Άρης Αλεξάνδρου

Άρης Αλεξάνδρου
Ο Άρης Αλεξάνδρου περί το 1975 (σκίτσο)
Γενικές πληροφορίες
Όνομα γεννήσεως	Αριστοτέλης Βασιλειάδης
Γέννηση	24  Νοεμβρίου 1922[1][2] Αγία Πετρούπολη[3][1][2]
Θάνατος	2  Ιουλίου 1978[1][4][5] 13ο δημοτικό διαμέρισμα του Παρισιού[6]
Αιτία θανάτου	έμφραγμα του μυοκαρδίου
Συνθήκες θανάτου	φυσικά αίτια
Χώρα πολιτογράφησης	Ελλάδα
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	Γαλλικά Ρωσικά[1] νέα ελληνική γλώσσα[7][1]
Σπουδές	Βαρβάκειος Σχολή
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	συγγραφέας[1] γλωσσολόγος μεταφραστής[1] ποιητής[1]
Οικογένεια
Σύζυγος	Καίτη Δρόσου (1959–1978)
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Ο Άρης Αλεξάνδρου (πραγματικό όνομα: Αριστοτέλης Βασιλειάδης, Πετρογκράντ, 24 Νοεμβρίου 1922 - Παρίσι, 2 Ιουλίου 1978)^[8] ήταν Έλληνας αντιστασιακός, ποιητής, πεζογράφος, και μεταφραστής έργων κυρίως της ρωσικής λογοτεχνίας.

Θεωρείται ως ένας από τους σημαντικότερους μεταπολεμικούς Έλληνες συγγραφείς, με πολύ σημαντικό μεταφραστικό έργο. Το μοναδικό μυθιστόρημά του, Το Κιβώτιο (1974), αποτιμάται ως «ένα πραγματικά σημαντικό έργο» της νεοελληνικής πεζογραφίας^[9].

Βιογραφία

Από την ΕΣΣΔ στην Ελλάδα

Γεννήθηκε στο Πετρογκράντ (σήμερα Αγία Πετρούπολη) το 1922. Ο πατέρας του, Βασίλης Βασιλειάδης, ήταν Έλληνας από την Τραπεζούντα και η μητέρα του, Πολίνα Αντόνοβνα Βίλγκελμσον, ήταν Ρωσίδα με καταγωγή από την Εσθονία^[10]. Ο Αλεξάνδρου, που ως μητρική γλώσσα είχε τη ρωσική, ήρθε με την οικογένειά του στην Ελλάδα το 1928 και, αφού έμεινε δύο χρόνια στη Θεσσαλονίκη, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα.

Αφού ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές του σπουδές στη Βαρβάκειο Σχολή, το 1940 έδωσε εξετάσεις και πέρασε στην ΑΣΟΕΕ^[11]. Εγκατέλειψε όμως σύντομα τη σχολή, επειδή δεν τον ενθουσίαζε το αντικείμενο των σπουδών του, για να ασχοληθεί επαγγελματικά με τη μετάφραση^[10]. Ξεκίνησε να δουλεύει ως μεταφραστής στον εκδοτικό οίκο Γκοβόστη. Τότε χρησιμοποίησε για πρώτη φορά το ψευδώνυμο «Άρης Αλεξάνδρου»^[8], με το οποίο τελικά καθιερώθηκε.

Δικτατορία Μεταξά, Κατοχή και πολιτικές διώξεις

Από την εποχή της μεταξικής δικτατορίας, ο Αλεξάνδρου, μαζί με τον Αντρέα Φραγκιά και άλλους φίλους, είχε δημιουργήσει έναν όμιλο μαρξιστικού προσανατολισμού, ο οποίος συνέχισε τη δράση του μέχρι τα πρώτα χρόνια της Κατοχής. Το 1941, ο όμιλος προσχώρησε στη Φοιτητική Κομμουνιστική Οργάνωση (ΦΚΟ), η οποία σχετίστηκε με την Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ)^[12] και εντάχθηκε στο ΕΑΜ Νέων^[13]. Ο Αλεξάνδρου αποχώρησε πικραμένος από το ΕΑΜ Νέων το καλοκαίρι του 1942, έπειτα από τη διαγραφή τριών φίλων του και ηγετικών στελεχών της ΟΚΝΕ, λόγω των «υπερεπαναστατικών» θέσεων τους — ζητούσαν άμεση και μη μετωπική ένοπλη σύγκρουση με τους κατακτητές^[14][15] από το ΕΑΜ, οι οποίοι ταυτόχρονα καταγγέλθηκαν ως «χαφιέδες»^[16].

Το διάστημα της Κατοχής μετάφρασε τον ύμνο της Κομσομόλ στα Ελληνικά και συμμετείχε σε όλες τις μεγάλες εαμικές διαδηλώσεις της εποχής. Έλαβε μέρος με μαύρο περιβραχιόνιο στη διαδήλωση του ΕΑΜ στις 3 Δεκεμβρίου 1944 (αρχή των Δεκεμβριανών) και κατόπιν κρύβονταν με την οικογένειά του σε καταφύγια για πολίτες. Αργότερα συνελήφθη αιχμάλωτος από τις βρετανικές δυνάμεις και στάλθηκε στο στρατόπεδο πολιτικών κρατουμένων στην Ελ Ντάμπα της Λιβύης όπου, μαζί με τον πατέρα του, δήλωσαν στους διώκτες τους ότι ήταν «ΕΑΜίτες»^[17]. Αφέθηκαν ελεύθεροι το 1945 και επέστρεψαν στην Ελλάδα.

Στην αρχή του Εμφυλίου κρυβόταν, βγαίνοντας από το κρησφύγετό του μόνο μια φορά την εβδομάδα, προκειμένου να συναντηθεί με την Καίτη Δρόσου, μετέπειτα σύζυγό του και τότε στρατολόγο και μέλος του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ^[18][19]. Συνελήφθη τον Ιούλιο του 1948 και εκτοπίστηκε στον Μούδρο της Λήμνου (1948-49). Ύστερα από τη διάρρηξη των σχέσεων του Τίτο με το ΚΚΕ, πολιτικοί εξόριστοι τον κατηγόρησαν για «ηττοπάθεια», αφού προειδοποιούσε την ομάδα συμβίωσης: «Οφείλετε να πείτε στον κόσμο ότι θα μείνουμε είκοσι χρόνια σε αυτόν τον βράχο και όχι να βαράτε φανφάρες. Ο καθένας να αποφασίσει τι θα κάνει εν γνώσει […] Δε νικήσαμε και μπορεί να ηττηθούμε.»^[20]

Μεταφέρθηκε στη Μακρόνησο (1948-49), όπου φοβούμενος ακρωτηριασμό και μόνιμη βλάβη από τα βασανιστήρια έκανε δήλωση μετανοίας, την οποία αργότερα ανακάλεσε, και στον Άγιο Ευστράτιο (1950-51). Το 1951 έμενε στην Αθήνα, στο Δουργούτι (Νέος Κόσμος). Το 1953 καταδικάστηκε ως ανυπότακτος στράτευσης δηλώνοντας στο στρατοδικείο (όπου είχε ως δικηγόρο τον Ηλία Ηλιού) «κομμουνιστής» με αποτέλεσμα τη φυλάκιση του. Τέθηκε σε απομόνωση από τους υπόλοιπους πολιτικούς κρατουμένους, έως τουλάχιστον το 1956 και τελικά αποφυλακίστηκε με αναστολή ποινής το 1958^[21].

Διαφυγή στη Γαλλία

Έκδοση του Κιβωτίου του 1975.

Με την επιβολή της δικτατορίας το 1967, διέφυγε στο Παρίσι, όπου για να επιβιώσει έκανε διάφορες δουλειές. Το 1968 έγραψε κείμενο με το όνομα Αντίπας Νετραλίτης^[22] (neuter: ούτε ο ένας ούτε ο άλλος) όπου έγραφε και υπέρ της ένταξης της Ελλάδας στην Ενωμένη Ευρώπη ως διέξοδο ενάντια της διαμάχης ΕΣΣΔ και ΗΠΑ. ^[23].

Το 1975 δήλωσε σχετικά: «Δεν ανήκω σε κανένα κόμμα και σε καμιά πολιτική οργάνωση. Δεν είμαι μέλος καμιάς εκκλησίας. Δεν είμαι οπαδός καμιάς θρησκείας. […] Έχοντας περάσει από τα ξερονήσια και τις φυλακές, νιώθω πως είμαι συγκρατούμενος όχι μόνο με όσους υποφέρουν στα φασιστικά στρατόπεδα, μα και με όσους βασανίζονται στο Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ. Νιώθω αλληλέγγυος και συνυπεύθυνος με όσους αγωνίστηκαν, αγωνίζονται και θα αγωνιστούν εναντίον όλων των τυράννων, εστεμμένων και τραγιασκοφόρων, εναντίον όλων των δεσποτών, γαλονάδων και ρασοφόρων.»^[24]

Πέθανε στη γαλλική πρωτεύουσα το 1978. Σύζυγός του, από το 1958, ήταν η δημοσιογράφος και ποιήτρια Καίτη Δρόσου, η οποία απεβίωσε στις 3 Φεβρουαρίου 2016, σε ηλικία 94 ετών, στο Παρίσι^[25].

Συγγραφικό και μεταφραστικό έργο

Η α΄ συνολική έκδοση των ποιημάτων του Αλεξάνδρου (1972).

Η πρώτη ποιητική συλλογή του Άρη Αλεξάνδρου, με τίτλο Ακόμη τούτη η άνοιξη, εκδόθηκε τον Απρίλιο του 1946 σε 300 αντίτυπα και έλαβε ευνοϊκή κριτική^[26] από τρεις αριστερές εφημερίδες της Αθήνας. Στα ποιήματα εκείνης της εποχής εξέφραζε τον θαυμασμό του για τον ΕΛΑΣ και την ΕΣΣΔ^[27]. Ακολούθησε η Άγονος γραμμή (1952) και η Ευθύτης οδών (1959).

Στην ποίηση του Αλεξάνδρου υπάρχει έντονη η πικρία από τη διάψευση των ελπίδων, πικρία που χαρακτηρίζει την πλειοψηφία των ποιητών που έζησαν τον Ελληνικό Εμφύλιο. Συγχρόνως χαρακτηρίζεται από έντονη ειρωνεία που σε ορισμένα σημεία φτάνει στο σαρκασμό, ως προς όλα τα γνωστά κοινωνικά συστήματα.

Ο Αλεξάνδρου ασχολήθηκε επίσης με την μετάφραση έργων κλασικών και νεότερων Ρώσων συγγραφέων (μετέφρασε Ντοστογιέφσκι, Τολστόι, Τσέχωφ, Αχμάτοβα κ.ά.), αλλά και έργων Γάλλων, Αμερικανών και Άγγλων συγγραφέων.

Ο Άρης Αλεξάνδρου είναι όμως περισσότερο γνωστός για το μοναδικό μυθιστόρημα που έγραψε, Το κιβώτιο (1974). Στο βιβλίο αυτό, όπως και στο σύνολο του έργου του, φαίνεται η απομάκρυνση του συγγραφέα από τον κομματικό δογματισμό και η επιθυμία του για διαφύλαξη της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Εργογραφία

Ποίηση

• Ακόμα τούτη η άνοιξη. Γκοβόστης. 1946.
• Άγονος γραμμή. 1952.
• Ευθύτης οδών. Homo humanus. 1959.
• Ποιήματα 1941-1971. Κείμενα. 1972.

Δοκίμια

• Έξω απ' τα δόντια (1937-1975). Βέργος. 1977.

Σενάρια

• Ο λόφος με το συντριβάνι. Βέργος. 1977.

Μυθιστορήματα

• Το κιβώτιο. Κέδρος. 1974.

Μεταφράσεις

• Eugene O'Neill, Στις θάλασσες του βορρά. Κι άλλα δύο μονόπρακτα (Γκοβόστης, 1943)
• Jack London, Το σιδερένιο τακούνι (Γκοβόστης, 1943 / δεν εκδόθηκε, γιατί απαγορεύτηκαν οι αγγλόφωνοι συγγραφείς από την κατοχική λογοκρισία)
• D. H. Lawrence, Η γυναίκα που έφυγε με τ' άλογο (Γκοβόστης, 1944)
• Eugene O'Neill, Ο αυτοκράτορας Τζόουνς (Γκοβόστης, 1944)
• George Bernard Shaw, Καίσαρ και Κλεοπάτρα (Γκοβόστης, 1944)
• George Bernard Shaw, Το επάγγελμα της κυρίας Γουώρρεν (Γκοβόστης, 1944)
• Eugene O'Neill, Ο μεγάλος θεός Μπράουν (Γκοβόστης, 1945)
• Eugene O'Neill, Το φεγγάρι των Καραϊβικών νησιών (Γκοβόστης, 1945)
• Αντόν Τσέχωφ, Ο βυσσινόκηπος (Γκοβόστης, 1945)
• Μαξίμ Γκόρκι, Η μάνα (Γκοβόστης, 1946)
• Eugene O'Neill, Ερημιά (Γκοβόστης, 1946)
• Eugene O'Neill, Μέρες δίχως τέλος. Ένα μοντέρνο θαύμα (Γκοβόστης, 1946)
• Eugene O'Neill, Ντυναμό (Γκοβόστης, 1946)
• Eugene O'Neill, Ο Λάζαρος γέλασε (Γκοβόστης, 1946)
• Eugene O'Neill, Ο πρώτος άνθρωπος (Γκοβόστης, 1946)
• Eugene O'Neill, Τα εκατομμύρια του Μάρκο Πόλο (Γκοβόστης, 1946)
• Eugene O'Neill, Το σιντριβάνι (Γκοβόστης, 1946)
• Eugene O'Neill, Το χρυσάφι (Γκοβόστης, 1946)
• Stefan Zweig, Μαρία Αντουανέτα (Γκοβόστης, 1947)
• Rudyard Kipling, Ο Μόγλης. Ιστορίες από το περίφημο Βιβλίο της ζούγκλας (Γκοβόστης, 1948)
• Pearl S. Buck, Περήφανη καρδιά (Γκοβόστης, 1949)
• Φιόντορ Ντοστογιέφσκι, Έγκλημα και τιμωρία (Γκοβόστης, 1951)
• John Steinbeck, Τορτίλα Φλατ (Γκοβόστης, 1952)
• Erskine Caldwell, Καπνοτόπια (Γκοβόστης, 1952)
• Helen Grace Carlisle, Μάνα (Γκοβόστης, 1952)
• Φιόντορ Ντοστογιέφσκι, Οι αδελφοί Καραμάζοφ (Γκοβόστης, 1953)
• Φιόντορ Ντοστογιέφσκι, Οι δαιμονισμένοι (Γκοβόστης, 1953)
• Φιόντορ Ντοστογιέφσκι, Ο ηλίθιος (Γκοβόστης, 1953)
• Μαξίμ Γκόρκι, Στα ξένα χέρια (Γκοβόστης, 1953)
• Ιβάν Τουργκένιεφ, Ο καπνός (Γ. Παπαδημητρίου, 1953)
• Pearl S. Buck, Μάνα (Γκοβόστης, 1953)
• Pearl S. Buck, Δράκου γέννα (Γκοβόστης, 1953)
• Oscar Wilde, Το πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέυ (Γκοβόστης, 1954)
• Pearl S. Buck, Οι γιοι του Βαν Λουνγκ (Γκοβόστης, 1955)
• Φιόντορ Ντοστογιέφσκι, Αναμνήσεις απ' το σπίτι των πεθαμένων (Γκοβόστης, 195;)
• Φιόντορ Ντοστογιέφσκι, Οι φτωχοί (Γκοβόστης, 195;)
• Φιόντορ Ντοστογιέφσκι, Το χωριό Στεπαντσίκοβο (Γκοβόστης, 195;)
• Pearl S. Buck, Ανατολικός και δυτικός άνεμος (Γκοβόστης, 1958)
• Oscar Wilde, De profundis (Γκοβόστης, 1959)
• Will Durant, Παγκόσμιος ιστορία του πολιτισμού, Τόμος Ε' (Η Αναγέννηση) (Αφοι Συρόπουλοι - Κ.Κουμουνδουρέας, 1959)
• Μαξίμ Γκόρκι, Οι Αρταμάνοφ (Αφοι Συρόπουλοι - Κ.Κουμουνδουρέας, 1960)
• William Faulkner, Οι αδούλωτοι (Αφοι Συρόπουλοι - Κ.Κουμουνδουρέας, 1960)
• Sinclair Lewis, Μπάμπιτ (Αφοι Συρόπουλοι - Κ.Κουμουνδουρέας, 1960)
• Βολταίρος, Ο αγαθούλης (Αφοι Συρόπουλοι - Κ.Κουμουνδουρέας, 1960)
• Ιλία Έρενμπουργκ, Άνθρωποι, χρόνια, ζωή (Εκδόσεις Καίτης Δρόσου, τόμοι α' και β' / 1960 και τόμος γ' / 1961)
• Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι, Θεατρικά (Εκδόσεις Καίτης Δρόσου, 1962)
• Louis Aragon, Παράλληλη ιστορία (Ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης 1917 - 1960) (Φυτράκης, 1963)
• Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι, Ποιήματα (σε συνεργασία με τον Γιάννη Ρίτσο) (Κέδρος, 1964)
• Λέων Τολστόι, Άννα Καρένινα (Αφοι Συρόπουλοι - Κ.Κουμουνδουρέας, 1964)
• Αντόν Τσέχοφ, Θάλαμος αρ. 6 (Αφοι Συρόπουλοι - Κ.Κουμουνδουρέας, 1964)
• Guy de Maupassant, Ο φιλαράκος (Αφοι Συρόπουλοι - Κ.Κουμουνδουρέας, 1964)
• Κονσταντίν Σιμόνοφ, Ζωντανοί και νεκροί (Θεμέλιο, 1965)
• Βίκτορ Σκλόφσκι, Λέων Τολστόι (Μέλισσα, 1965)
• Will Durant, Παγκόσμιος ιστορία του πολιτισμού, Τόμος Θ' (Η εποχή του Βολταίρου) (Αφοι Συρόπουλοι - Κ.Κουμουνδουρέας, 1966)
• Φιόντορ Ντοστογιέφσκι, Λευκές νύχτες. Το όνειρο ενός γελοίου. Μια γλυκιά γυναίκα (Γκοβόστης, 1970)
• Άννα Αχμάτοβα, Ρέκβιεμ (περιοδικό Δοκιμασία, τεύχος 2, Ιούλιος - Αύγουστος 1973)
• Νικολάι Γκόγκολ, Τάρας Μούλμπα (Γκοβόστης, 1973)
• Jorge Semprún, Το μεγάλο ταξίδι (Εξάντας, 1974)
• Νικολάι Γκόγκολ, Ο επιθεωρητής. Τα παντρολογήματα (Γκοβόστης, 1980)
• Jorge Semprún, Ο δεύτερος θάνατος του Ραμόν Μερκαντέρ (Θεμέλιο, 1983)
• Honoré de Balzac, Οι Σουάνοι (Ηριδανός, 1984) (ημιτελής μετάφραση - συμπληρώθηκε από την Καίτη Δρόσου)
• Πετρώνιος, Σατυρικόν (Νεφέλη, 1985)

Παραπομπές

1. Paul de Roux: «Nouveau Dictionnaire des œuvres de tous les temps et tous les pays» (Γαλλικά) Éditions Robert Laffont. 1994. σελ. 59. ISBN-13 978-2-221-06888-5. ISBN-10 2-221-06888-2.
2. birth certificate.
3. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 15  Δεκεμβρίου 2014.
4. (Γερμανικά) Εγκυκλοπαίδεια Μπρόκχαους. alexandrou-aris.
5. (Γαλλικά) Babelio. 114425.
6. death certificate.
7. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. 12585230n. Ανακτήθηκε στις 10  Οκτωβρίου 2015.
8. ΕΚΕΒΙ.
9. Αργυρίου (1975), σελ. 49.
10. Σαραντάκος.
11. Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό.
12. Λυγούρα (2010) σελ 108
13. Ραυτόπουλος (2004), σελ. 111.
14. Ραυτόπουλος (2004), σελ. 126. Καίτη Δρόσου: Τους ακούγαμε με ενδιαφέρον γιατί κι εμάς δεν μας άρεσε η εαμική, η μετωπική άποψη, εμείς είμαστε ακραιφνείς κομμουνιστές.
15. Γιώργης Τρικαλινός, Δρόμος μακρύς και δύσκολος, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1981 σελ 27 Υπερτόνιζαν π.χ την ανάγκη της ένοπλης δράσης απέναντι στους κατακτητές και υποτιμούσαν τη μαζική λαϊκή πάλη
16. Λυγούρα (2010).
17. Ραυτόπουλος (2004), σελ. 142.
18. «Καίτη Δρόσου, ή πώς να γερνάς αντίστροφα». εφημερίδα Αυγή. 8 Φεβρουαρίου 2016. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Φεβρουαρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 11 Φεβρουαρίου 2016. 
19. Ηλίας Μαγκλίνης (6 Φεβρουαρίου 2016). «Βιβλίο: Ένας μικρός αποχαιρετισμός στην Καίτη Δρόσου». εφημ. Καθημερινή. Ανακτήθηκε στις 11 Φεβρουαρίου 2016. 
20. Ραυτόπουλος (2004), σελ. 160.
21. Ραυτόπουλος (2004), σελ. 192. εφαρμόζοντας «μέτρα επιείκειας» (ν. 3031/1957) για αναστολή υπό όρους του υπόλοιπου της ποινής […] μετά από ευνοϊκή έκθεση.
22. Κρεμμύδας, Κώστας. «Δεν μπορεί όλα τα Κιβώτια να είναι πάντοτε αδειανά». ηλεκτρονικό περιοδικό «Μανδραγόρας». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Μαΐου 2016. Ανακτήθηκε στις 11 Φεβρουαρίου 2016. 
23. Ραυτόπουλος (2004), σελ. 231
24. Πανδοχείο (2016).
25. Σελλά (2016).
26. Λαμπίρης (1946).
27. Ραυτόπουλος (2004), σελ. 146.

Πηγές

• Αργυρίου, Αλέξανδρος (1975-11-15). «Άρης Αλεξάνδρου: Το Κιβώτιο». Αντί (32): 49-50. 

• Γρηγορίου, Μιχάλης (2015-03-16). «Οι πραγματικοί ήρωες δεν ντύνονται με πλαστικές σημαίες». Αυγή. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2016-02-13. https://web.archive.org/web/20160213005231/http://www.avgi.gr/article/5386361/mixalis-grigoriou-oi-pragmatikoi-iroes-den-ntunontai-me-plastikes-simaies. Ανακτήθηκε στις 2016-02-06.  ^[α]

• Δρόσου, Καίτη (2003-05-19). «Έγραφε Το Κιβώτιο με ματωμένα χέρια». Ελευθεροτυπία. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2009-01-27. https://archive.today/20090127045051/http://www.enet.gr/online/online_text/c=113,dt=19.05.2003,id=30276080. Ανακτήθηκε στις 2016-02-05. 

• Λαμπίρης, Μιχάλης (1946-05-30). «Κριτική του βιβλίου» (pdf). Ριζοσπάστης: 2. http://efimeris.nlg.gr/ns/pdfwin_ftr.asp?c=65&pageid=-1&id=20270&s=0&STEMTYPE=0&STEM_WORD_PHONETIC_IDS=&CropPDF=0. Ανακτήθηκε στις 2016-02-11. 

• Λυγούρα, Αναστασία (2010). Πανεπιστημιακά ιδρύματα και φοιτητική δράση κατά τα έτη 1940-1944. Διδακτορική διατριβή. Αθήνα: Πάντειο Πανεπιστήμιο. σελ. 189. doi:10.12681/eadd/26852. Ανακτήθηκε στις 11 Φεβρουαρίου 2016. 

• Μπασκόζος, Γιάννης (1989-03-29). «Ο Άρης Αλεξάνδρου έξω από Το Κιβώτιο» (jpeg). Διαβάζω (212): 61-66^[β]. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2015-11-26. https://web.archive.org/web/20151126025218/http://dimartblog.com/2015/11/24/aris-alexandrou/. Ανακτήθηκε στις 2016-02-05. 

• Ξένιος, Νίκος (1 Ιουνίου 2015). «Ο Ντοστογιέβσκη του Άρη Αλεξάνδρου: μια προσωπική προσέγγιση». Book Press. Ανακτήθηκε στις 6 Φεβρουαρίου 2016. ^{[νεκρός σύνδεσμος]}

• Παπαθεοδώρου, Γιάννης (2000). «Η πυκνοκατοικημένη ερημιά των ποιητών της Μακρονήσου: γραφές της εξορίας». Ιστορικό τοπίο και ιστορική μνήμη: το παράδειγμα της Μακρονήσου (PDF). Αθήνα: Φιλίστωρ. σελίδες 227–244. ISBN 960-369-045-7. Ανακτήθηκε στις 6 Φεβρουαρίου 2016. ^{[νεκρός σύνδεσμος]}

• Παπαστοίκα, Χριστίνα και Κατερίνα Κωσταβάρα. «Το Κιβώτιο του Άρη Αλεξάνδρου» (PDF). Τμήμα Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ. Ανακτήθηκε στις 5 Φεβρουαρίου 2016. ^{[νεκρός σύνδεσμος]}

• Πέτκου, Έφη (2013). Το Κιβώτιο (1975): η κατάλυση του χρόνου σε μια νεοτερική αφήγηση, Θέματα Λογοτεχνίας, τχ. 52 (Σεπ. - Δεκ. 2013), σσ. 118 - 128.

• Ραυτόπουλος, Δημήτρης (2004). Άρης Αλεξάνδρου, ο εξόριστος (2 έκδοση). Αθήνα: Σοκόλης. ISBN 9607210555 Check |isbn= value: checksum (βοήθεια). 

• Σαραντάκος, Νίκος. «Άρης Αλεξάνδρου». sarantakos.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Απριλίου 2016. Ανακτήθηκε στις 5 Φεβρουαρίου 2016. 

• Σελλά, Όλγα (2006-04-16). «Άρης Αλεξάνδρου, ο παππούς». Η Καθημερινή. http://www.kathimerini.gr/248380/article/politismos/arxeio-politismoy/arhs-ale3androy-o-pappoys. Ανακτήθηκε στις 2016-02-05. ^[γ]

• Σελλά, Όλγα (5 Φεβρουαρίου 2016). «Πέθανε στο Παρίσι η σύντροφος του Άρη Αλεξάνδρου, Καίτη Δρόσου». Η Καθημερινή (διαδικτ. έκδ.). Ανακτήθηκε στις 25 Φεβρουαρίου 2016. 

• «Άρης Αλεξάνδρου (1922-1978)». Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών. Εθνικό Κέντρο Βιβλίου. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Φεβρουαρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 31 Ιανουαρίου 2012. 

• «Αλεξάνδρου, Άρης (Λένινγκραντ, 1922 - Παρίσι, 1978)». Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό. Εκδοτική Αθηνών. Ανακτήθηκε στις 5 Φεβρουαρίου 2016. 

• «Άρης Αλεξάνδρου (1922-1978)». Αφιερώματα. Εκδόσεις Κέδρος. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Απριλίου 2016. Ανακτήθηκε στις 5 Φεβρουαρίου 2016. 

• «Άρης Αλεξάνδρου: Έξω απ' τα δόντια. Δοκίμια 1937–1975». Πανδοχείο. 27 Ιανουαρίου 2016. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 2 Μαΐου 2016. ^[δ]

Βιβλιογραφία

• Αργυρίου, Αλέξανδρος (1989-03-29). «Ξαναδιαβάζοντας τον Ά. Αλεξάνδρου» (jpeg). Διαβάζω (212): 25-27^[ε]. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2015-11-26. https://web.archive.org/web/20151126025218/http://dimartblog.com/2015/11/24/aris-alexandrou/. Ανακτήθηκε στις 2016-02-05. 

• Γαλανάκη, Ρέα (Δεκέμβριος 1978). «Η σχέση Οιδίποδα - Απόλλωνα στο Κιβώτιο του Άρη Αλεξάνδρου». Ο Πολίτης (23): 63-68. 

• Δούκα, Μάρω (Σεπτέμβριος 1988). «Το μυθιστόρημα της θλίψης». Η Λέξη (77): 622-623. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2019-04-17. https://web.archive.org/web/20190417052549/http://www.ekebi.gr/magazines/ShowImage.asp?file=38063&code=8840. Ανακτήθηκε στις 2016-02-05. 

• Κούρτοβικ, Δημοσθένης (1999). Έλληνες μεταπολεμικοί συγγραφείς: ένας κριτικός οδηγός. β΄ έκδοση. Αθήνα: Πατάκης, σελ. 21-22. ISBN 978-960-3605-09-6 (ανατύπ. 2009).

• Λάζαρης, Ανδρέας (2001). Οι αφηγηματικές τεχνικές στο Κιβώτιο του Άρη Αλεξάνδρου. Διδακτορική διατριβή. Ιωάννινα: Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. doi:10.12681/eadd/31591. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιουνίου 2018. Ανακτήθηκε στις 5 Φεβρουαρίου 2016. 

• Μαρωνίτης, Δημήτρης (1995) [1976]. Ποιητική και πολιτική ηθική. Πρώτη μεταπολεμική γενιά: Αλεξάνδρου, Αναγνωστάκης, Πατρίκιος. Αθήνα: Κέδρος. ISBN 978-9600-430-70-7. 

• Μαστοράκη, Τζένη (Σεπτέμβριος 1988). «Τρία γράμματα στον Άρη Αλεξάνδρου». Η Λέξη (77): 624-627. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2019-04-17. https://web.archive.org/web/20190417074531/http://www.ekebi.gr/magazines/ShowImage.asp?file=38065&code=4337. Ανακτήθηκε στις 2016-02-05. 

• Αφιέρωμα περ. Μανδραγόρας, 20-21 (1998): 85-113.

Σημειώσεις

1. Συνέντευξη του συνθέτη στην Πόλυ Κρημνιώτη.
2. Φωτογραφική αναπαρ. στο DimArt, «Άρης Αλεξάνδρου, 1922-1978».
3. Παρουσίαση του βιβλίου της εγγονής του Αλεξάνδρου, Κατερίνας Καμπάνη: Άρης Αλεξάνδρου, ο παππούς μου (Αθήνα: Ύψιλον, 2006. ISBN 978-9601-701-84-4). Το βιβλίο, όπως αναφέρεται, είναι προϊόν συζητήσεων της συγγραφέως με τη γιαγιά της, Καίτη Δρόσου.
4. Βιβλιοπαρουσίαση, με παράθεση εκτενών αποσπασμάτων.
5. Φωτογραφική αναπαρ. στο DimArt, «Άρης Αλεξάνδρου, 1922-1978».

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Αλεξάνδρου, Άρης (Σεπτέμβριος 1988). «Τα λογορεχνικά κείμενα δε λέγονται σε καμιά γλώσσα». Η Λέξη (77): 619-621. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2019-04-17. https://web.archive.org/web/20190417054412/http://www.ekebi.gr/magazines/ShowImage.asp?file=38060&code=5213&. Ανακτήθηκε στις 2016-02-06. 

• «Κατάλογος Αρχείου Άρη Αλεξάνδρου». Ε.Λ.Ι.Α. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (rtf) στις 18 Αυγούστου 2011. Ανακτήθηκε στις 5 Φεβρουαρίου 2016. 

• ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ. Άρης Αλεξάνδρου: Ανήκω στο ανύπαρκτο κόμμα των ποιητών (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ) (1 Ιανουαρίου 1986).