Αργώ (αστερισμός)

Σχέδιο του αστερισμού από τον Ιωάννη Εβέλιο.

Η Αργώ (Argo Navis) ήταν μεγάλος νότιος αστερισμός στα νότια της Ύδρας και του Μονόκερω, μερικώς ορατός από την Ελλάδα, που σημειώθηκε από την αρχαιότητα. Η ονομασία του προήλθε από τη μυθική Αργώ, το πλοίο της Αργοναυτικής Εκστρατείας. Είναι ο μοναδικός από τους 48 αστερισμούς του Πτολεμαίου που δεν αναγνωρίζεται αυτούσιος από τη σύγχρονη Αστρονομία, καθώς τον 19ο αιώνα ο αστερισμός διαιρέθηκε σε 4 τμήματα, τα οποία είναι οι σημερινοί επίσημα αναγνωριζόμενοι αστερισμοί Πυξίς (Pyxis), Πρύμνα (Puppis), Τρόπις (Carina) και Ιστία (Vela).

Το πλοίο αυτό εμφανίζεται να μη διαθέτει πλώρη, έχει δηλαδή τον ίδιο «τμηματικό» χαρακτήρα που εμφανίζουν το Ιππάριον, ο Πήγασος και ο Ταύρος. Επιπλέον, όπως κινείται από την ανατολή προς τη δύση στον ουρανό, φαίνεται σαν να πλέει ανάποδα, με την υπερυψωμένη πρύμνη να προηγείται. Αυτό το επισημαίνει ο Άρατος ο Σολεύς με 7 στίχους του. Η απώλεια της πλώρης υποτίθεται ότι συνέβη όταν η Αργώ πέρασε από τις Συμπληγάδες Πέτρες στον Βόσπορο. Οι Αλφόνσειοι Πίνακες πάντως το αναπαριστούν ως ένα πλήρες κωπήλατο σκάφος με δύο κατάρτια, ενώ ο Lubienitzki στο Theatrum Cometicum του 1667 με τρία κατάρτια και όλα τα πανιά ανοικτά στον άνεμο. Σύμφωνα με τη μυθολογία, όταν το ταξίδι της Αργοναυτικής Εκστρατείας τελείωσε, η θεά Αθηνά τοποθέτησε το πλοίο στα ουράνια.

Μία άλλη ελληνική παράδοση, κατά τον Ερατοσθένη, βεβαίωνε ότι ο αστερισμός Αργώ απεικονίζει το πρώτο πλοίο που διέπλευσε τη θάλασσα, αιώνες πριν τον Ιάσονα, και μετέφερε τον Δαναό με τις 50 κόρες του από την Αίγυπτο στη Ρόδο και το Άργος.

Οι Αιγύπτιοι πίστευαν πως ήταν η κιβωτός που μετέφερε την Ίσιδα και τον Όσιρι πάνω από τον Κατακλυσμό, ενώ οι Ινδοί το ίδιο για τους Isi και Iswara. Η αρχαιότερη ινδική παράδοση λέει ότι ήταν το πλοίο Argha με τιμονιέρη τον Agastya, τον αστέρα Κάνωπο. Η λέξη Αργώ προέρχεται από τον κατακευαστή ναυπηγό 'Αργο. Ετυμολογικώς η "Αργώ" είναι η στίλβουσα, κυριολεκτικώς η "αργυρολαμπής" αλλά και η ταχεία. Σύμφωνα με το 'Ετυμολογικόν το Μέγα':"Αργώ η ναυς είρηται ότι Άργος αυτήν κατεσκεύασεν.. ή ότι ταχεία ην, αργόν και το ταχύ, ένθα και λήθαργος, ο τη λήθη ταχύς". Ο Ισαάκ Νεύτωνας ασχολήθηκε πολύ με αυτό το διάσημο σκαρί, χρονολογώντας την κατασκευή του το έτος 936 π.Χ..

Στους Ρωμαίους ήταν πάντα Argo και Navis, με τον Κικέρωνα να το αποκαλεί Argolica Navis και Argolica Puppis. Ο ελεγειακός ποιητής Προπέρτιος του 1ου αι. π.Χ. του δίνει την ονομασία Iasonia Carina, ο Οβίδιος Pagasaea Carina/Puppis από τον θεσσαλικό λιμένα όπου ναυπηγήθηκε και ο Μανίλιος Ratis Heroum (= η Σχεδία των Ηρώων), «που ανάμεσα στ' άστρα τώρα αρμενίζει».

Κάποιες άλλες ονομασίες ήταν οι Navis Jasonis, Navis Osiridis, Celox Jasonis, Carina Argoa, Argo Ratis αλλά και Navigium Praedatorium (= το Πειρατικό Πλοίο). Λίγο διαφορετικά είναι τα Currus Maris («Θαλάσσης άρμα») και Currus Volitans (ιπτάμενο άρμα) του Κάτουλλου, που ισχυριζόταν ότι στην Αίγυπτο ήταν το Vehiculum Lunae, το «όχημα της Σελήνης». Επίσης ήταν ο Ποσειδώνος Ίππος (Equus Neptunius), καθώς ο Πτολεμαίος υπεστήριζε ότι η Αργώ ήταν γνωστή στην Αζανία της βορειοανατολικής ακτής της Αφρικής.

Οι Άραβες αποκαλούσαν την Αργώ Al Safinah (πλοίο) και Markab (υποζύγιο), λέξεις που στη νεότερη Ευρώπη μεταγράφηκαν ως Alsephina και Merkeb. Η βιβλική άποψη για τον αστερισμό ήταν βέβαια η Κιβωτός του Νώε (Arca Noachi, ή Archa Noae κατά τη γραφή του Bayer). Ο κινέζικος αστερισμός Tien Meaou πιθανότατα σχηματιζόταν από κάποια τμήματα της Αργούς.

Στην Αργώ αποδίδονταν 829 αστέρες ορατοί με γυμνό μάτι. Τα ελληνικά γράμματα (συμβολισμός Bayer) μοιράσθηκαν σε αστέρες των τριών αστερισμών Πρύμνας, Τρόπιδος και Ιστίων, και συνεπώς οι τελευταίοι δεν έχουν όλα τα γράμματα να χαρακτηρίζουν τους δικούς τους αστέρες. Οι α, β, ε, η, θ, ι, υ, χ, ω ανήκουν στην Τρόπιδα, οι γ, δ, κ, λ, μ, φ, ψ στα Ιστία και οι ζ, ν, ξ, ο, π, ρ, σ, τ στην Πρύμνα. Ο φωτεινότερος όλων (και με μεγάλη διαφορά από τον δεύτερο σε φωτεινότητα) είναι ο α, γνωστός ως Κάνωπος ή Κάνωβος, στη θέση του πηδαλίου της Αργούς. Για τους αστέρες και τα άλλα ουράνια σώματα της Αργούς βλ. τα λήμματα των τεσσάρων επιμέρους αστερισμών.

Πηγές

• Allen, Richard Hinckley: Star Names: Their Lore and Meaning, Dover Publ., 1963

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Argo Navis στο Wikimedia Commons