Γλώσσα Σαν
Η γλώσσα Σαν (γράφεται: လိၵ်ႈတႆး, προφέρεται [lik táj], προφορική μορφή: ၵႂၢမ်းတႆး, προφέρεται [kwáːm táj] (ακούστε)), ή ၽႃႇသႃႇတႆး, προφέρεται [pʰàːsʰàː táj], Βιρμανικά: ရှမ်းဘာသာ, προφέρεται [ʃáɴ bàðà]; ταϊλανδικά: ภาษาไทใหญ่, προφέρεται [pʰāː.sǎː.tʰāj.jàj]) είναι η μητρική γλώσσα των Σαν και ομιλείται κυρίως στην πολιτεία Σαν στη Μιανμάρ. Ομιλείται από μικρές κοινότητες και στην πολιτεία Κατσίν, μεγάλες κοινότητες στη βόρεια Ταϊλάνδη και όλο και λιγότερο στο Ασσάμ. Είναι μέλος της γλωσσικής οικογένειας Τάι–Καντάι, και σχετίζεται με τα ταϊλανδέζικα. Έχει πέντε τόνους και έναν έκτο για έμφαση.
Ο αριθμός των ομιλητών δεν είναι γνωστός, επειδή ο πληθυσμός των Σαν είναι άγνωστος. Οι εκτιμήσεις κυμαίνονται από 4 έως 30 εκατομμύρια, αν και ο πραγματικός αριθμός είναι κάπου στα περίπου 6 εκατομμύρια όπου οι μισοί μιλάνε τα Σαν. Το 2001 ο Πάτρικ Τζονστόουν και ο Τζέισον Μάντρικ εκτίμησαν τους ομιλητές σε 3.2 εκατομμύρια. Το Ινστιτούτο Γλώσσας και Πολιτισμού του Πανεπιστημίου Μαχιντόλ ανέφερε 95.000 ομιλητές στη Ταϊλάνδη το 2006.[1] Πολλοί ομιλούν τις τοπικές διαλέκτους και τη γλώσσα των εμπορικών εταίρων τους. Λόγω του εμφυλίου πολέμου στη Μιανμάρ, λίγοι Σαν μπορούν να γράφουν στο αλφάβητο Σαν, το οποίο προέρχεται από το βιρμανικό.
Ονόματα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η γλώσσα έχει διάφορα ονόματα σε άλλες γλώσσες Τάι και τα βιρμανικά.
- Στα Σαν, ονομάζεται κουάμ τάι (ၵႂၢမ်းတႆး)
- Στα Βιρμανικά, ονομάζεται σαν: μπασά ( ရှမ်းဘာသာ, [ʃáɴ bàðà]). Ο όρος "Σαν" ονομαζόταν παλαιότερα ως သျှမ်း (χσιαμ:) στα βιρμανικά και είναι εξώνυμο που πιστεύεται ότι είναι παράγωγο του "Σιάμ" (παλιός όρος για την Ταϊλάνδη).
- Στα ταϊλανδέζικα και νότια ταϊλανδέζικα, ονομάζεται φάσα τάι γιάι (ภาษาไทใหญ่, Ταϊλάνδης προφορά: [pʰāː.sǎː.tʰāj.jàj], κυριολεκτικά "μεγάλη γλώσσα Τάι"), ή πιο ανεπίσημα ή ακόμα και υβριστικά από κάποιους φάσα νγκιάο (ภาษาเงี้ยว, Ταϊλάνδης προφορά: [pʰāː.sǎː.ŋíaw]).
- Στα Βόρεια ταϊλανδέζικα , ονομάζεται καμ τάι (กำไต, κάαμ τάαι, κυριολεκτικά "γλώσσα Τάι"), ή πιο ανεπίσημα ή ακόμα και υβριστικά από κάποιους καμ νγκιάο (กำเงี้ยว, [kām.ŋíaw]), κυριολεκτικά "γλώσσα Σαν").
- Στο Λάος, ονομάζεται φάσα τάι γιάι (ພາສາໄທໃຫຍ່, λαοτική προφορά: [pʰáː.sǎː.tʰáj.ɲāj], κυριολεκτικά "μεγάλη γλώσσα Τάι"), ή φάσα τάι νουέα (ພາສາໄທເໜືອ, λαοτική προφορά: [pʰáː.sǎː.tʰáj.nɯa], κυριολεκτικά "βόρεια γλώσσα Τάι"), φάσα νγκιάο, με την ίδια σημασία όπως και στα παραπάνω (ພາສາງ້ຽວ, λαοτική προφορά: [pʰáː.sǎː.ŋîaw]).
- Στα Τάι-Λου ονομάζεται καμ νγκίο (ᦅᧄᦇᦲᧁᧉ)
Διάλεκτοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι διάλεκτοι Σαν που ομιλούνται στην πολιτεία Σαν μπορούν να χωριστούν σε τρεις ομάδες, περίπου συμπίπτει με το γεωγραφικό και σύγχρονα διοικητικά όρια, δηλαδή τις βόρειες, νότιες και ανατολικές διαλέκτους. Οι διάλεκτοι διαφέρουν σε ορισμένο βαθμό στο λεξιλόγιο και την προφορά, αλλά γενικά είναι αμοιβαία κατανοητές. Ενώ η νότια διάλεκτος έχει δανειστεί περισσότερες βιρμανικές λέξεις, η ανατολική διάλεκτος συγγενεύει περισσότερο με τις γλώσσες Τάι και τα λαοτιανά στο λεξιλόγιο και την προφορά. Τα βόρεια λεγόμενα "Κινέζικα Σαν" επηρεάζεται από την κινεζική διάλεκτο του Γιουνάν. Μια σειρά από λέξεις που διαφέρουν στα αρχικά σύμφωνα. Στο βορρά, τα αρχικά [/k/, /kʰ/] και [/m/] προφέρονται [/tʃ/] αν συνδυαστούν με ορισμένα φωνήεντα (κι), [/tʃʰ/] (χι) και [/mj/] (μι). Στα κινεζικά Σαν το αρχικό [/n/] γίνεται [/l/]. Στις νοτιοδυτικές περιοχές το [/m/] μετατρέπεται συχνά σε [/w/]. Το αρχικό [/f/] εμφανίζεται μόνο στα ανατολικά, ενώ στις άλλες δύο διαλέκτους συγχωνεύεται με το [/pʰ/].
Υπάρχουν διάλεκτοι που ομιλούνται από τις κοινότητες στο Χάμτι και την πολιτεία Κατσίν.
Ο Τζ. Μάρβιν Μπράουν (1965)[2] διαιρεί τις τρεις διαλέκτους των Σαν ως εξής:
- Βόρεια — Λάσιο, Βιρμανία, περιέχει περισσότερες Κινεζικές επιρροές
- Νότια — Τάουνγκι, Βιρμανία (πρωτεύουσα της Πολιτείας Σαν), περιέχει περισσότερες Βιρμανικές επιρροές
- Ανατολική — Κενγκτούνγκ, Βιρμανία ( Χρυσό Τρίγωνο); πιο κοντά στα βόρεια Τάι - Λαοτιανά
Αλφάβητο
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το αλφάβητο Σαν χαρακτηρίζεται από τα κυκλικά γράμματα, τα οποία είναι πολύ παρόμοια με εκείνα του αλφαβήτου Σαν. Το παλιό αλφάβητο Σαν, το οποίο χρησιμοποιήθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1960, δεν διαφοροποιούσε όλα τα φωνήεντα και διφθόγγους και είχε μόνο ένα δείκτη τόνων, και μια ενιαία μορφή που θα μπορούσε να αντιπροσωπεύσει έως και 15 ήχους. Μόνο οι καλά εκπαιδευμένοι ήταν σε θέση να διαβάσουν τα Σαν. Αυτό έχει διορθωθεί, καθώς σήμερα το αλφάβητο Σαν είναι εύκολο στην ανάγνωση και οι τόνοι αναφέρονται με σαφήνεια. Το αλφάβητο Σαν είναι αμπουγκίντα, όπου όλα τα γράμματα έχουν έμφυτο ένα φωνήεν. Τα φωνήεντα εκπροσωπούνται με τη μορφή διακριτικών γύρω από τα σύμφωνα.
Το αλφάβητο Σαν είναι πολύ λιγότερο πολύπλοκο από το ταϊλανδέζικο αλφάβητο και στερείται τα γράμματα υψηλής, μεσαίας και χαμηλής τάξης και γι'αυτό έχει 44 σύμφωνα. Τα Σαν έχουν 19 σύμφωνα και όλοι οι ήχοι έχουν σαφείς τονικούς δείκτες στο τέλος της συλλαβής (η απουσία δείκτη δίνει ως προεπιλογή τον αυξανόμενο τόνο).
Ο αριθμός των συμφώνων σε ένα εγχειρίδιο μπορεί να διαφέρουν: υπάρχουν 19 καθολικά αποδεκτά σύμφωνα στα Σαν ( ၵ ၶ င ၸ သ ၺ တ ထ ၼ ပ ၽ ၾ မ ယ ရ လ ဝ ႁ ဢ), και άλλα πέντε που αντιπροσωπεύουν ήχους που δεν βρίσκονται στα Σαν. Τα γράμματα αυτά αντιπροσωπεύουν τους ήχους γ, ζ, β, δ και θ. Αυτά τα πέντε ( ၷ ၹ ၿ ၻ ႀ) είναι αρκετά σπάνια. Επιπλέον, οι περισσότεροι συντάκτες περιλαμβάνουν ένα πλαστό σύμφωνο που χρησιμοποιείται για την υποστήριξη των αρχικών φωηνέντων. Ένα βιβλίο μπορεί επομένως να παρουσιάζει 18 με 24 σύμφωνα.
| ၵ - κα ([ka]) | ၶ - χα ([kʰa]) | င - νγκα ([ŋa]) | ၸ - τσα ([tɕa]) | သ - σα ([sa]) | ၺ - νυα ([ɲa]) | ||
| တ - τα ([ta]) | ထ - θα ([tʰa]) | ၼ - να ([na]) | ပ - πα ([pa]) | ၽ - φα ([pʰa]) | ၾ - φα ([fa]) | ||
| မ - μα ([ma]) | ယ - για ([ja]) | ရ - ρα ([ra]) | လ - λα ([la]) | ဝ - βα ([wa]) | ႁ - χα ([ha]) | ||
| ဢ - α ([ʔa]) | |||||||
| Τελικά σύμφωνα και άλλα σύμβολα | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| မ် - μ ([m]) | ၼ် - ν ([n]) | င် - νγκ ([ŋ]) | ပ် - π ([p]) | တ် - τ ([t]) | ၵ် - κ ([k]) | ျ - σα ([ʃa]) | ြ - φρα ([pʰra]) |
Η αναπαράσταση των φωνηέντων εξαρτάται εν μέρει από το αν η συλλαβή έχει τελικό σύμφωνο. Το αλφάβητο έχει διευθετηθεί με τρόπο που θα δείχνει τις λογικές σχέσεις μεταξύ των μέσων και των τελικών μορφών και μεταξύ των μεμονωμένων φωνηέντων και των συμπλεγμάτων φωνηέντων που τα βοηθούν να σχηματιστούν.
| Μέσα φωνήεντα | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ဢ - α ([a]) | ၢ - άα, ή μακρύ α ([ɑː]) | ိ - ι ([i]) | ဵ - ε ([e]) | ႅ - ε ([æ]) | ု - ου ([u]) | ူ - ο ([o]) | ွ - ο ([ɔ]) | ို - ου ([ɯ]) | ိူ - ε ([ə]) |
| Τελικά φωνήεντα | |||||||||
| ႃ - άα ([ɑː]) | ီ - ίι ([iː]) | ေ - έ ([e]) | ႄ - ε ([æ]) | ူ - ου ([uː]) | ူဝ် - ο ([o]) | ေႃ - ο ([ɔ]) | ိုဝ် - ου ([ɯ]) | ိူဝ် - ε ([ə]) | |
| ႆ - άι ([ai]) | ၢႆ - άαι ([aːi]) | ုၺ် - ούι ([ui]) | ူၺ် - όχι/ουάι ([oi]) | ွႆ - όι/όι ([ɔi]) | ိုၺ် - ουέι/ουέι ([ɨi]) | ိူၺ် - οέι ([əi]) | |||
| ဝ် - ο ([au]) | ၢဝ် - άο ([aːu]) | ိဝ် - ιου ([iu]) | ဵဝ် - ο ([eu]) | ႅဝ် - εο ([æu]) | ႂ် - άι ([aɯ]) | ||||
Οι τόνοι υποδεικνύονται με δείκτες τόνου στο τέλος της συλλαβής (που παριστάνεται με μια παύλα στον ακόλουθο πίνακα), δηλαδή:
| Δείκτης | Όνομα | Τόνος |
|---|---|---|
| ႇ | ယၵ်း ([ják]) | 2 |
| ႈ | ယၵ်းၸမ်ႈ ([ják tsam]) | 3 |
| း | ၸမ်ႈၼႃႈ ([tsam naː]) | 4 |
| ႉ | ၸမ်ႈတႂ်ႈ ([tsam tau]) | 5 |
| ႊ | ယၵ်းၶိုၼ်ႈ ([ják kʰɯn]) | 6 |
Ενώ το μεταρρυθμισμένο αλφάβητο χρησιμοποίησε αρχικά μόνο τέσσερις δείκτες τόνων, που ισοδυναμούν με τους πέντε τόνους που βρίσκονται στη νότια διάλεκτο, η Ένωση Λογοτεχνίας και Πολιτισμού Σαν με έδρα το Λάσιο προωθεί, για μερικές λέξεις, την χρήση του γιακ χούεν για να υποδηλώνει τον έκτο τόνο όπως προφέρεται στο βορρά.
Δύο άλλα αλφάβητα εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται σε κάποιο βαθμό. Το λεγόμενο Λικ Το Γιάιο («μακρά γράμματα»), το οποίο προέρχεται από το Λικ Τάι Μάο ή Λικ Χτο Νγκουκ, το παλιό σενάριο Μάο που μπορεί να χρησιμοποιείται σε ένα βαθμό από τους Κινέζους Σαν στο βορρά. Σε αυτά τα συστήματα, τα φωνήεντα γράφονται πίσω από τα σύμφωνα.
Πόροι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Με δεδομένη την παρούσα αστάθεια στη Μιανμάρ, μια επιλογή για τους μελετητές είναι να μελετήσουν τους Σαν και τη γλώσσα τους στην Ταϊλάνδη, όπου οι εκτιμήσεις για τον αριθμό προσφύγων Σαν φτάνουν τα δύο εκατομμύρια εκατομμύρια. Η επαρχία Με Χονγκ Σον κατοικείται κυρίως από Σαν. Η κύρια πηγή για πληροφορίες για τα Σαν στα αγγλικά είναι το Shan for English Speakers (Σαν για αγγλόφωνους) της Dunwoody Press. Επίσης, δημοσιεύει ένα λεξικό Αγγλικών-Σαν. Πέρα από αυτό, η γλώσσα είναι σχεδόν εντελώς απερίγραπτη στα αγγλικά.
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=shn
- ↑ Brown, J. Marvin. Το 1965. Από την Αρχαία Ταϊλάνδης στις Σύγχρονες Διαλέκτους και Άλλα Συγγράμματα για το Ιστορικό της Ταϊλάνδης Γλωσσολογίας. Μπανγκόκ: Λευκό Lotus Τύπου, ανατύπωση 1985.
- ↑ 3,0 3,1 Ager, Simon. «Shan alphabet, pronunciation and language». Omniglot. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Ιανουαρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 28 Δεκεμβρίου 2018.