ἀντιστᾶσι τῷ βαρβάρῳ τὰ κατακαυθέντα ἱερὰ μὴ ἀνιστάναι σφίσιν ἔδοξεν, ἀλλὰ ἐς τὸν πάντα ὑπολείπεσθαι χρόνον τοῦ ἔχθους ὑπομνήματα: καὶ τοῦδε ἕνεκα οἵ τε ἐν τῇ Ἁλιαρτίᾳ ναοὶ καὶ Ἀθηναίοις τῆς Ἥρας ἐπὶ ὁδῷ τῇ Φαληρικῇ καὶ ὁ ἐπὶ Φαληρῷ τῆς Δήμητρος καὶ κατ' ἐμὲ ἔτι ἡμίκαυτοι μένουσι". [...]
  15. ↑ Παυσανίας, «Ελλάδος περιήγησις», «Αττικά», 36.4: [...] "μετὰ δὲ τοῦ Ἀνθεμοκρίτου τὴν στήλην Μολοττοῦ τε τάφος ἐστὶν ἀξιωθέντος Ἀθηναίων καὶ τούτου στρατηγεῖν, ὅτε Πλουτάρχῳ βοηθοῦντες διέβησαν ἐς Εὔβοιαν, καὶ χωρίον Σκῖρον ἐπὶ τοιῷδε καλούμενον. Ἐλευσινίοις πολεμοῦσι πρὸς Ἐρεχθέα ἀνὴρ μάντις ἦλθεν ἐκ Δωδώνης ὄνομα Σκῖρος, ὃς καὶ τῆς Σκιράδος ἱδρύσατο Ἀθηνᾶς ἐπὶ Φαληρῷ τὸ ἀρχαῖον ἱερόν• πεσόντα δὲ αὐτὸν ἐν τῇ μάχῃ θάπτουσιν Ἐλευσίνιοι πλησίον ποταμοῦ χειμάῤῥου, καὶ τῷ τε χωρίῳ τὸ ὄνομα ἀπὸ τοῦ ἥρωός ἐστι καὶ τῷ ποταμῷ". [...]
  16. ↑ Σούδα (λεξικό), Suidae Lexicon, Suidas, Ludolf Küster, Thomas Gaisford, Typographeo academico, 1834, Τόμος 2ος, στήλη 3337 Αρχειοθετήθηκε 2015-09-09 στο Wayback Machine.: [...] "Σκίρα, εορτή παρ' Αθηναίοις, αφ' ης και ο μην Σκιροφοριών. Φασί δε οι γρψαντες περί τε μηνών και εορτών των Αθήνησιν, ως το σκίρον σκιάδειόν εστι, μεθ' ου φερόμενοι εξ ακροπόλεως εις τινα τόπον, καλούμενον Σκίρον, πορεύονται η τε της Αθηνάς ιέρεια, και ο του Ποσειδώνος ιερεύς, και ο του Ηλίου. Κομίζουσι δε τούτο Ετεοβουτάδαι". [...]
  17. ↑ Πλούταρχος, «Βίοι Παράλληλοι», «Θησεύς», 17.6: [...] "φιλόχορος δὲ παρὰ Σκίρου φησὶν ἐκ Σαλαμῖνος τὸν Θησέα λαβεῖν κυβερνήτην μὲν Ναυσίθοον, πρωρέα δὲ Φαίακα, μηδέπω τότε τῶν Ἀθηναίων προσεχόντων τῇ θαλάττῃ• καὶ γὰρ εἶναι τῶν ἠϊθέων ἕνα Μενέσθην Σκίρου θυγατριδοῦν. μαρτυρεῖ δὲ τούτοις ἡρῷα Ναυσιθόου καὶ Φαίακος εἱσαμένου Θησέως Φαληροῖ πρὸς τῷ τοῦ Σκίρου ἱερῷ, καὶ τὴν ἑορτὴν τὰ Κυβερνήσιά φασιν ἐκείνοις τελεῖσθαι".
  18. ↑ Πλούταρχος, «Βίοι Παράλληλοι», και «Αριστείδης», 1: […] "[1.1] Ἀριστείδης ὁ Λυσιμάχου φυλῆς μὲν ἦν Ἀντιοχίδος, τῶν δὲ δήμων Ἀλωπεκῆθεν. περὶ δ' οὐσίας αὐτοῦ λόγοι διάφοροι γεγόνασιν, οἱ μὲν ὡς ἐν πενίᾳ συντόνῳ καταβιώσαντος καὶ μετὰ τὴν τελευτὴν ἀπολιπόντος θυγατέρας δύο πολὺν χρόνον ἀνεκδότους δι' ἀπορίαν γενομένας: [1.2] πρὸς δὲ τοῦτον τὸν λόγον ὑπὸ πολλῶν εἰρημένον ἀντιτασσόμενος ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος ἐν τῷ Σωκράτει χωρίον Φαληροῖ φησι γινώσκειν Ἀριστείδου γενόμενον, ἐν ᾧ τέθαπται, καὶ τεκμήρια τῆς περὶ τὸν οἶκον εὐπορίας ἓν μὲν ἡγεῖται τὴν ἐπώνυμον ἀρχήν, ἣν ἦρχεν ὁ τῷ κυάμῳ λαχὼν ἐκ τῶν γενῶν τῶν τὰ μέγιστα τιμήματα κεκτημένων, οὓς πεντακοσιομεδίμνους προσηγόρευον, ἕτερον δὲ τὸν ἐξοστρακισμόν: [1.3] οὐδενὶ γὰρ τῶν πενήτων, ἀλλὰ τοῖς ἐξ οἴκων τε μεγάλων καὶ διὰ γένους ὄγκον ἐπιφθόνων ὄστρακον ἐπιφέρεσθαι: τρίτον δὲ καὶ τελευταῖον, ὅτι νίκης ἀναθήματα χορηγικοὺς τρίποδας ἐν Διονύσου καταλέλοιπεν, οἳ καὶ καθ' ἡμᾶς ἐδείκνυντο τοιαύτην ἐπιγραφὴν διασώζοντες: “Ἀντιοχὶς ἐνίκα, Ἀριστείδης ἐχορήγει, Ἀρχέστρατος ἐδίδασκε.”
  19. ↑ Στράβων, «Γεωγραφικά», Βιβλίο Θ', 1.21: [...] "Μετὰ δὲ τὸν Πειραιᾶ Φαληρεῖς δῆμος ἐν τῆι ἐφεξῆς παραλίαι• εἶθ᾽ Ἁλιμούσιοι Αἰξωνεῖς Ἁλαιεῖς οἱ Αἰξωνικοὶ Ἀναγυράσιοι•" [...]
  20. ↑ Ηρόδοτος, «Ιστορίαι», Βιβλίο Ε', «Τερψιχόρη», 63: "1 ὡς ὦν δὴ οἱ Ἀθηναῖοι λέγουσι, οὗτοι οἱ ἄνδρες ἐν Δελφοῖσι κατήμενοι ἀνέπειθον τὴν Πυθίην χρήμασι, ὅκως ἔλθοιεν Σπαρτιητέων ἄνδρες εἴτε ἰδίῳ στόλῳ εἴτε δημοσίῳ χρησόμενοι, προφέρειν σφι τὰς Ἀθήνας ἐλευθεροῦν. 2 Λακεδαιμόνιοι δέ, ὥς σφι αἰεὶ τὠυτὸ πρόφαντον ἐγίνετο, πέμπουσι Ἀγχιμόλιον τὸν Ἀστέρος, ἐόντα τῶν ἀστῶν ἄνδρα δόκιμον, σὺν στρατῷ ἐξελῶντα Πεισιστρατίδας ἐξ Ἀθηνέων ὅμως καὶ ξεινίους σφι ἐόντας τὰ μάλιστα• τὰ γὰρ τοῦ θεοῦ πρεσβύτερα ἐποιεῦντο ἢ τὰ τῶν ἀνδρῶν• πέμπουσι δὲ τούτους κατὰ θάλασσαν πλοίοισι. 3 ὃ μὲν δὴ προσσχὼν ἐς Φάληρον τὴν στρατιὴν ἀπέβησε, οἱ δὲ Πεισιστρατίδαι προπυνθανόμενοι ταῦτα ἐπεκαλέοντο ἐκ Θεσσαλίης ἐπικουρίην• ἐπεποίητο γάρ σφι συμμαχίη πρὸς αὐτούς. Θεσσαλοὶ δέ σφι δεομένοισι ἀπέπεμψαν κοινῇ γνώμῃ χρεώμενοι χιλίην τε ἵππον καὶ τὸν βασιλέα τὸν σφέτερον Κινέην ἄνδρα Κονιαῖον• τοὺς ἐπείτε ἔσχον συμμάχους οἱ Πεισιστρατίδαι, ἐμηχανῶντο τοιάδε• 4 κείραντες τῶν Φαληρέων τὸ πεδίον καὶ ἱππάσιμον ποιήσαντες τοῦτον τὸν χῶρον ἐπῆκαν τῷ στρατοπέδῳ τὴν ἵππον• ἐμπεσοῦσα δὲ διέφθειρε ἄλλους τε πολλοὺς τῶν Λακεδαιμονίων καὶ δὴ καὶ τὸν Ἀγχιμόλιον• τοὺς δὲ περιγενομένους αὐτῶν ἐς τὰς νέας κατεῖρξαν. ὁ μὲν δὴ πρῶτος στόλος ἐκ Λακεδαίμονος οὕτω ἀπήλλαξε, καὶ Ἀγχιμολίου εἰσὶ ταφαὶ τῆς Ἀττικῆς Ἀλωπεκῆσι, ἀγχοῦ τοῦ Ἡρακλείου τοῦ ἐν Κυνοσάργεϊ". [...]
  21. ↑ Θουκυδίδης, «Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου», Βιβλίο Α΄, 107: [...] "Ἤρξαντο δὲ κατὰ τοὺς χρόνους τούτους καὶ τὰ μακρὰ τείχη Ἀθηναῖοι ἐς θάλασσαν οἰκοδομεῖν, τό τε Φαληρόνδε καὶ τὸ ἐς Πειραιᾶ". [...]
  22. ↑ Ιούλιος Πολυδεύκης, «Ονομαστικόν εν βιβλίοις ι´», (Ονομαστικόν σε βιβλία δέκα) - Giulio Polluce, "Onomastikon", IV, 105.
  23. ↑ Πηγή: Το άρθρο της Μαρίας Θερμού, με τίτλο: "Κάτω στον Πειραιά στα Καμίνια - Πού ζούσαν οι αρχαίοι «Πειραιώτες» ως τα Γεωμετρικά και τα Αρχαϊκά χρόνια. Η αρχαιολόγος Εφη Λυγκούρη απαντά βασιζόμενη σε ευρήματα που ήρθαν στο φως στην περιοχή των Καμινίων και του Αγίου Ιωάννη Ρέντη", 08/02/2009, εφημερίδα Το Βήμα.
  24. ↑ Παπαχατζή, Νικολάου. Παυσανίου, Ελλάδος Περιήγησις, Αττικά, Εκδοτική Αθηνών, 1998, σ.96. ISBN 9-602-13090-3
  25. ↑ Δημότες του Φαλήρου Αρχειοθετήθηκε 2019-04-04 στο Wayback Machine.. Αναζήτηση με τη λέξη-κλειδί στον τόπο (Place): FALHREUS (στα κεφαλαία αγγλικά), στις ιστοσελίδες: empressattica.com και atheniansproject.com του Προγράμματος «Αθηναίοι» = Athenians Project

Πηγές – βιβλιογραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πρωτογενείς πηγές

Δευτερογενείς πηγές

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]