Βενερίδες

Βενερίδες
«Θύρα» οστράκου του είδους Venus verrucosa
Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο: Ζώα Υποβασίλειο: Ευμετάζωα (Eumetazoa) Υπερσυνομοταξία: Πρωτοστόμια (Protostomia) Συνομοταξία: Μαλάκια (Mollusca) Ομοταξία: Δίθυρα (Bivalvia) Τάξη: Βενέρια (Venerida) Υπεροικογένεια: Βενεροειδή (Veneroidea) Οικογένεια: Βενερίδες (Veneridae) Rafinesque, 1815

Οι βενερίδες (λατινική και επιστημονική ονομασία Veneridae), γνωστές με την κοινή ονομασία «αχιβάδες της Αφροδίτης», είναι μια πολύ μεγάλη οικογένεια πολύ μικρών έως αρκετά μεγάλων αχιβάδων με σχετικώς χονδρό όστρακο, θαλάσσιων δίθυρων μαλακίων. Είναι γνωστά πάνω από 500 είδη της οικογένειας αυτής και τα περισσότερα είναι εδώδιμα, δηλαδή μπορούν να γίνουν τροφή για τον άνθρωπο, ενώ αρκετά από αυτά πωλούνται ως τέτοια. Κάποια από τα σημαντικότερα εδώδιμα είδη, όπως τα Venus και Mercenaria, είναι γνωστά κοινώς στις ΗΠΑ και ως απλώς «αχιβάδες» (clams). Σήμερα οι βενερίδες κατατάσσονται στη δική τους (ομώνυμη) υπεροικογένεια και τάξη (τα βενεροειδή και τα βενέρια αντιστοίχως), ενώ παλαιά υπάγονταν στην τάξη τελεόδεσμα.

Ταξινομική

Η ταξινόμηση των γενών της οικογένειας είναι αμφιλεγόμενη, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1930. Η σύγχρονη ανάλυση του DNA υποδεικνύει ότι μεγάλο μέρος της παραδοσιακής ταξινομήσεως δεν συμφωνεί με τη φυσική συγγένεια.^[1] Μερικά κοινά είδη έχουν αλλάξει γένος (ακόμα και υποοικογένεια) μετά από επανειλημμένες απόπειρες εισαγωγής μιας εγκυρότερης οργανώσεως στην ταξινόμηση των βενεριδών, οπότε μεταβολές στα ονόματα γένους των ειδών συναντώνται συχνά.

Τα χαρακτηριστικά που χρησιμοποιήθηκαν για την ταξινόμηση των μελών αυτής της ομάδας έτειναν (και τείνουν ακόμα) να είναι επιπόλαια, εστιάζοντας σε εξωτερικούς μορφολογικούς χαρακτήρες, ιδίως του οστράκου (κοχυλιού). Οι βενερίδες χαρακτηρίζονται από την παρουσία εξωτερικού οπίσθιου συνδέσμου, αλλά και (στα περισσότερα γένη) μια καλώς καθορισμένης περιοχής που αποκαλείται ημισεληνίσκη (lunule), καθώς και τριών διαπλεκόμενων δομών που αποκαλούνται «βασικοί οδόντες» στο κέντρο της βάσεως της κάθε «θύρας» του οστράκου. Αρκετές υποοικογένειες φέρουν επιπλέον εμπρόσθιους πλευρικούς οδόντες: έναν στην αριστερή θύρα και δύο (σε κάποια γένη δυσδιάκριτους) στη δεξιά. Το εσωτερικό μέρος των περιφερειών των θυρών έχουν σε κάποιες περιπτώσεις μικρά δοντάκια, διαφορετικά είναι λείες.

Γένη

Σήμερα αναγνωρίζονται γενικώς τα εξής γένη στην οικογένεια Veneridae^[2], σημερινά και εξαφανισθέντα (†), ανά υποοικογένεια (13 υποοικογένειες):

Υποοικογένεια Callocardiinae, Dall, 1895: Agriopoma, Dall, 1902 Amiantis, P.P. Carpenter, 1864 Aphrodora, Jukes-Browne, 1914 †Austrocallista, S. Erdmann & Morra, 1985 Callista, Poli, 1791 Callocardia, A. Adams, 1864 Callpita, M. Huber, 2010 Costellipitar, Habe, 1951 †Dollfusia, Cossmann, 1886 †Dosiniopsis, Conrad 1864 †Eocallista, Douvillé, 1921 Eucallista, Dall, 1902 Ezocallista, Kira, 1959 †Goshoraia, Tamura, 1977 Hyphantosoma, Dall, 1902 Hysteroconcha, Dall, 1902 Lamelliconcha, Dall, 1902 Lioconcha, Mörch, 1853 Macrocallista, Meek, 1876 †Marwickia, Finlay, 1930 Megapitaria, U.S. Grant & Gale, 1931 Notocallista, Iredale, 1924 Nutricola, F.R. Bernard, 1982 Pelecyora, Dall, 1902 Pitar, Römer, 1857 Pitarenus, Rehder & Abbott, 1951 Proteopitar, Alvarez, del Río & Martínez, 2019 †Rohea, Marwick, 1938 Saxidomus, Conrad, 1837 Transennella, Dall, 1884 Transenpitar, Fischer-Piette & Testud, 1967 Veneriglossa, Dall, 1886 Υποοικογένεια Clementiinae, Frizzell, 1936: Clementia, Gray, 1842 Compsomyax, Stewart, 1930 Egesta, Conrad, 1845 Kyrina, Jousseaume, 1894 Υποοικογένεια Cyclininae, Frizzell, 1936: Cyclina, Deshayes, 1850 †Cyprimeria, Conrad, 1864 Υποοικογένεια Dosiniinae, Deshayes, 1853: †Cordiopsis, Cossmann, 1910 Cyclinella, Dall, 1902 Dosinia, Scopoli, 1777 †Dosinobia, Finlay & Marwick, 1937 †Kakahuia, Marwick, 1927 Υποοικογένεια Gemminae, Dall, 1895: Gemma, Deshayes, 1853 Parastarte, Conrad, 1862 †Plesiastarte, P. Fischer, 1887 Υποοικογένεια Gouldiinae, Stewart, 1930: Circe, Schumacher, 1817 Circenita, Jousseaume, 1888 Comus, L.R. Cox, 1930 Dorisca, Dall, Bartsch & Rehder, 1938 Gafrarium, Röding, 1798 Gouldia, C.B. Adams, 1847 Gouldiopa, Iredale, 1924 Laevicirce, Habe, 1951 Microcirce, Habe, 1951 Parvicirce, Cosel, 1995 Privigna, Dall, Bartsch & Rehder, 1938 Redicirce, Iredale, 1936 Υποοικογένεια Meretricinae, Gray, 1847: Aeora, Conrad, 1870  †Eomeretrix, F.E. Turner, 1938 Gomphina, Mörch, 1853 †Gratelupia, Desmoulins, 1828 †Meretrissa, Jukes-Browne, 1908 Meretrix, Lamarck, 1799 †Titomaya, M.J. Alvarez & del Río, 2021 Tivela, Link, 1807 †Tivelina, Cossmann, 1886 Υποοικογένεια Petricolinae, d'Orbigny, 1840: Asaphinoides, F. Hodson, 1931 Choristodon, Jonas, 1844 Cooperella, P.P. Carpenter, 1864 Lajonkairia, Deshayes, 1855 Mysia, Lamarck, 1818 Petricola, Lamarck, 1801 Petricolaria, Stoliczka, 1870 Υποοικογένεια Samarangiinae, Keen, 1969: Granicorium, Hedley, 1906 Samarangia, Dall, 1902

Υποοικογένεια Sunettinae, Stoliczka, 1870: Sunetta, Link, 1807 Υποοικογένεια Tapetinae, Gray, 1851: †Adelfia, M.J. Alvarez & del Río, 2020 †Atamarcia, Marwick, 1927 Cryptonema, Jukes-Browne, 1914 †Cyclorismina, Marwick, 1927 Eumarcia, Iredale, 1924 †Gomphomarcia, Kautsky, 1929 Irus, F.C. Schmidt, 1818 Irusella, Hertlein & U.S. Grant, 1972 Katelysia, Römer, 1857 †Legumen, Conrad, 1858 Liocyma, Dall, 1870 Macridiscus, Dall, 1902 Marcia, H. Adams & A. Adams, 1857 †Marciachlys, M.J. Alvarez & del Río, 2020 †Myrsopsis, Sacco, 1900 †Neovenerella, Goncharova, 1986 †Paleomarcia, Fletcher, 1938 Paphia, Röding, 1798 Paratapes, Stoliczka, 1870 Polititapes, Chiamenti, 1900 Protapes, Dall, 1902 Ruditapes, Chiamenti, 1900 Tapes, Megerle von Mühlfeld, 1811 †Taurotapes, Sacco, 1900 †Venerella, Cossmann, 1886 †Veneritapes, Cossmann, 1886 Venerupis, Lamarck, 1818 Υποοικογένεια Turtoniinae, Clark, 1855: Turtonia, Alder, 1848 Υποοικογένεια Venerinae, Rafinesque, 1815: Ameghinomya, Ihering, 1907 Anomalocardia, Schumacher, 1817 Anomalodiscus, Dall, 1902 Antigona, Schumacher, 1817 Austrovenus, Finlay, 1926 Bassina, Jukes-Browne, 1914 Callithaca, Dall, 1902 Chamelea, Mörch, 1853 Chione, Megerle von Mühlfeld, 1811 Chioneryx, Iredale, 1924 Chionista, Keen, 1958 Chionopsis, Olsson, 1932 Circomphalus, Mörch, 1853 Clausinella, Gray, 1851 Dosina, J.E. Gray, 1835 Eurhomalea, Cossmann, 1920 Globivenus, Coen, 1934 †Hinemoana, Marwick, 1927 Humilaria, U.S. Grant & Gale, 1931 Iliochione, Olsson, 1961 †Kuia, Marwick, 1927 Leukoma, E. Römer, 1857 Lirophora, Conrad, 1863 †Marama, Marwick, 1927 Mercenaria, Schumacher, 1817 Panchione, Olsson, 1964 Paphonotia, Hertlein & A.M. Strong, 1948 Periglypta, Jukes-Browne, 1914 Placamen, Iredale, 1925 Protocallithaca, Nomura, 1937 Proxichione, Iredale, 1929 Retrotapes, del Rio, 1997 Tawera, Marwick, 1927 Timoclea, T. Brown, 1827 †Turia, Marwick, 1927 Venus, Linnaeus, 1758 Γένη με αβέβαιη ταξινόμηση: †Aphrodina, Conrad, 1869 †Austrocardilanx, R.N. Gardner, 2005 †Callistina, Jukes-Browne, 1908 †Ergenica, Goncharova, 1981 †Frigichione, Fletcher, 1938 †Katherinella, Tegland, 1929 †Loxo, Dailey & Popenoe, 1966 †Meroena, Jukes-Browne, 1908 †Psathura, Deshayes, 1858 †Pseudamiantis, Kuroda, 1933 †Rzehakia, Korobkov, 1954 †Trigonocallista, Rennie, 1930 †Urbnisia, Goncharova, 1981

Περιγραφή

Απολίθωμα είδους της οικογένειας από το Ουάντι Ουμ Γκουντράν (Καμπάνια βαθμίδα της ύστερης Κρητιδικής περιόδου) της Ιορδανίας

Οδόντωση σε απολίθωμα είδους της οικογένειας από το Ουάντι Ουμ Γκουντράν της Ιορδανίας

Η ανάγλυφη δομή του οστράκου τείνει να είναι κυρίως ομοκεντρική, αλλά σε κάποια είδη υπάρχουν ακτινικές και παρακλαδικές στολιδώσεις (π.χ. στο Gafrarium) και σπανίως άκανθες (π.χ. στην Hysteroconcha lupanaria). Η μικρή υποοικογένεια Samarangiinae δημιουργήθηκε για μια μοναδική και σπάνια αχιβάδα, που συναντάται σε κοραλλιογενείς υφάλους και καλύπτεται με ένα εξωτερικό στρώμα σταθεροποιημένης άμμου ή ιλύος, το οποίο την καμουφλάρει ως προς την υφή και ταυτοχρόνως ενισχύει το πάχος του οστράκου. Αρκετές βενερίδες έχουν σχήμα οστράκου προσαρμοσμένο στο περιβάλλον στο οποίο ζουν: Τα είδη του γένους Dosinia έχουν σχεδόν το σχήμα δίσκου που θυμίζει τα δίθυρα της οικογένειας Lucinidae, διότι αμφότερα συνηθίζουν να θάβουν τους εαυτούς τους σχετικώς βαθιά σε ιζηματώδεις βυθούς. Θα πρέπει να αναμένεται περαιτέρω αναταξινόμηση, καθώς θα δημοσιεύονται τα αποτελέσματα τρεχουσών ερευνών στη μοριακή συστηματική της οικογένειας.

Οι βενερίδες έχουν στρογγυλευμένα ή ωοειδή συμπαγή όστρακα με τις προεκβολές τους στραμμένες προς τα μέσα και προς το εμπρόσθιο άκρο. Η κάθε θύρα διαθέτει 3 ή 4 βασικούς οδόντες. Οι σίφωνες είναι βραχείς και ενωμένοι μεταξύ τους εκτός από το άκρο. Ο ποδίσκος είναι μεγάλος.^[3]

Προϊστορικά είδη στην Ελλάδα

Απολιθωμένα λείψανα από βενερίδες έχουν βρεθεί σε γεωλογικά στρώματα που χρονολογούνται από την Ιουράσια μέχρι την Πλειστόκαινο περίοδο. Στην Ελλάδα απολιθώματα από το γένος Venus έχουν ανακαλυφθεί στους εξής τόπους^[4]:

• Σε μάργες της Ολιγόκαινου στην περιοχή του Επταχωρίου και του βουνού Όρλιακας της Βόρειας Πίνδου.
• Σε πετρώματα της Μειόκαινου στην περιοχή των Αγίων Ασωμάτων Ρεθύμνου, κοντά στο χωριό Δαμασκηνιά Κοζάνης, καθώς και στα νησιά Κάσο και Κω.
• Σε στρώματα της Πλειόκαινου στην Αχαΐα, την Ηλεία, την Αττική, την Ικαρία, την Κρήτη και νησιά του Ιονίου.
• Σε στρώματα της Καλάβριας βαθμίδας της Πλειστόκαινου στη Νίσυρο, την Κω, την Κάρπαθο και τη Ρόδο.
• Σε στρώματα της Τυρρήνιας βαθμίδας στην Περαχώρα Κορινθίας.
• Σε προσχώσεις της Ολόκαινης εποχής στην Αυλίδα και στην πεδιάδα της Άρτας.

Επιπλέον, απολιθώματα βενερίδων ανακαλύφθηκαν μέσα σε νεογενή πετρώματα στην περιοχή του χωριού Ελαία Λακωνίας και στη λιγνιτοφόρο περιοχή του Νομού Σερρών.

Παραπομπές

1. Chen, Jun; Li, Qi; Kong, Lingfeng; Zheng, Xiaodong (Μάιος 2011). «Molecular phylogeny of venus clams (Mollusca, Bivalvia, Veneridae) with emphasis on the systematic position of taxa along the coast of mainland China: Molecular phylogeny of venus clams». Zoologica Scripta 40 (3): 260-271. doi:10.1111/j.1463-6409.2011.00471.x. https://www.researchgate.net/publication/229947744. 
2. «WoRMS - World Register of Marine Species - Veneridae Rafinesque, 1815». www.marinespecies.org. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2022. 
3. Barrett, J.H., και C.M. Yonge: Collins Pocket Guide to the Sea Shore, εκδ. Collins, Λονδίνο 1958, σελ. 158
4. Το λήμμα «βενερίδαι» στη Νέα Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια «Χάρη Πάτση», τόμος 8, σελ. 243

Πηγές

• Keen, A.M.: «Superfamily Veneracea», σσ. 670-690 στο έργο των Leslie Reginald Cox κ.ά. Mollusca Part N [Bivalvia], τόμοι 1 και 2. Συμπεριλαμβάνεται στο Treatise on Invertebrate Paleontology, έκδ. της Γεωλογικής Εταιρείας Αμερικής και του Πανεπιστημίου του Κάνσας, επιμ. Raymond C. Moore, Lawrence, Kansas 1969.
• Powell, A.W.B.: New Zealand Mollusca, William Collins Publ. Ltd., Auckland Νέας Ζηλανδίας 1979, ISBN 0-00-216906-1

Εικόνες κοχυλιών

• 
  Dosinia anus από τη Νέα Ζηλανδία
• 
  Austrovenus stutchburyi από τη Νέα Ζηλανδία
• 
  Chamelea striatula
• 
  Irus elegans από τη Νέα Ζηλανδία
• 
  Mercenaria mercenaria
• 
  Hysteroconcha lupanaria από την Κόστα Ρίκα
• 
  Venerupis corrugata

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Βενερίδες

• Βιβλιογραφία της ταξινομικής των Veneridae