Αριθμός Ιωδίου

Ο Αριθμός Ιωδίου είναι παράμετρος ακορεστότητας των λιπαρών οξέων. Ισούται με την ποσότητα ιωδίου που συνδέεται με 100 γραμμάρια λιπώδους ιστού ή μείγματος λιπαρών οξέων. Το ιώδιο αντιδρά με τους διπλούς δεσμούς των λιπαρών οξέων, οπότε όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός ιωδίου τόσο περισσότεροι C=C δεσμοί υπάρχουν στο λίπος.^[1] Για παράδειγμα το λάδι καρύδας είναι πολύ κορεσμένο, και άρα καλύτερο για την παρασκευή σαπουνιών. Αφετέρου, το λινέλαιο είναι πολύ ακόρεστο, και άρα είναι αποξηραντικό έλαιο καλύτερο για την παρασκευή ελαιοχρωμάτων.

Πίνακας με αριθμούς Ιωδίου

Λίπος	Αριθμός Ιωδίου
Λάδι Τουνγκ	&0000000000000163.000000163 – 173
Μουρουνέλαιο	&0000000000000145.000000145 – 180
Έλαιο από σπόρους σταφυλιών	&0000000000000124.000000124 – 144[2]
Φοινικέλαιο	&0000000000000044.00000044 – 51
Βούτυρο	&0000000000000026.00000026 – 40
Ελαιόλαδο	&0000000000000080.00000080 – 88
Καστορέλαιο	&0000000000000082.00000082 – 90
Κοκοφοινικέλαιο	&0000000000000007.0000007 – 10
Φοινικοπυρηνέλαιο	&0000000000000016.00000016 – 19
Βούτυρο κακάο	&0000000000000035.00000035 – 40
Έλαιο χοχόμπα	&0000000000000080.00000080 ~82[3]
Έλαιο παπαρούνας	&0000000000000133.000000133 ~133
Βαμβακέλαιο	&0000000000000100.000000100 – 117
Αραβοσιτέλαιο	&0000000000000109.000000109 – 133
Λάδι κανόλας[4]	&0000000000000110.000000110 – 126
Κραμβέλαιο	&0000000000000094.00000094 – 120
Σιτέλαιο[5]	&0000000000000115.000000115 – 134
Ηλιέλαιο[6]	&0000000000000118.000000118 – 144
Λινέλαιο	&0000000000000136.000000136 – 178
Σογιέλαιο	&0000000000000120.000000120 – 136
Φυστικέλαιο	&0000000000000084.00000084 – 106
Ριζέλαιο	&0000000000000095.00000095 – 108
Καρυέλαιο[7][8]	&0000000000000120.000000120 – 155
Σπορέλαιο Κεϊβης[9]	&0000000000000085.00000085 – 100

Μεθοδολογία

Το χρώμα του ογκομετρικού διαλύματος ιωδίου πριν την έναρξη της αντίδρασης είναι καφετί (αριστερά).Στο τέλος της αντίδρασης, όταν όλη η ποσότητα του ιωδίου έχει καταναλωθεί, το διάλυμα είναι άχρωμο (δεξιά).

Η ανάλυση γίνεται με τεχνικές ιωδομετρίας. Το διάλυμα ιωδίου είναι κίτρινου/καφετί χρώματος. Όταν προστίθεται στο δείγμα, το ιώδιο αντιδρά με τις δραστικές χημικές ομάδες (εδώ C=C διπλούς δεσμούς) οπότε η περιεκτικότητα του διαλύματος σε ιώδιο μειώνεται, και εξίσου μειώνεται η χρωματική του ένταση. Δηλαδή, η μεταβολή στη χρωματική ένταση του διαλύματος ισούται με τη μεταβολή της περιεκτικότητάς του σε ελεύθερο Ιώδιο.

Η χημική αντίδραση της ανάλυσης παράγει διίωδοαλκάνια (όπου R και R' είναι αλκύλιο ή άλλη οργανική ομάδα):

${\displaystyle \mathrm {R{-}CH{=}CH{-}R'+I_{2}\longrightarrow R{-}CHI{-}CHI{-}R'} }$

Το πρόδρομο αλκένιο (RCH=CHR) είναι άχρωμο όπως και τα προϊόντα της αντίδρασης (RCHI-CHIR').

Στην τυπική διαδικασία, το λιπαρό οξύ αντιδρά με περίσσεια διαλύματος Hanuš ή Wijs, που είναι, αντίστοιχα, διαλύματα μονοβρωμιδίου του ιωδίου (IBr) και μονοχλωριδίου του ιωδίου (ICl) σε παγόμορφο οξικό οξύ. Το μονοβρωμίδιο (ή μονοχλωρίδιο) που δεν αντέδρασε μετατρέπεται σε ιώδιο κατόπιν αντίδρασης με ιωδιούχο κάλιο, και η συγκέντρωση του ιωδίου προσδιορίζεται με ογκομετρική ανάλυση με θειοθειικό νάτριο.^[10][11]

Μέθοδοι προσδιορισμού του Αριθμού Ιωδίου

Μέθοδος Huebl

Ο αριθμός Ιωδίου εισήχθηκε από τον Hübl και περιλαμβάνει ογκομετρική ανάλυση των λιπών με το αντιδραστήριο (μάλλον χλωριούχο ιώδιο) να σχηματίζεται in situ από χλωριούχο υδράργυρο και ιώδιο. 

Μέθοδος Wijs 

Προσθήκη χλωριούχου ιωδίου και ογκομέτρηση της περίσσειας με θειοθειικό νάτριο κατά DIN 53241-1:1995-05.

Μέθοδος Hans P. Kaufmann

Βρωμίωση των διπλών δεσμών στο σκοτάδι.  

${\displaystyle \mathrm {Br_{2}+\ R_{1}{-}CH{=}CH{-}R_{2}\longrightarrow R_{1}{-}CHBr{-}CHBr{-}R_{2}} }$

Αντίδραση της περίσσειας βρωμίου με ιωδιούχα.

${\displaystyle \mathrm {Br_{2}+2\ I^{-}\longrightarrow I_{2}+2\ Br^{-}} }$

Και ογκομετρική ανάλυση της περίσσειας του ιωδίου με θειοθειϊκό.

${\displaystyle \mathrm {I_{2}+2\ S_{2}O_{3}^{2-}\longrightarrow 2\ I^{-}+\ S_{4}O_{6}^{2-}} }$

Σχετικές αναλυτικές μέθοδοι

• Αριθμός σαπωνοποίησης
• Αριθμός υπεροξειδίου
• Αριθμός οξύτητας

Βιβλιογραφία

1. Thomas, Alfred (2002). «Fats and Fatty Oils». Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry. Weinheim: Wiley-VCH. doi:10.1002/14356007.a10_173. 
2. http://www.olionatura.de/_oele/index.php?id=18^{[νεκρός σύνδεσμος]}
3. http://rasayanjournal.co.in/vol-2/issue-2/10.pdf
4. Frank Gunstone: Rapeseed and Canola Oil: Production, Processing, Properties and Uses, page 80; John Wiley & Sons, 2009
5. «Αρχειοθετημένο αντίγραφο» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 14 Δεκεμβρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 8 Οκτωβρίου 2018. 
6. «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Μαρτίου 2017. Ανακτήθηκε στις 8 Οκτωβρίου 2018. 
7. «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Οκτωβρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 8 Οκτωβρίου 2018. 
8. «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Μαρτίου 2017. Ανακτήθηκε στις 8 Οκτωβρίου 2018. 
9. http://www.tis-gdv.de/tis_e/ware/oele/kapok/kapok.htm
10. Firestone D (May–Jun 1994). «Determination of the iodine value of oils and fats: summary of collaborative study». J AOAC Int. 77 (3): 674–6. PMID 8012219. 
11. Obtaining the Iodine Value of Various Oils via Bromination with Pyridinium Tribromide Michael Simurdiak, Olushola Olukoga, and Kirk Hedberg Journal of Chemical Education Article ASAP
    doi:10.1021/acs.jchemed.5b00283