Γεώργιος Λασσάνης

Γεώργιος Λασσάνης
Υπουργός Οικονομικών
Περίοδος 14 Φεβρουαρίου 1836 – 21 Μαρτίου 1837
Πρωθυπουργός	Κόμης Ιωσήφ Λουδοβίκος Άρμανσπεργκ Ιγνάτιος φον Ρούντχαρτ
Προκάτοχος	Νικόλαος Θεοχάρης
Διάδοχος	Νικόλαος Μπότασης
Προσωπικά στοιχεία
Γέννηση	Γεώργιος Λάτσκος1793, Κοζάνη
Θάνατος	1870[1][2] Αθήνα
Εθνότητα	Έλληνας
Υπηκοότητα	Ελλάς
Επάγγελμα	Λογοτέχνης
Στρατιωτική υπηρεσία
Μάχες/πόλεμοι	Ελληνική Επανάσταση, 1821, Μολδοβλαχία
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Ο Γεώργιος Λασσάνης (Κοζάνη 1793 - Αθήνα 1870) ήταν Έλληνας λόγιος και πολιτικός από την Κοζάνη. Aνέπτυξε δραστηριότητα ως συγγραφέας, δραματουργός και δάσκαλος· υπήρξε Φιλικός και συμμετείχε στην επανάσταση του 1821 στη Μολδοβλαχία ως Ιερολοχίτης και μέλος του στενού περιβάλλοντος του Αλέξανδρου Υψηλάντη, ενώ στα χρόνια 1828-1829 έλαβε μέρος στις τελευταίες μάχες του Αγώνα στην Αττική. Μετά την ίδρυση του ελλήνικου κράτους κατέλαβε υψηλά αξιώματα, μεταξύ άλλων εκείνο του υπουργού οικονομικών.

Βιογραφία

Ο Γεώργιος Λασσάνης ήταν γιος του εύπορου Κοζανίτη εμπόρου Ιωάννη Λάτσκου Σαπουντζή και της Αικατερίνης Χατζηκλήμου (γεν. περ. 1776).^[3] Ο πατέρας του δολοφονήθηκε από ληστές, γύρω στα 1796, επιστρέφοντας από ένα ταξίδι στη Βιέννη όπου εμπορευόταν. Ο Γεώργιος διδάχθηκε τα πρώτα γράμματα στην Κοζάνη. Γύρω στο 1813 αρραβωνιάστηκε την Κοζανίτισσα Αναστασία Τακιατζή. Μετά το 1814, άγνωστο πότε ακριβώς, μετέβη στην Πέστη, όπου εργάστηκε για μικρό χρονικό διάστημα στις εμπορικές επιχειρήσεις του Νικολάου Τακιατζή, πατέρα της Αναστασίας.

Μετά από μία μάλλον σύντομη διαμονή στην Πέστη, ανεχώρησε για τη Λειψία της Γερμανίας. Εκεί ενδέχεται να παρακολούθησε μαθήματα στο Πανεπιστήμιο της πόλης ως ελεύθερος ακροατής. Έμεινε στη Λειψία έως το 1816 ή τις αρχές του 1817. Το 1816, ενώ βρισκόταν στην κεντρική Ευρώπη μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία. Από την κεντρική Ευρώπη μετακινήθηκε στα Βαλκάνια. Την εποχή αυτή φαίνεται να διαλύθηκε και ο αρραβώνας του με την Αναστασία Τακιατζή.

Το 1817 βρισκόταν στο Ιάσιο και, το αργότερο, τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς στο Βουκουρέστι. Από εκεί μετέβη στη Μόσχα όπου κατηχήθηκε από τον Κωνσταντίνο Πεντεδέκα σε κάποιον από τους ανώτατους βαθμούς της Φιλικής Εταιρείας. Τον Σεπτέμβριο του 1818 εγκαταστάθηκε στην Οδησσό της Ρωσίας. Συμμετείχε ενεργά στη θεατρική δραστηριότητα της πόλης, ως δραματουργός και ηθοποιός του ελληνικού ερασιτεχνικού θιάσου. Για τον θίασο αυτό έγραψε το 1818 το μονόπρακτο Ελλάς (δημοσιεύτηκε το 1820) και το 1819 συνέταξε τη θεατρική διασκευή Αρμόδιος και Αριστογείτων. Τα έργα παραστάθηκαν το 1819 με συμμετοχή του ίδιου ως ηθοποιού. Το 1819 ο Λασσάνης δραστηριοποιήθηκε ως παιδαγωγός. Μαζί με τον Φιλικό Γεώργιο Γεννάδιο (1786-1854), δάσκαλο του Ελληνεμπορικού Σχολείου της Οδησσού, συνέταξαν μια Εγκυκλοπαιδεία των παιδικών μαθημάτων (Μόσχα 1820) με στόχο να τη χρησιμοποιήσουν στη διδασκαλία στο παραπάνω εκπαιδευτικό ίδρυμα. Την ίδια και την επόμενη χρονιά εισήγαν εκεί την αλληλοδιδακτική μέθοδο, ακολουθώντας χωρίς καθυστέρηση την επίκαιρη τότε παιδαγωγική τάση που είχε εκδηλωθεί στη Δύση.

Στις αρχές Αυγούστου του 1820, όταν ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, ο οποίος είχε αναλάβει εντωμεταξύ την αρχηγία της Φιλικής Εταιρείας (12.4.1820), έφτασε στην Οδησσό, ο Λασσάνης εντάχθηκε στο στενό περιβάλλον του. Τον Σεπτέμβριο του 1820 ο Λασσάνης εγκατέλειψε την Οδησσό μαζί με τον Υψηλάντη, συνοδεύοντάς τον ως «γραμματικός» του στο Ισμαήλιο της Βεσσαραβίας, όπου επρόκειτο να συναντηθεί με ηγετικά στελέχη της Φιλικής, τον Εμμανουήλ Ξάνθο, τον Γρηγόριο Δικαίο, τον Χριστόφορο Παρραιβό κ.ά., και να αποφασίσουν το πέρασμα από την «ιδεολογική και οργανωτική προετοιμασία» της Επανάστασης «στην άμεση ένοπλη εξέγερση». Στο εξής ο Λασσάνης έμεινε στο πλευρό του Αλέξανδρου Υψηλάντη, αναλαμβάνοντας καταρχάς τις συνεννοήσεις με τον ηγεμόνα της Μολδαβίας Μιχαήλ Σούτσο. Μετά την κήρυξη της Επανάστασης στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, τον Απρίλιο του 1821, ο Λασσάνης ακολούθησε τον Υψηλάντη στο Τιργοβίστι, όπου διορίστηκε αρχιγραμματέας του «Γενικού Βουλευτηρίου» του συγκεντρωμένου ελληνικού στρατού. Η άποψη του σκωτσέζου στρατιωτικού και ιστορικού Τόμας Γκόρντον (1788-1841) ότι ο Λασσάνης συμμετείχε τότε στη δολοφονία του Ρουμάνου επαναστάτη Τούντορ Βλαντιμιρέσκου (περ. 1780-1821) δεν τεκμηριώνεται από πηγές. Στις 7/19 Ιουνίου ο Λασσάνης έλαβε μέρος στην τραγική μάχη στο Δραγατσάνι ως χιλίαρχος του Ιερού Λόχου.

Το αρχοντικό Λασσάνη στην ομώνυμη πλατεία της Κοζάνης

Η διάλυση των ελληνικών δυνάμεων που ακολούθησε την ήττα στο Δραγατσάνι ανάγκασε τον Αλέξανδρο Υψηλάντη να εγκαταλείψει το έδαφος των Ηγεμονιών, προκειμένου να μην συλληφθεί από τους Οθωμανούς. Ο Λασσάνης, μέλος της μικρής συνοδείας του, ανέλαβε τότε να διαπραγματευτεί με τις αυστριακές αρχές στην Τρανσυλβανία τη διέλευση του Υψηλάντη και της συνοδείας του από τα εδάφη της, προκειμένου να μεταβεί ο Υψηλάντης στο Αμβούργο και από εκεί στην Αμερική. Καταπατώντας την υπόσχεση για ελεύθερη διάβαση, οι Αυστριακοί συνέλαβαν στις 16/28 Ιουνίου 1821 τον Αλέξανδρο Υψηλάντη και τη συνοδεία του, η οποία αποτελείτο από τους αδελφούς του Νικόλαο και Γεώργιο, τον Λασσάνη, τον Γεράσιμο Ορφανό, τον Κωνσταντίνο Καβαλερόπουλο και τον Πολωνό Wazlov Hornovsky. Φυλακίστηκαν πρώτα στο Μουνκάτς (Munkács) στη σημερινή δυτική Ουκρανία, έως το 1823, και εν συνεχεία στο Τερεζίν (Terezín) στην Τσεχία, κοντά στην Πράγα. Οι Έλληνες επαναστάτες απελευθερώθηκαν μόλις στις 25 Νοεμβρίου του 1827, μετά από μεσολάβηση του τσάρου Νικολάου, στο πλαίσιο μιας θετικής στροφής της ρωσικής πολιτικής απέναντι στην Ελληνική Επανάσταση.^{[4] [3]}

Μετά την απελευθέρωσή τους από την επταετή αυστριακή φυλάκιση, ο Λασσάνης μετέβη μαζί τον Υψηλάντη, τους αδελφούς του και τον Καβαλερόπουλο, στη Βιέννη, ταξιδεύοντας προς τη Βερόνα, η οποία είχε οριστεί ως τόπος περιορισμού του Υψηλάντη. Στις 31 Ιανουαρίου του 1828, ωστόσο, ο βαριά άρρωστος Υψηλάντης απεβίωσε στη Βιέννη. Στους επόμενους μήνες οι συνοδοιπόροι του εγκατέλειψαν τη Βιέννη.

Καθώς οι Αυστριακοί απαγόρευαν τα ταξίδια Ελλήνων προς την Ελλάδα μέσω της επικράτειάς τους, ο Λασσάνης, που σκόπευε να ενταχθεί και πάλι στον Αγώνα, δεν μπόρεσε να ταξιδέψει μέσω της (αυστριακής τότε) Τεργέστης, που θα ήταν το κοντινότερο λιμάνι στη Βιέννη. Τον Απρίλιο του 1828 αναχώρησε από τη Βιέννη και ταξιδιεύοντας μέσω του Μονάχου, της Καρλσρούης, του Στρασβούργου, των Παρισίων και της Μασσαλίας, επιβιβάστηκε σε μία γαλλική φρεγάτα στη Λυών. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του αυτού έγινε δεκτός από τον βασιλιά Λουδοβίκο Α΄ της Βαυαρίας, στο Μόναχο, και ήρθε σε επαφή με τα γερμανικά και αλσατικά φιλελληνικά δίκτυα της εποχής.^[5]

Ο Λασσάνης έφτασε στην Ελλάδα τον Σεπτέμβριο του 1828. Εντάχθηκε στον στρατό της Ανατολικής Ελλάδος υπό τον Δημήτριο Υψηλάντη και έλαβε μέρος στις μάχες του Στεβένικου, της Λιβαδειάς, της Θήβας και της Πέτρας. Τον Μάιο του 1833, μετά την έλευση του βασιλιά Όθωνα και των αντιβασιλέων, ο Λασσάνης διορίστηκε νομάρχης Αττικοβοιωτίας. Την εποχή αυτή εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου στις 3 Νοεμβρίου 1834 παντρεύτηκε την Ευφημία Λιανοσταφίδα, κόρη του Στάμου Λιανοσταφίδα και της Καρυάς Ιωάννη Γέροντα.

Το 1836 διορίστηκε υπουργός οικονονικών. Απομακρύνθηκε από τη θέση αυτή την άνοιξη του 1837, επειδή σε συνεργασία με τον αντιβασιλέα Ιωσήφ Λουδοβίκο Άρμανσπεργκ (1787-1853) είχε παραβεί τα καθήκοντά του, ευνοώντας πρόσωπα του πελατειακού δικτύου τους κατά τη διανομή των εθνικών γαιών. Μετακινήθηκε στο Ελεγκτικό Συνέδριο. Όντας υπέρμαχος της συνταγματικής μοναρχίας, συμμετείχε στο κίνημα της 3ης Σεπτεμβρίου του 1843. Υπήρξε μέλος της Βασιλικής Φάλαγγας από το 1847. Το 1850 διορίστηκε νομάρχης Ακαρνανίας και Αιτωλίας και το 1853 νομάρχης Αθηνών. Από τη θέση αυτή συμμετείχε στις προσπάθειες καταστολής της ληστείας. Αργότερα διετέλεσε νομάρχης Φθιώτιδος και Φωκίδος (έως το 1860), ενώ το 1861 διορίστηκε Βασιλικός Επίτροπος στην Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος.

Ο Λασσάνης πέθανε το βράδυ της Δευτέρας 6/18 προς την Τρίτη 7/19 Ιουλίου του 1870 στην Αθήνα.^[6]

Έργα

• Ἑλλάς, Πρόλογος Εἰς τὴν Τραγῳδίαν Α... καὶ Α..., συντεθεὶς παρὰ τοῦ Γοργίδα Λυσανίου, Κ᾽ ἐκδοθεὶς δι᾽ ἐπιστασίας Νικολάου Β. Γκούστη. Ἐν Μόσκβᾳ, Ἐν τῷ Τυπογραφείῳ Αὐγούστου Σεμένου, 1820.
• «Ἁρμόδιος καὶ Ἀριστογείτων | Τραγῳδία εἰς τρεῖς πράξεις | ὑπὸ Γ. Λασσάνη | Παρεστάθη κατὰ πρῶτον ἐν Ὀδησσῷ κατὰ τὸ 1819», ΒΒΕ, «Αρχείο Λασσάνη», ταξ. αρ. GRHP_LHP ΕΒΕ, «Αρχείο Λασσάνη», ταξ. αρ. GRHP_LHP A.2.8. Πρόκειται για θεατρική διασκευή. Έχει εκδοθεί λανθασμένα ως πρωτότυπο έργο του Λασσάνη από τον Βάλτερ Πούχνερ στο: Τα Θεατρικά. Ελλάς (Μόσχα 1820) και Αρμόδιος και Αριστογείτων (Οδησσός 1819, ανέκδοτο), επιμ. Βάλτερ Πούχνερ, Αθήνα: Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, 2002.
• «Ἱστορία τῆς Ἑλλάδος (Τρίτη ἐποχή, 1757-1814)», στο: Κωνσταντίνος Α. Βακαλόπουλος (επιμ.), Τρία ανέκδοτα ιστορικά δοκίμια του φιλικού Γεωργίου Λασσάνη, Θεσσαλονίκη: Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, 1973, σ. 47-73.
• «Aufschlüsse über die Vorbereitungen zur griechischen Insurrection», στο: Κωνσταντίνος Α. Βακαλόπουλος (επιμ.), Τρία ανέκδοτα ιστορικά δοκίμια του φιλικού Γεωργίου Λασσάνη, Θεσσαλονίκη: Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, 1973, σ. 113-128.
• Harro Harring / Γεώργιος Λασσάνης, Der Renegat aus Morea. Trauerspiel in drei Aufzügen. Nach dem Neugriechischen des Olympiers Georg Lassanis, ehemals Offizier der heiligen Schaar und Adjutant des verstorbenen Fürsten Alexander Ypsilanti, Braunschweig: Im Verlags-Comtoir, 1831.
• «Τὸ στρατιωτικὸν τῆς Ἑλλάδος. Δοκίμιον Ἱστορικὸν», στο: Κωνσταντίνος Α. Βακαλόπουλος (επιμ.), Τρία ανέκδοτα ιστορικά δοκίμια του φιλικού Γεωργίου Λασσάνη, Θεσσαλονίκη: Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, 1973, σ. 139-177.
• Έκθεσις περί Ληστείας, γενική επιμέλεια Έλλη Δρούλια, εισαγωγή-μεταγραφή Στάθης Κουτρουβίδης, Αθήνα: Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, 2018.
• Η Φυλακή - Ταξιδιωτικές σημειώσεις, επιμ. Ίλια Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister, Αθήνα: Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, 2022.

Λασσάνειος Διαγωνισμός

Το 1865, με σκοπό να ενισχύσει το ελληνικό θέατρο που διένυε τότε μια εποχή ύφεσης, ο Λασσάνης θέσπισε με τη διαθήκη του το κληροδότημα που χρησιμοποιήθηκε για τον Λασσάνειο Διαγωνισμό. Σαφώς επηρεασμένος από τον ρομαντισμό, ο Λασσάνης όριζε βραβεία για δύο έργα, μία κωμωδία και μία τραγωδία, τα οποία θα προήγαν και τα δύο το «εθνικό» θέατρο, επιλέγοντας θέματα από τη σύγχρονη ελληνική ζωή, η πρώτη, και από την ελληνική ιστορία (με έμφαση στη βυζαντινή περίοδο και στην ιστορία των Κλεφτών) η δεύτερη. Ο Λασσάνειος Διαγωνισμός διεξήχθη για πρώτη φορά το 1889 και για τελευταία το 1910.^[7]

Αρχοντικό Λασσάνη

Στην Αθήνα ο Λασσάνης και η σύζυγός του Ευφημία Λιανοσταφίδα κατοίκησαν σε ένα διώροφο κτήριο στην πλατεία των Αέρηδων στην Πλάκα, το οποίο χτίστηκε στα έτη 1833-1837. Σήμερα στεγάζεται σε αυτό το Μουσείο ελληνικών λαϊκών μουσικών οργάνων και το Κέντρο Μουσικολογίας. (Βλ. Αρχοντικό Λασσάνη, Πλάκα, Αθήνα.)

Στην Κοζάνη σώζεται το πατρικό του σπίτι σε κεντρική πλατεία της πόλης η οποία φέρει το όνομά του (Πλατεία Λασσάνη). Το αρχοντικό του έχει χαρακτηρισθεί ως διατηρητέο οίκημα και μνημείο. Διέθετε 2 ορόφους, κελάρι και μια αποθήκη. Περιτριγυρίζεται από πέτρινη μάντρα. Οι διαστάσεις του αρχοντικού δεν είναι τόσο επιβλητικές όσο άλλων στην Κοζάνη, όμως χαρακτηρίζεται από έναν αρμονικό όγκο, με μορφολογικά χαρακτηριστικά αστικής αρχιτεκτονικής και μία λειτουργικότητα σοφά προσαρμοσμένη στις καιρικές συνθήκες του τόπου. Από τις 11 Οκτωβρίου 2008 (96η επέτειος από την Απελευθέρωση της Κοζάνης) στεγάζει τη Δημοτική Χαρτοθήκη Κοζάνης

Οι Δημοτικές εκδηλώσεις στην Κοζάνη στο τέλος του καλοκαιριού, με διάφορους αθλητικούς διαγωνισμούς, συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις κ.α. φέρουν το όνομα "Λασσάνεια".

Πορτρέτο

Το απεικονιζόμενο πορτρέτο του Γεώργιου Λασσάνη είναι το μοναδικό γνωστό πορτρέτο του. Πρόκειται για φωτογραφία ενός πορτρέτου του το οποίο λανθάνει. Ο δημιουργός του δεν είναι γνωστός. Η φωτογραφία του λανθάνοντος πορτρέτου φυλάσσεται στο Φωτογραφικό Αρχείο της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος (ταξινομικός αριθμός ΙΒ 1118).

Ο Δήμος Κοζάνης χρησιμοποιεί το πορτρέτο του Λασσάνη που απεικονίζεται εδώ στην επίσημη σφραγίδα του Δήμου Κοζάνης.

Παραπομπές

1. Faceted Application of Subject Terminology. 260476. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
2. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. 15085857w.
3. Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister, Ίλια (2023). «Γεώργιος Λασσάνης (1793-1870): Βιογραφικό και φιλολογικό σχεδίασμα», στο: Γ. Λασσάνης, Η Φυλακή - Ταξιδιωτικές Σημειώσεις. Έκδοση από τα αυτόγραφα, εισαγωγή και σχόλια, Ί. Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister,. Αθήνα: Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων. σελ. 23-230. https://www.hellenicparliament.gr/UserFiles/8c3e9046-78fb-48f4-bd82-bbba28ca1ef5/2023_CHATZIPANAGIOTOU_NEW.pdf. ISBN 978-960-560-230-7. 
4. Corivan, Nicolae (1967). ««La captivité d’Alexandre Ypsilanti»». Balkan Studies 8 (1967), 87-102. 
5. Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister, Ίλια (2016). ««Εκδοτικά και ειδολογικά ζητήματα στις ταξιδιωτικές σημειώσεις (1828) του Γεωργίου Λασσάνη. Πρόδρομη ανακοίνωση»». Χαρίτων Καρανάσιος – Κώστας Ντίνας – Δημήτρης Μυλωνάς (επιμ.), Η Δυτική Μακεδονία στους Νεότερους Χρόνους. Πρακτικά Α΄ συνεδρίου Ιστορίας της Δυτικής Μακεδονίας, Γρεβενά 2-5 Οκτωβρίου 2014, Γρεβενά: Εταιρεία Δυτικομακεδονικών Μελετών, 2016, σ. 763-773. 
6. Φιλήμων, Τιμολέων (1870). «Γεώργιος Λασσάνης». εφ. Αιών αρ. 2580 (9.7.1870), σ. 2-3. 
7. Πετράκου, Κυριακή (1999). Οι θεατρικοί Διαγωνισμοί (1870-1925). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. σελ. 172. 

Βιβλιογραφία

• Κωνσταντίνος Α. Βακαλόπουλος, Τρία ανέκδοτα ιστορικά δοκίμια του φιλικού Γεωργίου Λασσάνη, Θεσσαλονίκη: Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, 1973.
• Νίκος Α. Βέης, «Γεωργίου Λασσάνη αφιέρωμα εις τον Ρήγαν Βελεστινλήν-Φεραίον και τους μετ’ αυτού θανόντας», Νέα Εστία 25 (1939), σ. 86-96.
• Πολυχρόνης Ενεπεκίδης, Αλέξανδρος Υψηλάντης: Η αιχμαλωσία του εις την Αυστρίαν, 1821-1828, Αθήνα: Παπαζήσης, 1969.
• Χαρίτων Καρανάσιος,«Η Σχολή της Κοζάνης κατά τον 18ο αιώνα βάσει χειρογράφων, εγγράφων και εντύπων της Δημοτικής Βιβλιοθήκης της Κοζάνης», στο: Νεοελληνικός Διαφωτισμός (απόπειρα μιας νέας ερευνητικής συγκομιδής), Κοζάνη: Ινστιτούτο Βιβλίου και Ανάγνωσης, 1999.
• Στάθης Κουτρουβίδης, «Μας πήρε το μεσημέρι, γεια σου αρχιληστή Νταβέλη», στο: Γεώργιος Λασσάνης, Έκθεσις περί Ληστείας, γενική επιμέλεια Έλλη Δρούλια, εισαγωγή-μεταγραφή Στάθης Κουτρουβίδης, Αθήνα: Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, 2018, σ. 7-26.
• Βασίλης Παναγιωτό πουλος, «Οι ελληνομολδαβοί αδελφοί Αλέ ξ. και Γεώ ργ. Καντακουζηνό ς στην Ελληνική Επανά σταση», στο: ο ίδιος (επιμ.), Δύο πρίγκιπες στην Ελληνική Επανάσταση. Επιστολές αυτόπτη μάρτυρα και ένα υπόμνημα του πρίγκιπα Γεωργίου Καντακουζηνού , Αθήνα: Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών / Ε.Ι.Ε., 2015, σ. 15-171.
• Κωνσταντίνος Κ. Παπουλίδης, «Η Φιλική Εταιρεία και η Οδησσός», στο: Άννα Μανδυλαρά, Γιώργος Νικολάου (επιμ.), Η Φιλική Εταιρεία. Επαναστατική δράση και μυστικές εταιρείες στη νεότερη Ευρώπη, Αθήνα: Ασίνη, 2017, σ. 151-178.
• Ευάγγελος Στ. Τζιάτζιος, «Ένα ποίημα του Αλέξανδρου Υψηλάντη», Νέα Εστία 22 (1937), σ. 1583-1586.
• Ευάγγελος Στ. Τζιάτζιος, «Η Φιλική Εταιρεία και ο Γεώργιος Λασσάνης», Μακεδονικά 1 (1940), σ. 195-226.
• Ίλια Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister, «Γεώργιος Λασσάνης (1793-1870): Βιογραφικό και φιλολογικό σημείωμα», στο: Γεώργιος Λασσάνης, Η Φυλακή - Ταξιδιωτικές σημειώσεις, επιμ. Ι. Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister, Αθήνα: Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, 2022, σελ. 25-230. https://www.hellenicparliament.gr/UserFiles/8c3e9046-78fb-48f4-bd82-bbba28ca1ef5/2023_CHATZIPANAGIOTOU_NEW.pdf

Δείτε επίσης

• Αρχοντικό Λασσάνη (Πλάκα, Αθήνα)
• Γ. Σ. Κ. Λασσάνης