Γεωφαγία

Πυρίτιο σε χώμα που έχει φάει μια γυναίκα εμφανίζεται με λευκό σε αυτή την απλή ακτινογραφία

Η γεωφαγία είναι η σκόπιμη[1] πρακτική της κατανάλωσης γης ή χώματος - όπως ουσίες όπως άργιλος, κιμωλία ή λόφοι τερμιτών. Είναι μια προσαρμογή συμπεριφοράς που εμφανίζεται σε πολλά μη ανθρώπινα ζώα και έχει τεκμηριωθεί σε περισσότερα από 100 είδη πρωτευόντων.[2] Η γεωφαγία σε πρωτεύοντα πλην του ανθρώπου χρησιμοποιείται κυρίως για προστασία από παράσιτα, για την παροχή συμπληρωμάτων μετάλλων και για τη βοήθεια του μεταβολισμού τοξικών ενώσεων από τα φύλλα.[3] Η γεωφαγία εμφανίζεται επίσης στους ανθρώπους και αναφέρεται συχνότερα σε παιδιά και εγκύους.

Η ανθρώπινη γεωφαγία είναι μια μορφή πίκα - η λαχτάρα και η σκόπιμη κατανάλωση μη διατροφικών ειδών - και ταξινομείται ως διατροφική διαταραχή στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (ΔΣΕΨΔ) εάν δεν είναι κοινωνικά ή πολιτισμικά κατάλληλη.[4] Μερικές φορές η γεωφαγία είναι συνέπεια της αγκυλοστομίασης. Αν και η αιτιολογία της παραμένει άγνωστη, η γεωφαγία έχει πολλά πιθανά προσαρμοστικά οφέλη για την υγεία, καθώς και αρνητικές συνέπειες.[5]

Ζώα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η παλαιότερη απόδειξη γεωφαγίας που ασκήθηκε από ανθρώπους προέρχεται από την προϊστορική τοποθεσία στους Καταρράκτες Καλάμπο στα σύνορα μεταξύ Ζάμπια και Τανζανία (Robert Root-Bernstein, 2000). Εδώ, ένας πλούσιος σε ασβέστιο λευκό άργιλος βρέθηκε δίπλα στα οστά του Homo habilis (του άμεσου προκατόχου του Homo sapiens).

— Πίτερ Άμπραχαμς, Geophagy and the Involuntary Ingestion of Soil[6]:446
Μεταξένιο σιφάκα (Propithecus candidus) που τρώει χώμα

Η γεωφαγία είναι ευρέως διαδεδομένη στο ζωικό βασίλειο. Ο Γαληνός, ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος και ιατρός, ήταν ο πρώτος που κατέγραψε τη χρήση του πηλού από άρρωστα ή τραυματισμένα ζώα τον 2ο αιώνα μ.Χ. Αυτός ο τύπος γεωφαγίας έχει τεκμηριωθεί σε «πολλά είδη θηλαστικών, πτηνών, ερπετών, πεταλούδων και ισόποδων, ειδικά μεταξύ φυτοφάγων».[7]

Πτηνά

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πολλά είδη παπαγάλων της Νότιας Αμερικής έχουν παρατηρηθεί να γλείφουν άργιλο και τα μεγάλα κακατούα με κίτρινο λοφίο έχουν παρατηρηθεί να καταπίνουν άργιλο στην Παπούα Νέα Γουινέα. Η ανάλυση των εδαφών που καταναλώνονται από άγρια πτηνά δείχνει ότι συχνά προτιμούν εδάφη με υψηλή περιεκτικότητα σε άργιλο, συνήθως με τις οικογένειες αργίλου σμεκτίτη να εκπροσωπούνται περισσότερο.[8]

Η προτίμηση για ορισμένους τύπους αργίλου ή εδάφους μπορεί να οδηγήσει σε ασυνήθιστη διατροφική συμπεριφορά. Για παράδειγμα, οι περουβιανοί παπαγάλοι του τροπικού δάσους του Αμαζονίου συγκεντρώνονται όχι μόνο σε μια συγκεκριμένη στροφή του ποταμού Μανού αλλά σε ένα συγκεκριμένο στρώμα εδάφους που εκτείνεται οριζόντια εκατοντάδες μέτρα κατά μήκος αυτής της στροφής. Οι παπαγάλοι αποφεύγουν να τρώνε το υπόστρωμα σε στρώσεις ένα μέτρο πάνω ή κάτω από το προτιμώμενο στρώμα. Αυτοί οι παπαγάλοι τρώνε τακτικά σπόρους και άγουρα φρούτα που περιέχουν αλκαλοειδή και άλλες τοξίνες που καθιστούν τους σπόρους και τους καρπούς πικρούς και ακόμη και θανατηφόρους. Επειδή πολλές από αυτές τις χημικές ουσίες φορτίζονται θετικά στο όξινο στομάχι, συνδέονται με ορυκτά αργίλου που έχουν αρνητικά φορτισμένες θέσεις ανταλλαγής κατιόντων και έτσι καθίστανται ασφαλείς. Τα προτιμώμενα εδάφη τους έχουν πολύ υψηλότερη ικανότητα ανταλλαγής κατιόντων από τα παρακείμενα, απορριπτόμενα στρώματα εδαφών επειδή είναι πλούσια σε ορυκτά σμεκτίτη, καολίνης και μαρμαρυγιών. Τα προτιμώμενα εδάφη ξεπερνούν το καθαρό ορυκτό καολίνης και ξεπερνούν ή προσεγγίζουν τον καθαρό μπεντονίτη στην ικανότητά τους να δεσμεύουν την κινίνη και το ταννικό οξύ.[7]

Οι δοκιμές in vitro και in vivo αυτών των εδαφών και πολλών άλλων από το νοτιοανατολικό Περού δείχνουν ότι απελευθερώνουν επίσης σημαντικές θρεπτικές ποσότητες μετάλλων, όπως ασβέστιο και νάτριο. Στο παράδειγμα του ποταμού Μανού που αναφέρθηκε παραπάνω, οι προτιμώμενες ζώνες εδάφους είχαν πολύ υψηλότερα επίπεδα νατρίου από εκείνες που δεν επιλέχθηκαν. Επανειλημμένες μελέτες έχουν δείξει ότι τα εδάφη που καταναλώνονται συχνότερα από παπαγάλους στη Νότια Αμερική έχουν υψηλότερη περιεκτικότητα σε νάτριο από αυτά που δεν καταναλώνονται.[9][10][11]

Παπαγάλοι που τρώνε τη χώμα
Ιαπωνικοί Μακάκοι που τρώνε χώμα

Δεν είναι σαφές ποιος παράγοντας προκαλεί τη γεωφαγία των πτηνών.[12] Ωστόσο, πληθαίνουν τα στοιχεία ότι το νάτριο είναι ο πιο σημαντικός οδηγός μεταξύ των παπαγάλων στο νοτιοανατολικό Περού. Οι παπαγάλοι είναι γνωστό ότι τρώνε τοξικά τρόφιμα παγκοσμίως, αλλά η γεωφαγία επικεντρώνεται σε πολύ συγκεκριμένες περιοχές.[13] Οι ερευνητές Λε και λοιποί δείχνουν ότι η γεωφαγία των παπαγάλων στη Νότια Αμερική συσχετίζεται θετικά σε σημαντικό βαθμό με την απόσταση από τον ωκεανό. Αυτό υποδηλώνει ότι η συνολική έλλειψη νατρίου στο οικοσύστημα, όχι η διακύμανση της τοξικότητας των τροφίμων, είναι καλύτερος προγνωστικός δείκτης της χωρικής κατανομής της γεωφαγίας. Αυτή η εργασία, σε συνδυασμό με τα πρόσφατα ευρήματα σταθερά υψηλών επιπέδων νατρίου σε εδάφη που καταναλώνονται,[9][10][11] καθιστούν πολύ πιθανό ότι το νάτριο είναι ο κύριος οδηγός της γεωφαγίας των πτηνών μεταξύ των παπαγάλων (και πιθανώς άλλων ταξινομικών κατηγοριών) στο δυτικό Λεκάνη του Αμαζονίου. Αυτή η υπόθεση για τα συμπληρωματικά θρεπτικά συστατικά υποστηρίζεται περαιτέρω από τη μέγιστη γεωφαγία που εμφανίζεται κατά την περίοδο αναπαραγωγής των παπαγάλων.[14]

Πρωτεύοντα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Υπάρχουν αρκετές υποθέσεις σχετικά με τη σημασία της γεωφαγίας σε νυχτερίδες και πρωτεύοντα θηλαστικά.[6][15] Οι χιμπατζήδες στο Εθνικό Πάρκο Κιμπάλε στην Ουγκάντα, έχει παρατηρηθεί ότι καταναλώνουν έδαφος πλούσιο σε άργιλο καολίνης λίγο πριν ή μετά την κατανάλωση φυτών, συμπεριλαμβανομένου του Trichilia rubescens, το οποίο έχει ανθελονοσιακές ιδιότητες στο εργαστήριο.[16]

Η γεωφαγία είναι μια προσαρμογή συμπεριφοράς που παρατηρείται σε 136 είδη μη ανθρώπινων πρωτευόντων από την υποκατηγορία Απλόρρινοι (81%) και Στρεψίρρινοι (19%).[2] Τα εδάφη που καταπίνονται πιο συχνά είναι εδάφη από λοφίσκους, εδάφη από βάσεις δέντρων, εδάφη από λοφίσκους τερμιτών, εδάφη «Πονγκ» και δασικό έδαφος.[3] Μελέτες έχουν δείξει πολλά οφέλη της γεωφαγίας, όπως προστασία από παράσιτα (4,9%), συμπληρώματα μετάλλων (19,5%) και βοηθά στο μεταβολισμό τοξικών ενώσεων από τα φύλλα (12,2%) μη αποκλειστικά.[3] Από την ανάλυση του εδάφους έχει φανεί ότι μία από τις κύριες ενώσεις στη γη που καταναλώνονται από αυτά τα πρωτεύοντα είναι τα ορυκτά αργίλου που περιέχει καολίνη, η οποία χρησιμοποιείται συνήθως σε φάρμακα για διαρροϊκά και εντερικά προβλήματα.[17] Η γεωφαγική συμπεριφορά παίζει σημαντικό ρόλο στην υγεία των μη ανθρώπινων πρωτευόντων.[3] Αυτό το είδος χρήσης ζωοφαρμακογνωσίας διαφέρει από το ένα είδος στο άλλο. Για παράδειγμα, οι ορεινοί γορίλες από τη Ρουάντα τείνουν να καταπίνουν αργιλώδες έδαφος κατά τη διάρκεια της ξηρής περιόδου, όταν αλλάζει η βλάστηση, αναγκάζοντάς τους να τρέφονται με φυτά που έχουν περισσότερες τοξικές ενώσεις.[3] Αυτό το είδος εποχικής συμπεριφορικής προσαρμογής παρατηρείται επίσης στους κοκκινόχειρες πιθήκους από τη δυτική Βραζιλιάνικη Αμαζονία, οι οποίοι πρέπει επίσης να προσαρμοστούν στη μετατόπιση της διατροφής με φύλλα που περιέχουν περισσότερες τοξικές ενώσεις.[18] Σε άλλες περιπτώσεις, η γεωφαγία χρησιμοποιείται από τους λεμούριους με ουρά ως προληπτική και θεραπευτική συμπεριφορά για τον έλεγχο των παρασίτων και την εντερική μόλυνση.[2] Αυτά τα οφέλη από την κατάποση αργίλου μπορούν επίσης να παρατηρηθούν μεταξύ των μακάκων ρήσος.[17] Σε μια μελέτη που διεξήχθη στο νησί Κάγιο Σαντιάγκο, παρατηρήθηκε ότι οι μακάκοι ρήσος είχαν εντερικά παράσιτα και δεν είχε επηρεαστεί η υγεία τους και δεν είχαν πολλές γαστρεντερικές επιδράσεις από αυτά τα παράσιτα.[17] Τα δεδομένα που παρατηρήθηκαν δείχνουν ότι αυτό προκλήθηκε από την κατανάλωση αργιλώδους εδάφους από αυτό το είδος.[17] Από την άλλη πλευρά, οι παρατηρήσεις έχουν δείξει ότι η συμπεριφορική γεωφαγία παρέχει συμπληρώματα μετάλλων, όπως φαίνεται μεταξύ των κολομπίνων της Καμπότζης.[19] Η μελέτη διεξήχθη στα γλειψίματα άλατος στην Περιοχή Διατήρησης Βέουν Σάι-Σιέμ Πανγκ, μια τοποθεσία που επισκέπτονται διάφορα είδη μη ανθρώπινων πρωτευόντων.[19] Χρειάζεται να διεξαχθεί πιο εις βάθος έρευνα προκειμένου να κατανοηθεί καλύτερα αυτή η συμπεριφορική προσαρμογή της γεωφαγίας μεταξύ των μη ανθρώπινων πρωτευόντων.

Νυχτερίδες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Υπάρχει συζήτηση για το εάν η γεωφαγία στις νυχτερίδες είναι κυρίως για συμπληρώματα διατροφής ή αποτοξίνωση. Είναι γνωστό ότι ορισμένα είδη νυχτερίδων επισκέπτονται τακτικά μέρη γλειψίματατος ορυκτών ή αλατιού για να αυξήσουν την κατανάλωση αργίλου. Ωστόσο, ο Βόιγκτ και λοιποί απέδειξε ότι τόσο οι νυχτερίδες με έλλειψη μετάλλων όσο και οι υγιείς νυχτερίδες γλείφουν αλάτι με τον ίδιο ρυθμό.[20] Επομένως, η συμπλήρωση μετάλλων είναι απίθανο να είναι ο πρωταρχικός λόγος για τη γεωφαγία στις νυχτερίδες. Επιπλέον, το γλείψιμο αλατιού της νυχτερίδας αυξάνεται σε περιόδους υψηλής ζήτησης ενέργειας.[20] Ο Βόιγκτ και λοιποί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο πρωταρχικός σκοπός του γλειψίματος αλατιού από τις νυχτερίδε είναι για σκοπούς αποτοξίνωσης, αντισταθμίζοντας την αυξημένη κατανάλωση τοξικών φρούτων και σπόρων.[20]

Άνθρωποι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ανθρωπολογικά και ιστορικά στοιχεία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στοιχεία για την πιθανή προέλευση της γεωφαγίας βρέθηκαν στα λείψανα των πρώιμων ανθρώπων στην Αφρική:

Ένα πεντάχρονο κορίτσι στο Περού με επιθυμία να φάει χώμα (γεωφαγία). Ξυλογραφία Ε. Ρίου, 186-.

Η γεωφαγία είναι σχεδόν καθολική σε όλο τον κόσμο σε φυλετικές και παραδοσιακές αγροτικές κοινωνίες (αν και προφανώς δεν έχει τεκμηριωθεί στην Ιαπωνία ή την Κορέα).[6] Στον αρχαίο κόσμο, αρκετοί συγγραφείς σημείωσαν το φαινόμενο της γεωφαγίας. Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος λέγεται ότι σημείωσε την κατάποση χώματος στη Λήμνο, ένα νησί της Ελλάδας, και η κατανάλωση εδάφους από αυτό το νησί σημειώθηκε μέχρι τον 14ο αιώνα.[6][21] Το εγχειρίδιο του Ιπποκράτη (460–377 π.Χ.) αναφέρει τη γεωφαγία, και το περίφημο ιατρικό εγχειρίδιο με τίτλο De Medicina σε επιμέλεια Άουλους Κορνέλιους Κέλσους (14–37 KX) φαίνεται να συνδέει την αναιμία με τη γεωφαγία.[21]

Η ύπαρξη γεωφαγίας μεταξύ των ιθαγενών της Αμερικής σημειώθηκε από τους πρώτους εξερευνητές στην Αμερική, συμπεριλαμβανομένου του Γκαμπριέλ Σοάρες ντε Σόουζα, ο οποίος το 1587 ανέφερε μια φυλή στη Βραζιλία που τη χρησιμοποιούσε για αυτοκτονία,[6] και του Αλεξάντερ φον Χούμπολτ, ο οποίος είπε ότι μια φυλή που ονομάζεται Οτομάκοι έτρωγαν μεγάλες ποσότητες χώματος.[21] Στην Αφρική, ο Ντέιβιντ Λίβινγκστον έγραψε για σκλάβους που τρώνε χώμα στη Ζανζιβάρη,[21] και πιστεύεται επίσης ότι μεγάλοι αριθμοί σκλάβων έφεραν μαζί τους πρακτικές κατανάλωσης χώματος όταν διακινήθηκαν στον Νέο Κόσμο ως μέρος του διατλαντικού δουλεμπορίου.[6] Οι σκλάβοι που ασκούσαν γεωφαγία ονομάζονταν «πηλοφάγοι» επειδή ήταν γνωστό ότι κατανάλωναν άργιλο, καθώς και μπαχαρικά, στάχτη, κιμωλία, γρασίδι, γύψο, μπογιά και άμυλο.[22]

Σε πιο πρόσφατες εποχές, σύμφωνα με το Dixie's Forgotten People: the South's Poor Whites, η γεωφαγία ήταν κοινή μεταξύ των φτωχών λευκών στις Νοτιοανατολικές Ηνωμένες Πολιτείες τον 19ο και στις αρχές του 20ου αιώνα, και συχνά γελοιοποιήθηκε στη λαϊκή λογοτεχνία. Η βιβλιογραφία αναφέρει επίσης, «Πολλοί άντρες πίστευαν ότι η κατανάλωση πηλού αύξανε τη σεξουαλική ικανότητα, και μερικές γυναίκες ισχυρίστηκαν ότι η κατανάλωση αργίλου βοηθούσε τις έγκυες γυναίκες να έχουν εύκολο τοκετό».[23] Η γεωφαγία μεταξύ των Νοτίων μπορεί να έχει προκληθεί από τον υψηλό επιπολασμό της αγκυλοστομίασης, της οποίας η επιθυμία για κατανάλωση χώματος είναι ένα σύμπτωμα.[24] Η γεωφαγία έχει γίνει λιγότερο διαδεδομένη καθώς οι Αμερικανοί της υπαίθρου αφομοιώνονται στην αστική κουλτούρα.[22] Ωστόσο, μαγειρεμένο, ψημένο και επεξεργασμένο χώμα και άργιλος πωλούνται σε καταστήματα υγιεινής διατροφής και σε υπαίθριες υπαίθριες αγορές στον Αμερικανικό Νότο.

Σύγχρονες πρακτικές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Αρκετοί διαφορετικοί βράχοι από υλικό που μοιάζει με πηλό που πωλούνται σε μια τοπική αγορά στο Κάμπουε της Ζάμπια. Συνήθως αγοράζονται και καταναλώνονται από έγκυες γυναίκες.

Στην Αφρική, ο καολίτνς, μερικές φορές γνωστός ως kalaba (στη Γκαμπόν[25] και στο Καμερούν), calaba και calabachop (στην Ισημερινή Γουινέα), τρώγεται για ευχαρίστηση ή για να καταστείλει την πείνα. Ο καολίνης για ανθρώπινη κατανάλωση πωλείται στις περισσότερες αγορές στο Καμερούν και συχνά αρωματίζεται με μπαχαρικά όπως μαύρο πιπέρι και κάρδαμο.[26] Η κατανάλωση είναι μεγαλύτερη στις γυναίκες, ειδικά για τη θεραπεία της ναυτίας κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, παρά τα πιθανά επικίνδυνα επίπεδα αρσενικού και μόλυβδου για το αγέννητο παιδί.[27][28] Ένα άλλο παράδειγμα γεωφαγίας αναφέρθηκε στο Μάνγκαουνγκ, στη Νότια Αφρική, όπου η πρακτική διερευνήθηκε γεωχημικά.[29] Η κιμωλία καλαμπάς τρώγεται επίσης στη δυτική Αφρική.

Στην Αϊτή, οι φτωχοί άνθρωποι είναι γνωστό ότι τρώνε μπισκότα από χώμα, αλάτι και λίπος λαχανικών. Αυτά τα μπισκότα έχουν ελάχιστη θρεπτική αξία, αλλά καταφέρνουν να κρατούν τους φτωχούς στη ζωή.[30] Ωστόσο, η μακροχρόνια κατανάλωση των μπισκότων αναφέρεται ότι προκαλεί πόνους στο στομάχι και υποσιτισμό και δεν συνιστάται από τους ιατρούς.[31]

Στην Κεντρική Ιάβα και την Ανατολική Ιάβα, στην Ινδονησία, ένα φαγητό από χώμα που ονομάζεται άμπο καταναλώνεται ως σνακ ή ελαφρύ γεύμα.[32][33] Αποτελείται από καθαρό πηλό, χωρίς κανένα μείγμα συστατικών.

Ο πηλός μπεντονίτης είναι διαθέσιμος παγκοσμίως ως πεπτικό βοήθημα. Ο καολίνης χρησιμοποιείται επίσης ευρέως ως πεπτικό βοήθημα και ως βάση για ορισμένα φάρμακα. Ο παλυγορσκίτης, ένας άλλος τύπος αργίλου, είναι ενεργό συστατικό σε πολλά αντιδιαρροϊκά φάρμακα.[22]

Επίπτωση στην υγεία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Προετοιμασία μπισκότων χώματος στην Αϊτή

Τα ορυκτά αργίλου έχουν αναφερθεί ότι έχουν ευεργετικές μικροβιολογικές επιδράσεις, όπως η προστασία του στομάχου από τοξίνες, παράσιτα και παθογόνα.[34][35] Οι άνθρωποι δεν είναι σε θέση να συνθέσουν βιταμίνη Β12 (κοβαλαμίνη), επομένως η γεωφαγία μπορεί να είναι μια προσαρμογή συμπεριφοράς για τη λήψη της από βακτήρια στο έδαφος.[36] Η περιεκτικότητα σε ανόργανα άλατα στα εδάφη μπορεί να διαφέρει ανά περιοχή, αλλά πολλά περιέχουν υψηλά επίπεδα ασβεστίου, χαλκού, μαγνησίου, σιδήρου και ψευδαργύρου, μέταλλα που είναι κρίσιμα για την ανάπτυξη των εμβρύων που μπορεί να προκαλέσουν λαχτάρα για μέταλλα, χώμα ή μάσημα πάγου σε έγκυες γυναίκες. Στο βαθμό που αυτές οι λιγούρες και η επακόλουθη κατανάλωση μετάλλων (καθώς και στην περίπτωση της λαχτάρας για πάγο ή άλλη κρύα αγγειοσυσπαστική τροφή που βοηθά στην αύξηση των επιπέδων οξυγόνου του εγκεφάλου περιορίζοντας τις φλέβες του λαιμού) είναι θεραπευτικά αποτελεσματικά στη μείωση της βρεφικής θνησιμότητας, αυτές οι γενετικές προδιαθέσεις και οι σχετικοί περιβαλλοντικοί ερεθισμοί, είναι πιθανό να βρεθούν και στο βρέφος. Ομοίως, τα φτωχά χωριά πολλών γενεών ή άλλες ομοιογενείς κοινωνικοοικονομικές κλειστές γενετικές κοινότητες είναι πιο πιθανό να έχουν ανταμείψει τη γονιδιακή έκφραση της λαχτάρας κατανάλωσης χώματος ή αργίλου, αυξάνοντας την πιθανότητα επιβίωσης μέσω πολύδυμων κυήσεων και για τα δύο φύλα.[35][37]

Υπάρχουν προφανείς κίνδυνοι για την υγεία κατά την κατανάλωση χώματος που είναι μολυσμένο από περιττώματα ζώων ή ανθρώπων. Ειδικότερα, τα αυγά ελμινθών, όπως η ασκαρίδα, τα οποία μπορούν να παραμείνουν βιώσιμα στο έδαφος για χρόνια, μπορούν να οδηγήσουν σε ελμινθίαση.[38][39] Ο τέτανος ενέχει περαιτέρω κίνδυνο.[38] Η δηλητηρίαση από μόλυβδο σχετίζεται επίσης με την κατάποση χώματος,[40] καθώς και οι κίνδυνοι για την υγεία που σχετίζονται με την έκθεση σε ψευδάργυρο μπορεί να είναι προβληματικοί μεταξύ των ατόμων που τρώνε χώμα σε τακτική βάση.[29] Η γεωφαγία κύησης (γεωφαγία στην εγκυμοσύνη) έχει συσχετιστεί με διάφορες ομοιοστατικές διαταραχές και οξειδωτική βλάβη σε αρουραίους.[41]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Fack, Vinciane; Shanee, Sam; Vercauteren Drubbel, Régine; Vercauteren, Martine; Meunier, Hélène (May 2020). «Geophagy in the yellow-tailed woolly monkey (Lagothrix flavicauda) at La Esperanza, Peru: site characterization and soil composition». Primates 61 (3): 507–518. doi:10.1007/s10329-020-00802-9. PMID 32095910. 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Pebsworth, Paula A.; Huffman, Michael A.; Lambert, Joanna E.; Young, Sera L. (January 2019). «Geophagy among nonhuman primates: A systematic review of current knowledge and suggestions for future directions» (στα αγγλικά). American Journal of Physical Anthropology 168 (S67): 164–194. doi:10.1002/ajpa.23724. PMID 30508222. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Krishnamani, R.; Mahaney, William C. (2000-05-01). «Geophagy among primates: adaptive significance and ecological consequences» (στα αγγλικά). Animal Behaviour 59 (5): 899–915. doi:10.1006/anbe.1999.1376. PMID 10860518. 
  4. ↑ DSM-5 Task Force (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders : DSM-5 (5th έκδοση). Arlington, VA: American Psychiatric Association. ISBN 978-0-89042-554-1. 
  5. ↑ Young, Sera L.; Miller, Joshua D. (February 2019). «Medicine Beneath Your Feet: A Biocultural Examination of the Risks and Benefits of Geophagy». Clays and Clay Minerals 67 (1): 81–90. doi:10.1007/s42860-018-0004-6. Bibcode: 2019CCM....67...81Y. 
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 Abrahams PW (2013). «Geophagy and the Involuntary Ingestion of Soil». Στο: Selinus O. Essentials of Medical Geology. Springer. σελίδες 433–454. ISBN 978-94-007-4374-8. 
  7. ↑ 7,0 7,1 Diamond JM (1999). «Evolutionary biology. Dirty eating for healthy living». Nature 400 (6740): 120–1. doi:10.1038/22014. PMID 10408435. Bibcode: 1999Natur.400..120D. 
  8. ↑ Symes, C. T.; Hughes, J. C.; Mack, A. L.; Marsden, S. J. (January 2006). «Geophagy in birds of Crater Mountain Wildlife Management Area, Papua New Guinea». Journal of Zoology 268 (1): 87–96. doi:10.1111/j.1469-7998.2005.00002.x. 
  9. ↑ 9,0 9,1 Emmons, Louise H.; Stark, Nellie M. (1979-01-01). «Elemental Composition of a Natural Mineral Lick in Amazonia». Biotropica 11 (4): 311–313. doi:10.2307/2387925. 
  10. ↑ 10,0 10,1 Powell, Luke L.; Powell, Thomas U.; Powell, George V. N.; Brightsmith, Donald J. (2009-05-01). «Parrots Take it with a Grain of Salt: Available Sodium Content May Drive Collpa (Clay Lick) Selection in Southeastern Peru». Biotropica 41 (3): 279–282. doi:10.1111/j.1744-7429.2009.00514.x. 
  11. ↑ 11,0 11,1 Brightsmith, Donald J.; Muñoz-Najar, Romina Aramburú (2004-12-01). «Avian Geophagy and Soil Characteristics in Southeastern Peru». Biotropica 36 (4): 534–543. doi:10.1111/j.1744-7429.2004.tb00348.x. https://archive.org/details/sim_biotropica_2004-12_36_4/page/534. 
  12. ↑ Brightsmith, Donald J.; Taylor, John; Phillips, Timothy D. (2008-11-01). «The Roles of Soil Characteristics and Toxin Adsorption in Avian Geophagy». Biotropica 40 (6): 766–774. doi:10.1111/j.1744-7429.2008.00429.x. 
  13. ↑ Lee, Alan T. K.; Kumar, Sunil; Brightsmith, Donald J.; Marsden, Stuart J. (June 2010). «Parrot claylick distribution in South America: do patterns of 'where' help answer the question 'why'?». Ecography 33 (3): 503–513. doi:10.1111/j.1600-0587.2009.05878.x. 
  14. ↑ Brightsmith, D. J.; Hobson, E. A.; Martinez, G. (2018). «Food availability and breeding season as predictors of geophagy in Amazonian parrots». Ibis 160 (1): 101–111. doi:10.1111/ibi.12515. 
  15. ↑ Krishnamani, R.; Mahaney, William C. (May 2000). «Geophagy among primates: adaptive significance and ecological consequences». Animal Behaviour 59 (5): 899–915. doi:10.1006/anbe.1999.1376. PMID 10860518. 
  16. ↑ «Geophagy: soil consumption enhances the bioactivities of plants eaten by chimpanzees». Naturwissenschaften 95 (4): 325–31. 2008. doi:10.1007/s00114-007-0333-0. PMID 18188538. Bibcode: 2008NW.....95..325K. 
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 Knezevich, Mary (1998). «Geophagy as a therapeutic mediator of endoparasitism in a free-ranging group of rhesus macaques (Macaca mulatta)». American Journal of Primatology 44 (1): 71–82. doi:10.1002/(sici)1098-2345(1998)44:1<71::aid-ajp6>3.0.co;2-u. PMID 9444324. 
  18. ↑ de Souza, Luciane L.; Ferrari, Stephen F.; da Costa, Marcondes L.; Kern, Dirse C. (2002). «Geophagy as a Correlate of Folivory in Red-Handed Howler Monkeys (Alouatta belzebul) from Eastern Brazilian Amazonia». Journal of Chemical Ecology 28 (8): 1613–1621. doi:10.1023/A:1019928529879. ProQuest 733005062. PMID 12371813. 
  19. ↑ 19,0 19,1 Rawson, Benjamin M.; Bach, Luu Tuong (September 2011). «Preliminary observations of geophagy amongst Cambodia's Colobinae». Vietnamese Journal of Primatology 1 (5): 41-46. http://static1.1.sqspcdn.com/static/f/1200343/26921539/1458250826810/Vietnamese_J_Primatol_Vol_1-5_2011.pdf?token=RyE8ppozE4kCpDKwXcXh5YrkQF4%3D#page=43. 
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 «Nutrition or Detoxification: Why Bats Visit Mineral Licks of the Amazonian Rainforest». PLOS ONE 3 (4): e2011. 2008. doi:10.1371/journal.pone.0002011. PMID 18431492. Bibcode: 2008PLoSO...3.2011V. 
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 21,3 Woywodt, A; Kiss, A (2002). «Geophagia: the history of earth-eating». Journal of the Royal Society of Medicine 95 (3): 143–6. doi:10.1177/014107680209500313. PMID 11872770. 
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 «Why is geophagy treated like dirt?». Deviant Behavior 24 (4): 353–71. 2003. doi:10.1080/713840222. 
  23. ↑ Flynt, Wayne (2004). Dixie's forgotten people: the South's poor whites. Indiana University Press. σελ. 40. ISBN 978-0-253-34513-4. 
  24. ↑ Janovy, John Jr., επιμ. (2009). «Nematodes: Trichinellida and Dioctophymatida, Enoplean Parasites». Foundations of Parasitology (Eighth έκδοση). McGraw Hill. σελ. 425. ISBN 978-0-07-302827-9. 
  25. ↑ Karine Boucher, Suzanne Lafage. "Le lexique français du Gabon: K." Le Français en Afrique: Revue du Réseau des Observatoires du Français Contemporain en Afrique. 2000.
  26. ↑ «The people who can't stop eating dirt». BBC News. 16 June 2016. http://www.bbc.com/future/story/20160615-the-people-who-cant-stop-eating-dirt. 
  27. ↑ Callahan GN (2003). «Eating dirt». Emerging Infect. Dis. 9 (8): 1016–21. doi:10.3201/eid0908.ad0908. PMID 12971372. 
  28. ↑ «Why Kenyan women crave stones» (στα αγγλικά). 2008-09-18. http://news.bbc.co.uk/2/hi/7596067.stm. Ανακτήθηκε στις 2019-03-16. 
  29. ↑ 29,0 29,1 Ekosse, Georges-Ivo E.; Ngole-Jeme, Veronica M.; Diko, Makia L. (2017-05-25). «Environmental Geochemistry of Geophagic Materials from Free State Province in South Africa». Open Geosciences 9 (1): 9. doi:10.1515/geo-2017-0009. Bibcode: 2017OGeo....9....9E. 
  30. ↑ «Dirt Poor Haitians Eat Mud Cookies To Survive». Huffington Post. 22 March 2009. http://www.huffingtonpost.com/2009/02/19/dirt-poor-haitians-eat-mu_n_168339.html. Ανακτήθηκε στις 9 August 2015. 
  31. ↑ Jonathan M. Katz. «Poor Haitians Resort to Eating Dirt». National Geographic. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Φεβρουαρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 21 Μαρτίου 2015. 
  32. ↑ Ampo, Snack Made By Soil. Do You Believe It? hubpages.com[νεκρός σύνδεσμος]
  33. ↑ Think twice before you say ew 2013 Flavor Boulevard
  34. ↑ «Evaluation of the medicinal use of clay minerals as antibacterial agents». Int Geol Rev 52 (7/8): 745–70. 2010. doi:10.1080/00206811003679737. PMID 20640226. Bibcode: 2010IGRv...52..745W. 
  35. ↑ 35,0 35,1 Lallanilla, Marc, επιμ. (3 Οκτωβρίου 2005). «Eating Dirt: It Might Be Good for You». ABC News. Ανακτήθηκε στις 9 Αυγούστου 2015. 
  36. ↑ «Geophagy An Anthropological Perspective». Soils and Human Health. CRC Press. 2012. σελίδες 179–198. ISBN 9781439844540. 
  37. ↑ University of Chicago Press Journals, επιμ. (4 Ιουνίου 2011). «Eating dirt can be good for the belly, researchers find». ScienceDaily. Ανακτήθηκε στις 9 Αυγούστου 2015. 
  38. ↑ 38,0 38,1 «Microbiological and health related perspectives of geophagia: an overview». African Journal of Biotechnology 9 (36): 5784–91. 2010. http://www.ajol.info/index.php/ajb/article/download/92778/82208. 
  39. ↑ Brooker, Simon J.· Bundy, Donald A.P. (2014). «Soil-transmitted Helminths (Geohelminths)». Manson's Tropical Infectious Diseases. σελίδες 766–794.e4. ISBN 9780702051012. 
  40. ↑ Cook, A.· Ljung, K. (2011). «Human Health and the State of the Pedosphere». Encyclopedia of Environmental Health. σελίδες 108–115. ISBN 9780444522726. 
  41. ↑ Agomuo, EN; Amadi, PU; Adumekwe, C (22 January 2019). «Gestational Geophagia Affects Nephrocardiac Integrity, ATP-Driven Proton Pumps, the Renin-Angiotensin-Aldosterone System, and F2-Isoprostane Status.». Medical Sciences 7 (2): 13. doi:10.3390/medsci7020013. PMID 30678242.