Βασική τροφή

Όλυρα, ποικιλία σίτου που αποτελούσε βασική τροφή των λαών της Ευρώπης και της μέσης ανατολής μέχρι τον 20ο αιώνα
Ποικιλίες πατάτας

Ως βασική χαρακτηρίζεται η τροφή η οποία καταναλώνεται συστηματικά και σε τέτοιες ποσότητες ώστε να αποτελεί το κυρίαρχο τμήμα της διατροφής μίας ανθρώπινης κοινωνίας, καλύπτει μεγάλο μέρος των ενεργειακών της αναγκών και συμβάλει σημαντικά στην πρόσληψη θρεπτικών στοιχείων από τα μέλη της. Η βασική τροφή μίας κοινωνίας καταναλώνεται καθημερινά και αποτελεί συστατικό των περισσότερων καθημερινών γευμάτων.

Οι βασικές τροφές διαφέρουν από τόπο σε τόπο, αλλά κατά κύριο λόγο είναι φτηνά και εύκολα διαθέσιμα τρόφιμα τα οποία περιέχουν ένα ή περισσότερα από τα τρία Μακροθρεπτικά συστατικά τα οποία είναι απαραίτητα για την ομαλή λειτουργία του οργανισμού, υδατάνθρακες, πρωτεΐνες και λίπη. Παραδείγματα βασικών τροφών είναι τα δημητριακά, τα όσπρια, κόνδυλοι και ρίζες όπως η πατάτα. Η διατροφή των πρώιμων αγροτικών πολιτισμών βασίστηκε σε τροφές οι οποίες όχι μόνο παρείχαν τις απαραίτητες θρεπτικές ουσίες αλλά είχαν και την δυνατότητα να διατηρούνται για μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς να αλλοιώνονται, ώστε να είχαν απόθεμα τον χειμώνα ή σε περιόδους ξηρασίας όπου η καλλιέργεια ήταν αδύνατη.

Οι περισσότερες βασικές τροφές είναι φυτικής και ζωικής προέλευσης, και περιλαμβάνουν δημητριακά (όπως το ρύζι, το σιτάρι, το καλαμπόκι, το κεχρί και το σόργο), ριζωματώδη λαχανικά (όπως η πατάτα, η μανιόκα, το γιαμ και η κολοκασία), διάφορα όσπρια[1], το κρέας, το γάλα, τα αυγά, και το τυρί[2], καθώς και φρούτα όπως η μπανάνα και ο αρτόκαρπος.[3]. Στις βασικές τροφές ανήκουν επίσης και έλαια, όπως το ελαιόλαδο και η ζάχαρη.[4][5][6] Βασικά τρόφιμα που καταναλώνονται τοπικά από μεμονωμένους πολιτισμούς είναι η σίκαλη, η σόγια, το κριθάρι και η βρώμη. Ορισμένες βασικές τροφές, όπως ο σπόρος του ρυζιού, μαγειρεύονται και καταναλώνονται ολόκληρες, όμως τα περισσότερα δημητριακά αλέθονται σε αλεύρι, το οποίο χρησιμοποιείται για την παραγωγή ψωμιού και ζυμαρικών.

Δημογραφικά στοιχεία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Μέση καθημερινή λήψη ενέργειας ανά άτομο, σε χιλιοθερμίδες, 1979-1981
Energy consumed per person in 2001
Μέση καθημερινή λήψη ενέργειας ανά άτομο, σε χιλιοθερμίδες, 2001-2003
  no data
  <1600
  1600-1800
  1800-2000
  2000-2200
  2200-2400
  2400-2600
  2600-2800
  2800-3000
  3000-3200
  3200-3400
  3400-3600
  >3600
Κατανάλωση ενέργειας ανά άτομα. Εκτός από τις εμπόλεμες ζώνες η κατά κεφαλήν κατανάλωση βασικών τροφίμων αυξήθηκε τα τελευταία χρόνια, παρά την ταυτόχρονη αύξηση του πληθυσμού.

Από τα 50.000 εδώδιμα φυτά του πλανήτη, μόλις μερικές εκατοντάδες συνεισφέρουν σημαντικά στην κάλυψη των ανθρωπίνων διατροφικών αναγκών. Παρόλο που υπάρχουν 10.000 είδη δημητριακών μόνο ελάχιστα καλλιεργούνται συστηματικά τα τελευταία 2000 χρόνια.

Η κατανάλωση των βασικών τροφίμων τροποποιείται στον χώρο και τον χρόνο και εξαρτάται από παράγοντες όπως το κλίμα, το γεωγραφικό ανάγλυφο, οι γεωργικοί περιορισμοί και τα οικοσυστήματα ενός τόπου. Για παράδειγμα η διατροφή του μέσου αφρικανού αποτελείται κατά 46% από σιτηρά, 20% από ρίζες και κονδύλους και 7% από ζωικά προϊόντα. Αντίθετα η διατροφή των κατοίκων της δυτικής Ευρώπης συνιστάται κατά 33% από ζωικά προϊόντα, 26% από σιτηρά και 4% από ρίζες και κονδύλους.

Μόλις 15 καλλιεργήσιμα φυτά παρέχουν το 90% της παγκόσμιας ενεργειακής πρόσληψης (μη συμπεριλαμβανομένου του κρέατος). Από αυτά το ρύζι, το καλαμπόκι και το σιτάρι αποτελούν τα δύο-τρίτα της τροφής που καταναλώνεται παγκοσμίως, όντας βασικά τρόφιμα για το 80% του ανθρώπινου πληθυσμού, με το ρύζι να παρέχει τροφή στην μισή ανθρωπότητα.[7]

Οι ρίζες και οι κόνδυλοι ταΐζουν πάνω από ένα δισεκατομμύριο άτομα στον αναπτυσσόμενο κόσμο, αποτελώντας το 40% της διατροφής των κατοίκων της Υποσαχάριας Αφρικής. Αυτές οι τροφές είναι πλούσιες σε υδατάνθρακες, ασβέστιο και βιταμίνη C, αλλά φτωχές σε πρωτεΐνη. Η μανιόκα, ιδιαίτερα, αποτελεί στοιχείο της καθημερινής διατροφής 500 εκατομμυρίων ατόμων.

Με την οικονομική ανάπτυξη και το ελεύθερο εμπόριο πολλές χώρες έχουν στραφεί σε τροφές υψηλότερης θερμιδικής αξίας και έχουν αυξήσει την κατανάλωση κρέατος. Παρά την τάση αυτή, η σημασία των παραδοσιακών βασικών καλλιεργειών για την διατροφή μας αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο.

Παραγωγή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι περισσότερες βασικές τροφές παράγονται με τις παραδοσιακές και σύγχρονες μεθόδους καλλιέργειας. Ωστόσο, η παραγωγή βασικών τροφίμων με την μέθοδο της Βιολογικής καλλιέργειας αυξάνει συνεχώς σε όλες τις χώρες του δυτικού κόσμου.

Δέκα τροφές που ταΐζουν τον κόσμο (Με βάση την ετήσια παραγωγή)[8]
Παγκόσμια παραγωγή
2012[9]		 Μέση παγκόσμια απόδοση
2010		 Τα περισσότερο αποδοτικά κράτη
2012[10] 		Τα περισσότερο παραγωγικά κράτη (2013)[11]
Κατάταξη Καλλιέργεια (Τόνοι) (Τόνοι ανά εκτάριο) (Τόνοι ανά εκτάριο) Χώρα παραγωγής (Τόνοι) Χώρα παραγωγής
1 Καλαμπόκι 873 εκατομμύρια 5.1 25.9 Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής 354 εκατομμύρια Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής
2 Ρύζι 738 εκατομμύρια 4.3 9.5 Αίγυπτος 204 εκατομμύρια Κίνα
3 Σιτάρι 671 εκατομμύρια 3.1 8.9 Νέα Ζηλανδία 122 εκατομμύρια Κίνα
4 Πατάτα 365 εκατομμύρια 17.2 45.4 Ολλανδία 96 εκατομμύρια Κίνα
5 Μανιόκα 269 εκατομμύρια 12.5 34.8 Ινδία 47 εκατομμύρια Νιγηρία
6 Σόγια 241 εκατομμύρια 2.4 4.4 Αίγυπτος 91 εκατομμύρια Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής
7 Γλυκοπατάτα 108 εκατομμύρια 13.5 33.3 Σενεγάλη 71 εκατομμύρια Κίνα
8 Γιαμ 59.5 εκατομμύρια 10.5 28.3 Κολομβία 36 εκατομμύρια Νιγηρία
9 Σόργο 57.0 εκατομμύρια 1.5 86.7 Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής 10 εκατομμύρια Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής
10 Μπανάνα Αντιλλών 37.2 εκατομμύρια 6.3 31.1 Ελ Σαλβαδόρ 9 εκατομμύρια Ουγκάντα

Ως μέρος μιας ισορροπημένης διατροφής

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Καλαμπόκι, η τροφή που καλλιεργείται σε μεγαλύτερη ποσότητα

Οι φυτικές βασικές τροφές δεν προσφέρουν το πλήρες εύρος θρεπτικών συστατικών που απαιτούνται για μια ισορροπημένη διατροφή, έτσι για την αποφυγή της δυσθρεψίας είναι απαραίτητη και η προσθήκη άλλων τροφών στο διαιτολόγιο μας. Η διατροφή που αποτελείται κατά κύριο λόγο από καλαμπόκι οδηγεί σε έλλειψη νιασίνης (βιταμίνη B3), ενώ η αποκλειστική κατανάλωση λευκού ρυζιού οδηγεί στην έλλειψη θειαμίνης (Βιταμίνη Β1)[12], μια ασθένεια γνωστή στις χώρες της Ασίας ως μπέριμπερι.

Μια έρευνα που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Nature υποδεικνύει ότι η περιεκτικότητα ορισμένων βασικών τροφών σε θρεπτικά συστατικά έχει επηρεαστεί αρνητικά από τα αυξημένα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα[13].

Περιεκτικότητα σε θρεπτικά συστατικά

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Θρεπτικά συστατικά των κυρίων βασικών τροφών[14]
ΤΡΟΦΙΜΑ Καλαμπόκι[Σ1] Λευκό ρύζι[Σ2] Καστανό ρύζι[Σ3] Σιτάρι[Σ4] Πατάτα[Σ5] Κασάβα[Σ6] Σόγια[Σ7] Γλυκοπατάτα[Σ8] Σόργο[Σ9] Γιάμ[Σ10] Μπανανοειδή[Σ11]
Συστατικό (ανά 100 γραμμάρια) Ποσότητα Ποσότητα Ποσότητα Ποσότητα Ποσότητα Ποσότητα Ποσότητα Ποσότητα Ποσότητα Ποσότητα Ποσότητα
Νερό (g) 10 12 10 13 79 60 68 77 9 70 65
Ενέργεια (kJ) 1528 1528 1549 1369 322 670 615 360 1419 494 511
Πρωτεΐνες (g) 9,4 7,1 7,9 12,6 2,0 1,4 13,0 1,6 11,3 1,5 1,3
Λίπος (g) 4,74 0,66 2,92 1,54 0,09 0,28 6,8 0,05 3,3 0,17 0,37
Υδατάνθρακες (g) 74 80 77 71 17 38 11 20 75 28 32
Ίνες (g) 7,3 1,3 3,5 12,2 2,2 1,8 4,2 3 6,3 4,1 2,3
Ζάχαρη (g) 0,64 0,12 0,85 0,41 0,78 1,7 0 4,18 0 0,5 15
Ασβέστιο (mg) 7 28 23 29 12 16 197 30 28 17 3
Σίδηρος (mg) 2,71 0,8 1,47 3,19 0,78 0,27 3,55 0,61 4,4 0,54 0,6
Μαγνήσιο (mg) 127 25 143 126 23 21 65 25 0 21 37
Φώσφορος (mg) 210 115 333 288 57 27 194 47 287 55 34
Κάλιο (mg) 287 115 223 363 421 271 620 337 350 816 499
Νάτριο (mg) 35 5 7 2 6 14 15 55 6 9 4
Ψευδάργυρος (mg) 2,21 1,09 2,02 2,65 0,29 0,34 0,99 0,3 0 0,24 0,14
Χαλκός (mg) 0,31 0,22 0,43 0,11 0,10 0,13 0,15 - 0,18 0,08
Μαγγάνιο (mg) 0,49 1,09 3,74 3,99 0,15 0,38 0,55 0,26 - 0,40 -
Σελήνιο (μg) 15,5 15,1 70,7 0,3 0,7 1,5 0,6 0 0,7 1,5
Βιταμίνη C (mg) 0 0 0 0 19,7 20,6 29 2,4 0 17,1 18,4
Θειαμίνη (B1)(mg) 0,39 0,07 0,40 0,30 0,08 0,09 0,44 0,08 0,24 0,11 0,05
Ριβοφλαβίνη (B2)(mg) 0,20 0,05 0,09 0,12 0,03 0,05 0,18 0,06 0,14 0,03 0,05
Νικοτινικό οξύ (B3) (mg) 3,63 1,6 5,09 5,46 1,05 0,85 1,65 0,56 2,93 0,55 0,69
Παντοθενικό οξύ (B5) (mg) 0,42 1,01 1,49 0,95 0,30 0,11 0,15 0,80 - 0,31 0,26
Βιταμίνη Β6 (mg) 0,62 0,16 0,51 0,3 0,30 0,09 0,07 0,21 - 0,29 0,30
Φυλλικό οξύ (B9) (μg) 19 8 20 38 16 27 165 11 0 23 22
Βιταμίνη Α (IU) 214 0 0 9 2 13 180 14187 0 138 1127
Βιταμίνη E, άλφα τοκοφερόλη (mg) 0,49 0,11 0,59 1,01 0,01 0,19 0 0,26 0 0,39 0,14
Βιταμίνη Κ1 (μg) 0,3 0,1 1,9 1,9 1,9 1,9 0 1,8 0 2,6 0,7
Βήτα καροτίνη (μg) 97 0 5 1 8 0 8509 0 83 457
Λουτεΐνη και Ζεαξανθίνη (μg) 1355 0 220 8 0 0 0 0 0 30
Κορεσμένα λιπαρά οξέα (g) 0,67 0,18 0,58 0,26 0,03 0,07 0,79 0,02 0,46 0,04 0,14
Μονοακόρεστα λιπαρά οξέα (g) 1,25 0,21 1,05 0,2 0,00 0,08 1,28 0,00 0,99 0,01 0,03
Πολυακόρεστα λιπαρά οξέα (g) 2,16 0,18 1,04 0,63 0,04 0,05 3,20 0,01 1,37 0,08 0,07
Σ1 κίτρινο καλαμπόκι Σ2 ρύζι λευκό μακρύκοκκο χωρίς προσθήκες, ωμό
Σ3 ρύζι καφέ μακρύκοκκο ωμό Σ4 σιτάρι σκληρό
Σ5 πατάτα, φλούδα, ωμή Σ6 κασάβα ωμή
Σ7 σόγια πράσινη ωμή Σ8 γλυκοπατάτα ωμή
Σ9 σόργο ωμό Σ10 γιάμ ωμό
Σ11 μπανάνα

Εικόνες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ «Around the world in dishes made with pulses». Food and Agricultural Organisation of the United Nations. 18 Νοεμβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 2017. 
  2. ↑ United Nations Food and Agriculture Organization: Agriculture and Consumer Protection. «Dimensions of Need - Staples: What do people eat?». Ανακτήθηκε στις 15 Οκτωβρίου 2010. 
  3. ↑ Toensmeier, Eric (25 Απριλίου 2013). «Staple Fruits of the World». Perennial Solutions. Ανακτήθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 2017. 
  4. ↑ «African Food Staples». Ανακτήθηκε στις 29 Μαΐου 2015. 
  5. ↑ «Olive Oil & Health - All Olive Oil». Ανακτήθηκε στις 29 Μαΐου 2015. 
  6. ↑ «How Sugar Went From a Condiment to a Diet Staple». 
  7. ↑ «Dimensions of Need: An atlas of food and agriculture». Food and Agriculture Organization of the United Nations. 1995. 
  8. ↑ Allianz. «Food security: Ten Crops that Feed the World». Allianz. 
  9. ↑ «Food and Agricultural commodities production / Commodities by regions». Food and Agriculture Organization of the United Nations. 2012. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Ιουνίου 2016. Ανακτήθηκε στις 15 Αυγούστου 2018. 
  10. ↑ «FAOSTAT: Production-Crops, 2010 data». Food and Agriculture Organization of the United Nations. 2011. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Ιουνίου 2012. Ανακτήθηκε στις 15 Αυγούστου 2018. 
  11. ↑ «Food and Agricultural commodities production / Countries by commodity (2013 data)». Food and Agriculture Organization of the United Nations. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Ιουλίου 2016. Ανακτήθηκε στις 24 Απριλίου 2016. 
  12. ↑ United Nations Food and Agriculture Organization: Agriculture and Consumer Protection. «Rice and Human Nutrition» (PDF). Ανακτήθηκε στις 15 Οκτωβρίου 2010. 
  13. ↑ Wernick, Adam (29 October 2017). «Global warming threatens nutrition levels in staple crops». Public Radio International (PRI). https://www.pri.org/stories/2017-10-29/global-warming-threatens-nutrition-levels-staple-crops. Ανακτήθηκε στις 30 October 2017. 
  14. ↑ «Nutrient data laboratory». United States Department of Agriculture. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουνίου 2014.