Βυζαντινή γραφειοκρατία και αριστοκρατία

Εικόνα με τον αυτοκράτορα Βασίλειο Β΄ με θεϊκή υπόσταση με θριαμβική ενδυμασία, αποδεικνύοντας τον αυτοκρατορικό στέμμα που δόθηκε από τους αγγέλους

Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία είχε ένα πολύπλοκο σύστημα αριστοκρατίας και γραφειοκρατίας, την οποία είχε κληρονομήσει από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Στην κορυφή της πυραμίδας βρισκόταν ο αυτοκράτορας ο οποίος ήταν ο μοναδικός ηγεμόνας, ο απεσταλμένος του Θεού στη Γη. Στις κατώτερες βαθμίδες της πυραμίδας υπήρχε πλήθος υπαλλήλων και δικαστικών λειτουργών που κινούσαν τον διοικητικό και δικαστικό μηχανισμό του βυζαντινού κράτους. Επιπλέον, υπήρχε ένας μεγάλος αριθμός τιμητικών τίτλων τους οποίους ο αυτοκράτορας απένειμε στους υπηκόους του ή σε φίλους ξένων ηγεμόνων.

Κατά τη διάρκεια της χιλιόχρονης αυτοκρατορίας, οι διαφορετικοί τίτλοι εγκρίθηκαν και απορρίφθηκαν, και πολλοί έχασαν ή απέκτησαν κύρος. Στην αρχή οι διάφοροι τίτλοι της αυτοκρατορίας ήταν η ίδιοι με εκείνους στην ύστερη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Μέχρι τη στιγμή του Ηρακλείου κατά τον 7ο αιώνα, πολλοί από τους τίτλους είχε καταστεί άνευ αξίας και κύρους, από την εποχή του Αλεξίου Α΄ πολλές από τις θέσεις ήταν είτε νέες ή είχαν αλλάξει δραστικά, αλλά παρέμειναν ουσιαστικά η ίδιες από την εποχή του Αλέξιου μέχρι την πτώση της αυτοκρατορίας το 1453.

Η διοίκηση διαρθρώνεται στην Κεντρική Διοίκηση που υποστήριζε τον αυτοκράτορα στην Κωνσταντινούπολη και περιελάμβανε την Κυβέρνηση με τους εξής αξιωματούχους: Μάγιστρος, με τα αξιώματα του Πρωθυπουργού
Λογοθέτες, Λογοθέσιο καλούταν το Υπουργείο. Υπήρχε ο Λογοθέτης του Δρόμου (Υπουργός Εξωτερικών), ο Λογοθέτης του Γενικού (Υπουργός Οικονομικών), Λογοθέτης του Ειδικού (ασχολούταν με τις προμήθειες του παλατιού), Λογοθέτης του Στρατιωτικού (ασκούσε μερικές δικαστικές λειτουργίες^[1] εκτός από την επίβλεψη του στρατεύματος), Λογοθέτης Πραιτωρίου (Υπουργός Δικαιοσύνης), Λογοθέτης Αγελών (Υπουργός Γεωργίας), Κοιέστωρ Ιερού Παλατίου (ασκούσε επίσης μερικές δικαστικές λειτουργίες), Ορφανοτρόφος (Υπουργός Κοινωνικής Πρόνοιας). Υπήρχαν επίσης Κόμητες (σαν Υφυπουργοί), Κριτές (Δικαστές). Ο Κόμης Ιερών Δωρεών ασκούσε καθήκοντα Υφυπουργού Οικονομικών, ο Κόμης Ιδιοκτησιών ασχολούταν με την Κρατική Περιουσία που αντικαταστάθηκε από τον Σακελλάριο, Διαχειριστής του αυτοκρατορικού βαλαντίου. Οι κατώτεροι οικονομικοί υπάλληλοι ονομάζονταν Σεκρετικοί, Σκρινιάριοι και Παλατίνοι.

Η Περιφερειακή Διοίκηση περιελάμβανε τους εξής αξιωματούχους: Ο Δούκας που ήταν Διοικητής του Θέματος, Πραίφεκτος (Νομάρχης), Πρωτονοτάριος (πολιτικός άρχων του Θέματος), Έπαρχος, Σύμπονος (αντιέπαρχος), Κοιαίστωρ και Χαρτουλάριοι (Τελώνες).

Το άμεσο περιβάλλον του Αυτοκράτορα πλαισιωνόταν από πολυάριθμους βαθμούχους του παλατιού κυριότεροι από τους οποίους ήταν οι εξής: Σεβαστοκράτωρ και Πανυπερσέβαστος (τίτλος που κατά τα χρόνια των Κομνηνών αποδιδόταν στον αδελφό του αυτοκράτορα)
Σεβαστός και Πανσέβαστος (Πατέρας, μητέρα και άλλοι συγγενείς του αυτοκράτορα)
Δεσπότης (Τίτλος των υιών του αυτοκράτορος, o πρωτότοκow που ονομαζόταν Συμβασιλεύς)
Παρακοιμώμενος (Φύλακας της βασιλικής κλίνης)
Κουροπαλάτης (Υπεύθυνος για την επιτήρηση της αυλής)
Αρχιτελετάρχης (Προϊστάμενος του ιερού κοιτώνα του αυτοκράτορα)
Ιματιοφύλαξ (υπεύθυνος για τα βασιλικά ενδύματα)
Βεστήτωρ (Αυτός που ενέδυνε τον αυτοκράτορα)
Ασηκρήτις (Γραμματέας εξ απορρήτων)
Κοντόσταυλος (Υποστράτηγος)
Στράτωρ (ιπποκόμος)
Μανδάτωρ (Αγγελιαφόρος)
Σιλεντιάριος (Αξίωμα ανάλογο του αρχιφύλακα)
Κομμερκιάριος (Τελώνης)
Μαρκίων (Ακρίτας)
Αποκρισάριος (Πρεσβευτής)
Παπίας (Φύλακας των ανακτόρων)
Οστιάριος (Θυρωρός)
Εταιρειάρχης (Σωματοφύλακας του αυτοκράτορα)
Σπαθάριος και Πρωτοσπαθάριος (Τίτλος αποδιδόμενος σε αυτούς που υπηρετούσαν ως αξιωματικοί)
Κονσουλάριος (Σύμβουλος)
Κουβικουλάριος και Σπαθαροκουβικουλάριος (Θαλαμηπόλος του αυτοκράτορα)
Κανδιδάτος (υποψήφιος για δημόσια θέση)
Πριμικήριος (Αξιωματούχος της Εκκλησίας προϊστάμενος υποδιακόνων)
Πανκέρνης (Μάγειρας)
Χωροδεσπότης (Άρχοντας που εξουσιάζει μια περιοχή)

Οι κυριότεροι φόροι που εισπράττονταν ήταν^[2]: Έγγειος (ένα είδος ΦΠΑ)
Το καπνικόν (φόρος ακινήτων)
Το αερικόν (κεφαλικός φόρος επιβαλλόμενος προς απόκτηση του δικαιώματος να αναπνέουν)
Τα τελωνιακά δικαιώματα
Τα λιμενικά δικαιώματα
Χρυσάργυρον (φόρος για τις ακαθαρσίες των ζώων)
Χαρτιατικόν (εισφορά που εισπραττόταν προς όφελος των φορολογικών υπαλλήλων των επιφορτισμένων με την αναθεώρηση των κτηματολογίων)
Φόρος κληρονομιάς
Φόρος ανευρισκομένων θησαυρών
Φόρος αντικατάστασης στρατιωτικής υπηρεσία

Παραπομπές

1. ODB.
2. «Το φορολογικό σύστημα στο Βυζάντιο: Άμεσοι και έμμεσοι φόροι». Ανακτήθηκε στις 21 Δεκεμβρίου 2021. 

Πηγές

• Bartusis, Mark C. (1997). The Late Byzantine Army: Arms and Society 1204–1453. University of Pennsylvania Press. ISBN 0-8122-1620-2.
• Bréhier, Louis (2000) [1949]. Les institutions de l'empire byzantin (in French). Paris: Albin Michel. ISBN 978-2-226-04722-9.
• Bury, John B. (1911). The Imperial Administrative System of the Ninth Century – With a Revised Text of the Kletorologion of Philotheos. Oxford University Publishing.
• Angold, Michael (1984). The Byzantine Aristocracy: IX to XIII Centuries. BAR International Series. ISBN 0-86054-283-1.
• (French) Guilland, Rodolphe (1967). "Recherches sur les institutions byzantines, Tomes I & II". Berlin: Akademie-Verlag
• (French) Guilland, Rodolphe (1971). "Les Logothètes: Etudes sur l'histoire administrative de l'Empire byzantin". Revue des études byzantines 29: 5–115. doi:10.3406/rebyz.1971.1441. Retrieved 28 May 2011
• Haldon, John F. (1997). Byzantium in the Seventh Century: The Transformation of a Culture. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-31917-1.
• Haldon, John F. (1999). Warfare, State and Society in the Byzantine World, 565–1204. London: UCL Press. ISBN 1-85728-495-X.
• Kazhdan, Alexander, ed. (1991). Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-504652-6.
• Kelly, Christopher (2004). Ruling the later Roman Empire. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-01564-7.
• Oikonomides, Nicolas (1972). Les listes de préséance byzantines des IXe et Xe siècles (in French). Paris: Éditions CNRS.
• Oikonomides, Nicolas (1985). "La chancellerie impériale de Byzance du 13e au 15e siècle". Revue des études byzantines (in French) 43: 167–195. doi:10.3406/rebyz.1985.2171. Retrieved 28 May 2011.
• Treadgold, Warren (1997). A History of the Byzantine State and Society. Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-2630-6.